«Երկիր և մշակույթ» կազմակերպության (ԵՄԿ) նախաձեռնությամբ 2012-ից գրեթե ամեն տարի կազմակերպվում է քսանօրյա գիտարշավ դեպի Սյունիքի մարզի Բեխ կամ Տանձափարախի անապատ: Վանական համալիրը, որի կենտրոնում գտնվում է բազիլիկ եկեղեցին, Կապան քաղաքի Բեխ թաղամասից մոտ 5 կմ հեռավորության վրա է, խիտ անտառի մեջ: Ճանապարհը դժվարամատչելի է, այնտեղ կարելի է հասնել միայն ոտքով կամ ձիով: Համալիրի կանգուն շինությունների, ինչպես նաև մոտ 50 մետր հեռավորության վրա գտնվող մատուռի տանիքները տևական ժամանակ ամբողջովին խոտածածկ էին, աճել էին նաև ծառեր: Գիտարշավի արդյունքում մաքվել են անապատի խոտածածկ խաչքարերը, սրբապատկերները, համալիրի ներսի աղբի կույտերը, քանդված քարերը: Հատվել են ծառերը, որոնք աճել էին անգամ վանքի պատերի մեջ: Տեղադրվել են սլաքներ, որոնք ցույց են տալիս դեպի Տանձափարախ ճանապարհն անտառով, նաև ցուցանակ` «Սրբատեղին չաղտոտել»:
Գիտարաշվին մասնակցում են «ԵՄԿ» կամավորականներ, Բեխ թաղամասի բնակիչներ, ճարտարապետներ, հնագետներ, պատմաբաններ: Գիտարշավի ղեկավար, վերականգնող ճարտարապետ, ՀՀ-ում «Երկիր և մշակույթ» կազմակերպության նախագահ, կենտրոնական վարչության խորհրդի անդամ Ստեփան Նալբանդյանի տեղեկացմամբ՝ այս տարի շատ էին կամավորները Ֆրանսիայից, Ամերիկայից, Ռուսաստանից:
Տանձափարախը` ութ տարի առաջ և հիմա
«Երկիր և մշակույթ» կազմակերպությունը առաջին էր, որ մուտք գործեց այդ տարածք՝ ուսումնասիրելու, հասկանալու, թե ինչ կարելի է անել: Մինչ այդ երբեք ոչ մի գիտահետազոտական ուսումնասիրություն չի արվել այս պատմական միջավայրում: Անշուշտ, ունեինք աջակիցներ. և՛ տեղացիները ֆինանսապես օժանդակացին, և՛ մեր կազմակերպությունը որոշակի միջոցներ հատկացրեց: Մեր նպատակը Տանձափարախը ամբողջությամբ վերականգնելը չէ, այլ ամրակայելը, փլատակները մաքրելն ու պատմական հուշարձանը բուսածածկույթից ազատելը: Որովհետև անտառը մտել էր ճարտարապետության մեջ ու հոշոտում էր: Այսօր մենք գրեթե բուսազրկել ենք հուշարձանը. գրեթե, որովհետև արմատներ կան, նոր սերմեր են անընդհատ ընկնում հողի մեջ: Բավականաչափ մաքրված է տարածքը, զգալի հատվածներ պեղված են, ամրակայման աշխատանքներ են արվել, պարսպապատից դուրս գտնվող մատուռն ամբողջությամբ վերականգնված է: Ճարտարապետությունն առանց մարդու խնամքի դատապարտված է կործանման: Մեր նպատակն է վանքային այդ համալիրը հասցնել հաջորդ սերունդներին:
Էներգետիկ ուժ կա այս վայրում
Անհիշելի ժամանակներից՝ մինչ քրիստոնեությունն ու դրանից հետո՝ տարբեր ժամանակաշրջաններում, սա սրբավայր է եղել: 7-րդ, 10-րդ, 15-րդ, 17-րդ դարերի քարեր կան. այսինքն՝ անընդհատ քանդվել է ու անընդհատ վերաշինվել: Հանդիպող վերջին կանգուն կառույցը 17-րդ դարում վերաշինել է Արիստակես քահանան: Համալիրը վերականգնել են քանդված քարերով:
Ինչ վերաբերում է վերականգնման աշխատանքներին
Որպես ճարտարապետ՝ դեմ եմ ամբողջը վերկանգնելուն, եթե անգամ հնարավորություն լինի, որովհետև այստեղ չեն ապրում: Եկեղեցին վերականգնում են, որ վանականն ապրի, միաբանությունը գործի: Իսկ Բեխում ոչ մի վանական այսօր չի ապրի: Ուխտավորներ են գալիս Տանձափարախ, զբոսաշրջիկներ: Տեղացիների սիրած վայրն է, հավաքվում են տարբեր առիթներով: Նրանց համար սա նախ և առաջ սրբավայր է: Ամեն տարի գիտարշավ ենք կազմակերպում: Պետք է պահպանել Տանձափարախը, ու վերջապես պետք է պատմությունը հողի տակից հանել: Այնտեղ շատ բան կա թաքնված:
Արմինե Սարգսյան
No Comments