(1925-2014, Իսպանիա)
Իսպաներենից թարգմանությունը՝ Կառա Չոբանյանի
Երբ գյուղ հասավ երթուղային ավտոբուսով, մութն ընկել էր արդեն: Ջրանցքի առվակը պսպղում էր, ասես մանր աստղափոշի ցանած լինեին վրան: Մերկ ու սև ծառերը ձգվում էին վեր՝ դեպի կապտամոխրագույն, թափանցիկ երկինքը: Ավտոբուսն ուղիղ Քաղաքացիական գվարդիայի զորանոցի դիմաց էր կանգ առնում: Դռներն ու լուսամուտները փակ էին: Ցուրտ էր: Միայն դռան ցուցանակի վերևում կախված լամպն էր աղոտ լույս արձակում: Մի խումբ կանայք, փոստատարը և մի պարեկ փոստի տեղ հասնելուն էին սպասում: Իջնելիս զգաց, որ ոտքերի տակ եղյամ է ճռռում: Ծակող ցուրտը դեմքին խփեց: Պահախցիկից ճամպրուկն իջեցնելու պահին մի մարդ մոտեցավ նրան:
-Դո՞ւք եք դոն Լորենսոն՝ նոր բժիշկը,- հարցրեց:
Նա էլ հաստատեց:
-Ես Ատիլանո Ռուիգոմեսն եմ՝ գյուղապետը, Ձեր խոնարհ ծառան:
Եվ վերցրեց նրա ճամպրուկն, ու միասին դեպի գյուղի առաջին տները քայլեցին:
Նորածին գիշերվա կապույտը ներծծվում էր պատերի, քարերի, իրար վրա շարված կղմինդրի մեջ: Գյուղից այն կողմ փոքր-ինչ ալիքավոր, հեռվում զիգզագներ կազմող փոքրիկ լույսերով ողողված սարավանդն էր ձգվում: Աջ կողմում սոճուտների մութ ստվերն էր երևում: Ատիլանո Ռուիգոմեսն արագ-արագ քայլում էր նրա կողքից:
-Մի բան պիտի ասեմ Ձեզ, դոն Լորենսո:
-Խնդրեմ:
-Երևի Ձեզ արդեն ասած կլինեն, թե տեղավորվելու հարցն ինչ բարդ էր: Դե գիտեք, էլի, որ էս գյուղում ձևի համար մի հյուրատուն էլ չկա:
-Բայց ինձ ասել են…
-Հա, կասեի՜ն, բա ի՜նչ: Ախր ոչ մեկը ոչ մեկին չի ուզում իր տանն ընդունել, եթե նույնիսկ բժշկի մասին է խոսքը: Դե գիտեք, էլի, վատ ժամանակներ են: Բոլորն ասում են, որ չեն կարող կերակրելու գործն իրենց վրա վերցնել… Մենք ինչով ասես պահում ենք գլուխներս՝ մի կտոր ապխտած միս, մի քանի կարտոֆիլ… Կանայք էլ են մեզ պես աշխատանքի գնում: Ձմռանն էլ ծանր օրերի պակաս չեն ունենում: Երբեք պարապ չեն մնում: Դա է հարցը. չեն կարող, ըստ պայմանավորվածության, ուտելիք պատրաստել մարդու համար: Դե, կարգին պատրաստել էլ չգիտեն… Ներող եղեք, դոն Լորենսո: Կյանքն է էդպիսինը դարձել:
-Լավ, բայց ես մի տեղ պետք է ապրեմ, չէ՞…
-Դրսում չեք մնա, իհարկե: Ովքեր սկզբում համաձայն էին ընդունել Ձեզ, վերջին պահին հետ կանգնեցին: Բայց արդեն զբաղվում ենք…
Լորենսոն վհատված կանգ առավ: Ատիլանո Ռուիգոմեսը՝ գյուղապետը, նորից նրան նայեց: Եվ հանկարծ այնքա՜ն երիտասարդ թվաց բժիշկը նրան, այդտեղ՝ գյուղի առաջին քարերի մոտ կանգնած, իր ճնճղուկային կլոր-կլոր աչքերով, գանգուր մազերով և ձեռքերը հնամաշ վերարկուի գրպանը դրած:
-Մի՛ վախեցեք… Դրսում չեք մնա: Բայց պիտի ասեմ, որ էս պահին միայն մի կին կարող է Ձեզ ընդունել: Եվ ուզում եմ Ձեզ զգուշացնել, դոն Լորենսո, որ էդ կինը մի խեղճ խելառ է:
-Խելա՞ռ…
-Հա, բայց անվնաս: Մի՛ նեղվեք: Էդ մի բանն է, ու լավ է զգուշացնեմ, որ Ձեզ շատ չզարմացնեն նրա ասածները… Իսկ ընդհանրապես մաքրասեր է, հանգիստ ու շատ կարգապահ:
-Հա, բայց խելառ… Իսկ ի՞նչ տեսակ խելառ:
-Լուրջ բան չկա, դոն Լորենսո: Գիտե՞ք ոնց… Դե՜, քամիներ են պտտվում գլխում, ու անմիտ բաներ է դուրս տալիս: Իսկ ընդհանրապես, արդեն ասացի, լավ է պահում իրեն: Դե քանի որ ընդամենը երկու-երեք օր է լինելու, մինչև ավելի լավ կացարան գտնենք Ձեզ համար… Դե հո դրսում չէի՞ք մնալու, էն էլ սրա նման մի գիշեր, ոնց սպասվում է:
Տունը մի զառիթափ ու նեղ փողոցի ծայրին էր գտնվում: Շատ փոքր տուն էր՝ արևից ու ձյունից վառված փայտե փոքրիկ պատշգամբով: Ներքևում դատարկ գոմն էր: Կինը, նավթի ճրագը ձեռքին, իջավ դուռը բացելու: Փոքրամարմին, քառասունն անց կին էր: Դեմքը լայն էր ու խաղաղ, մազերը՝ ծոծրակին ագուցած գլխաշորի տակ թաքցրած:
-Ոտքդ բարի լինի մեր տանը,- ասաց:
Ժպիտը մեղմ էր: Անունը Ֆիլոմենա էր: Վերևում՝ վառվող ցախի մոտ, սեղան էր գցել բժշկի համար: Ամեն ինչ աղքատիկ էր, մաքուր ու կոկիկ: Խոհանոցի պատերը խնամքով սպիտակեցված էին, կրակի բոցերը կարմիր ցոլքեր էին գցում պղնձե կաթսաների ու հախճապակե դեղին ամանեղենի վրա:
-Տղայիս սենյակում եք քնելու,- ասաց կինը փոքր-ինչ խուլ ձայնով:- Տղաս հիմա քաղաքում է: Տեսեք, թե ինչ սիրուն սենյակ է:
Բժիշկը ժպտաց: Նա մի քիչ խղճում էր, տարօրինակ կարեկցանք զգում այդ փոքրամարմին, արագ ու ճապուկ շարժումներով կնոջ նկատմամբ:
Սենյակը փոքր էր, պատի տակ՝ երկարածոպ կարմիր ծածկոցով սև երկաթե մահճակալ: Երևում էր, որ փայտե հատակը լվացված էր ու փալասով փայլեցրած: Ժավելի ու կրի հոտ էր գալիս: Կոմոդի վերևում հայելի էր փայլփլում՝ անկյունում երեք վարդ ամրացված: Կինը ձեռքերը կրծքին խաչեց:
-Էստեղ Մանոլոս է քնում,- ասաց:- Դե արդեն կպատկերացնեք, էլի, թե ոնց եմ շահում-պահում էս սենյակը:
-Քանի՞ տարեկան է Ձեր որդին,- հարցրեց բժիշկը մի բան ասած լինելու համար, մինչ հանում էր վերարկուն:
-Օգոստոսին տասներեքը կլրանա: Բայց իր տարիքից ավելի խելացի է: Ու ի՜նչ աչքեր ունի…
Լորենսոն ժպտաց: Կինը շիկնեց.
-Ներեցեք, պատկերացնում եմ, հիմարություններ են ասածներս… Բայց ախր, Մանուելիցս բացի, աշխարհում ես ոչ ոք չունեմ: Տեսնում եք, էլի. խեղճ ամուսինս մահացել է, երբ երեխան երկու ամսական էր: Էդ օրվանից…
Կծկվեց և հոգոց հանեց: Խամրած կապույտ աչքերը մեղմ, հեռավոր թախիծով պարուրվեցին: Ապա արագ միջանցքի կողմը շրջվեց.
-Ներեցեք, արդեն մատուցե՞մ ընթրիքը:
-Այո, հիմա կգամ:
Երբ նորից խոհանոց մտավ, կինը նրան մի աման ապուր մատուցեց, որն ախորժակով կերավ: Համեղ էր:
-Գինի ունեմ…,- ամաչելով ասաց կինը:- Եթե ուզում եք… Միշտ պահում եմ Մանուելիս գալու առիթով:
-Ինչո՞վ է զբաղվում Ձեր Մանուելը,- հարցրեց բժիշկը:
Սկսում էր տարօրինակ խաղաղություն զգալ ներսում այդտեղ՝ այդ տանը: Նա մշտապես դռնեդուռ էր ընկել գարշահոտ հյուրատներում, բարձր, գորշ պատերով շրջափակված տխուր թաղամասերում: Իսկ այդտեղ, ընդհակառակը, հողն էր՝ գեղեցիկ ու լայնարձակ հողը, որից ծնունդ էր առնում ինքը: Այդ կինը,- խելա՞ռ, ի՞նչ կարգի խելագարությունը էր նրանը,- նույնպես հողե մի բան ուներ իր լայն ու թուխ ձեռքերում, երկարավուն, խաղաղությամբ լի աչքերում:
-Կոշկակարի աշակերտ է մի քանիսի հետ: Ու ի՜նչ ընդունակ է: Տեսեք, թե ի՜նչ կոշիկներ է կարել ինձ համար անցյալ Ծննդյան տոնին: Ձեռքս չի էլ գնում հագնել:
Հետ եկավ՝ գինին ու մի ստվարաթղթե տուփ ձեռքին: Լավ բաները պահող ու խնայող կնոջ զուսպ շարժումներով դանդաղ լցրեց գինին: Այնուհետև բացեց տուփը, որից կաշվի ու դառը նուշի հոտ եկավ:
-Տեսնո՞ւմ եք, Մանոլոս…
Հասարակ, նոր, մոխրագույն թավշակաշվե կոշիկներ էին:
-Շատ սիրուն են:
-Աշխարհում որդու պես բան չկա,- ասաց Ֆիլոմենան՝ կոշիկները տուփի մեջ դնելով:- Հաստատ բան եմ ասում, դրան հավասար բան չկա:
Միսը մատուցեց, հետո գնաց կրակի մոտ նստեց: Թևերը գոգին խաչեց: Ձեռքերը հանգչում էին ծնկներին, իսկ Լորենսոն մտածում էր, որ տարօրինակ, անհասկանալի մի խաղաղություն է գալիս այդ կոշտացած դաստակներից:
-Տեսնում եք, էլի,- սկսեց Ֆիլոմենան կրակին նայելով,- բոլորի ասելով ես ուրախանալու բան չպիտի ունենայի: Հազիվ ամուսնացած՝ այրի մնացի: Ամուսինս օրավարձու բանվոր էր, ես էլ ապրուստ չունեի: Միայն աշխատելով ու աշխատելով ծայրը ծայրին հասցրի: Դե տեսնում եք, էլի: Ու միայն էն պատճառով, որ նա՝ տղաս կար, ես շատ երջանիկ էի: Այո, պարոն, շատ երջանիկ: Տեսնել, թե ոնց է մեծանում, տեսնել նրա առաջին քայլերը, լսել, թե ոնց է սկսում խոսել… մի՞թե կինը հոգին դուրս գալու չափ չի աշխատի զուտ դրա համար: Կամ՝ երբ տառերը սովորեց համարյա միանգամից: Ու ի՜նչ բոյ-բուսով, ի՜նչ շիմշատ տղա դուրս եկավ: Բայց արի ու տես, որ գյուղում ասում են, թե ես խելառ եմ: Խելառ եմ, որ նրան դաշտից պոկել ու արհեստ սովորելու եմ ուղարկել, որովհետև չեմ ուզում, որ հողից վառված մարդ դառնա, ոնց հայրն է եղել: Ասում են խելառ եմ, գիտե՞ք, որ հանգիստ չունեմ էն մտքից, որ Մանուելիս փող ուղարկեմ բարեկամների տանը մնալու վարձը տալու, շոր ու գիրք առնելու համար: Նա գիր-գրականության մեծ սիրահար է: Ու ի՜նչ հպարտ է, գիտե՞ք: Մետաղավաճառից գունավոր փորագրանկարներով երկու գիրք եմ առել, որ նրան ուղարկեմ: Հետո ցույց կտամ Ձեզ… Ես գրից բան չեմ հասկանում, բայց պիտի որ լավը լինեն: Մանուելիս դուր կգան: Նա ամենալավ գնահատականներն էր ստանում դպրոցում: Ինձ տեսնելու է գալիս մեկ-մեկ: Զատկի տոնին էր եկել, Ծննդյան տոնին էլ է գալու:
Լորենսոն լուռ լսում ու նայում էր նրան: Կրակի մոտ նստած կինը կարծես մեծ լուսապսակով պարուրված լիներ՝ նման այն ցոլքերին, որ երբեմն հեռվում՝ հորիզոնին մոտ, արձակում է հողը: Խոր լռությունը, հողի ճնշված լռությունն էին զգացվում կնոջ ձայնի մեջ: «Լավ է էստեղ,- մտածեց Լորենսոն,- չեմ կարծում, թե էստեղից կգնամ»:
Կինը վեր կացավ և ափսեները հավաքեց:
-Կծանոթանաք նրա հետ, երբ Ծննդյան տոնին գա:
-Շատ կուզենայի ծանոթանալ,- ասաց Լորենսոն,- իսկապես շատ կուզենայի:
Ինձ խելառ են ասում,- ասաց կինը, և բժշկին թվաց, թե նրա ժպիտի մեջ նաև հողի ամբողջ իմաստնությունն է ապրում:- Խելառ եմ, որովհետև ո՛չ կարգին շոր եմ հագնում, ո՛չ կոշիկ, ո՛չ որևէ շքեղություն եմ ինձ թույլ տալիս: Բայց մարդիկ չգիտեն, որ դա զոհաբերություն չի: Դա եսասիրություն է, զուտ եսասիրություն: Մի՞թե իմը չի էն ամենը, ինչ նրան եմ տալիս: Մի՞թե նա ավելին չի, քան ես ինքս: Գյուղում դա չեն հասկանում: Է՛հ, չեն հասկանում, ո՛չ տղամարդիկ են հասկանում, ո՛չ կանայք:
-Իրենք են խելառ,- այդ ձայնին անձնատուր եղած՝ ասաց Լորենսոն,- մյուսներն են խելառ:
Նա վեր կացավ: Կինը կրակին էր նայում՝ ասես երազանքներով տարված:
Երբ Լորենսոն պառկեց Մանուելի անկողնում՝ կոշտ, ասես դեռ չօգտագործված սավանների տակ, նրան թվաց, թե անհուն, հեռավոր, անորոշ երջանկությունը հպվում էր այդ տան բոլոր անկյուններին՝ ներծծվելով նաև իր մեջ, ինչպես մեղեդի:
Հաջորդ առավոտյան՝ ժամը ութին մոտ, Ֆիլոմենան երկչոտ թակեց նրա դուռը.
-Դոն Լորենսո, գյուղապետն է եկել Ձեզ մոտ…
Լորենսոն վերարկուն ուսերին գցեց և բացեց դուռը: Ատիլանոն էր՝ գլխարկը ձեռքին:
-Բարի լույս, դոն Լորենսո: Գործը գլուխ եկավ… Խուանան՝ Գուադառամասների տանտիկինը, կընդունի Ձեզ: Կտեսնեք, որ շատ լավ կզգաք Ձեզ:
Լորենսոն չոր ընդհատեց նրան.
-Բայց ես ոչ մի տեղ էլ չեմ ուզում գնալ: Ես ինձ լավ եմ զգում էստեղ:
Ատիլանոն աչքը խոհանոցին գցեց: Աման-չամանի շխկշխկոց էր լսվում: Կինը նախաճաշ էր պատրաստում:
-Էստե՞ղ:
Լորենսոն երեխայի նման բորբոքվեց.
-Էս կինը խելա՛ռ չի: Նա մայր է, բարի կին: Խելառ չի մի կին, որն իր որդու համար է ապրում… ապրում է, որովհետև որդի ունի, լի է երջանկությամբ…
Ատիլանոն խորին թախիծով հատակին նայեց: Մատը բարձրացրեց խրատաբար և ասաց.
-Նա ոչ մի որդի էլ չունի, դոն Լորենսո: Որդին ուղեբորբից մահացել է ամենաքիչը չորս տարի առաջ:
Անա Մարիա Մատուտե
Կառա Չոբանյան
No Comments