Արամ Ալավերդյան, Փարքերի աղաղակը

Հեռավոր մի շեն, պատկերացնենք՝ անունը Հայադ, մարդիկ երաժշտությունից անլուր, չեն լսել երբեք երգն ինչ է, մի վայրկյան ընդունենք այդպես, ինչպես ասում են՝ հիպոթետիկորեն, կարճամետրաժ կինո սարքելու ենք գնալու:

 Հայադեցիք երգի հետ իսպառ գործ չեն ունեցել երբեք, անհեթեթ այսպիսի մի իրավիճակ է, յամանը տարած թիվ, կանաչ Հայադը դարավանդ մի գեդոնիա, վերևում՝ իրենց Տանձոտը, մոտեմոտ ահա, վաղնջական, ձարխոտ-սիզախոտի մեջ կորած սրբատեղի մի գերեզմանոց, ուր բերան բացելու, լացելու են միայն գնում, հոգիները թեթև տուն գալիս հետ, տակը մի աղբյուր՝ կոշտուկոպիտ, ճակատի սալ կրաքարի վրա, մի հին թակած սեպագիր՝ հնգեր շահումյանի հիշադագին:

 Ու լուր չունեն երգն ինչ է…

Հանկարծ, որտեղից-որտեղ, Պետերբուրգից մի ռուս է գալիս իրենց շեն հյուր, ձեռքին ինչ-որ նվագարան, մագնիտոֆոն, թե պատիֆոն, միջից՝ Մասեո Փարքերի սաքսոֆոնն իրեն ուտում է, ջազը թևածում, շալք է  տալիս մինչև Տանձոտի երկինք , Սուլուքարի պատեր, սաքսի բոմբյուն աղաղակը հասնում է մինչև՜ Ընապատի անտառաբերան:

«Տուր թե կտաս շան ճակատին», ա՛յ քեզ բան, իրար են գալիս, Հայադի անհույզ խալխին մուզոնը դուր է գալիս. «էս ի՞նչ ա, ա՛յ երկնային, էս ի՜նչ հարամ, դուրալի խաթա գլխներիս եկավ»: Մոխրագույն աչքերով շեկ ռուսը սոուլ է դնում մեկ էլ, աջուձախից էլի են մարդիկ հավաքվում, ոմանք խառնակ պար են մտնում, յախա բացում, մարմին է խաղս ընկնում արդեն, թիթիզանում, հիանում են ջազ-սոուլ-ֆանկ հնչյունների տակ, իրենք էլ չեն գլխի ընկնում, թե այս ի՜նչ սատանի ուղարկած իրարանցում է, այ մարդ:

 Մի խոսքով, ջազը դառնում է ժողովրդական հիացմունք, առօրյա անբաժանելի ժամանց, օդի նման չերևացող մի հաց: Շինականը, խոտհարքի հանդից, փայտատեղից՝ բեզար, քրտինքը պաղ, անոթի,  շնչահատ տուն է գալիս,  ձիու թամբը հանում, ջուր տալիս անասունին, ազատ բաց թողնում դռներին, նստում կնոջ սարքած ընթրիքին, երկու բաժակից հետո՝ քեֆը լավանում, պատշգամբ է դուրս գալիս, սառնահունչ կապույտին նայում, թութունը մատների արանքում, սուտ-ալարկոտ հորանջելով՝ ասում.

  -Ա՛յ կնիկ, Հենկոկից մի բան դիր, հոգիս թեթևանա, էլի, հենց քո հոր, հողուլույս դառած Ապետնակին կսիրես:

 Կինը, լվացքն ավարտ, մգդակի նստած, մրթասեղը թլում, դնդնոցը հատում է.

 -Երվանդ, ադյա, Հենկոկը, բա, Վարսիկ թեթևը երեկ տարել, դեռ չի բերել, է՜, արի,  Հոլիդեյ դնեմ, էս կտրվածն էլ ա կարգին երգում, սրա ձենն ուրիշ ա, սրա ձենի մեջ հնդկական կինո էլ կա:

 -Ա՜խ, թարսի նման, հանդի էսօր Հենկոկ ա սիրտս ուզել: Լավ, դի՛ր քո Հոլիդեյը, չկա-չկա: Էդ, վա՛յ թե էն պռոշները բոլ-բոլ աղջկա կինոյի միջի երգողն ա, ախչի, էն Ջուլիան, էն որ փողոցային ա աշխատում, էն կինոն…

-Հա, էն փողոցային աշխատողը կինոյի մեջ էլ կա մի տեղ, Բիլի ա անունը, Հոլիդեյը ոնց որ մեր Պատվականանցը, ազգանունն ա…

 Ի՜նչ եմ ուզում ասել:

 Ուզում եմ ասել՝ ամեն սնունդ, ուտելիք լինի, հոգևոր, երաժշտություն, թե գրականություն՝ պատեհության, ընտելանալու հանգամանքի հետ բնազդային կապ ունի: Իսկ ճաշակն ահա-  ճաշակի նախադրյալը- կանխորոշ է, նախ, ի ծնե պայմանի, այնուհետև, եթե կարելի է ասել՝ ժամանակի ու տարածության աներկբա փիլիսոփայական հոլովույթի մեջ:

 Տաղանդի չափման միավորը, ընդունված է ասել, ճաշակն է: Սովորական ընդոծինը հորումորից նուրբ ճաշակով կարող է լույս աշխարհ գալ, բայց տարածության (այսինքն՝ շրջապատի) ու ժամանակի ընթացքում (այսինքն՝ պատմական պատեհության), կարող է այն հօդս ցնդեցնել իրենից անդարձ, կարող է, ցավոք, միշտ մտավոր լյումպենի կարգավիճակում լինել ու՝ այդպես էլ մնալ:

 Իսկ, ավելի անկեղծ, ուզում էի՝ գրականության մասին պարզապես մեկուսի մի քանի միտք շարել: Թող ասածս աուտենտիկ լինի, անգամ թող լինի՝ շենի սովորական մի տղայի ծիծաղելի մակաբերության տեսքով մի միամիտ խոսք: Ժամանակն է ընտրում իր գրականությունը, ճիշտ այնպես, ինչպես տարին է ընտրում իր բաժին ծաղիկը, իր բաժին հունձքը, որպեսզի հետո դեռ հասցնի վաղաժամ քամու թիկունք անի, ուշացած ցրտի, խամ անձրևի ու զուլում արևի միջով դեռ պտուղ լցոնի:

Իսկ ամեն մի աստծո տարի իր առանձնահատուկ ծաղիկն ունի, նկատե՞լ եք, այնպես՝ ինչպես ամեն մի արարած իր մատնահետքերը, իր ձեռագիրը, իր աչքը. սա, ասում են, ինքնության անընթեռնելի քաոսի ընդամենը սոսկական հատկությունն է:

 Ի՜նչ ծաղիկ, ամեն մի տարի իր աշխարհ եկող պես-պես մանչուկներն ունի, անունը սերունդ են դնում:

 Ու, Հայադ, մեծամեծերը, իրենց չլսած ջազի հմայքի թևերին, երբ իրիկունը, դեռ ժամեժանքի լույսը երկրի վրա, հանդից բեզար, իրար կողքի նստում, զրույց են անում, ասում են.

 -Սա էլ ժառա՞նգ ա, ժե՜ռ ա, ժե՛ռ: Ի՜նչ են դառնալու սրանք, ախր: Ադյա Լևո՛ն, որ քեզանից Մուրադն ա վեր ընկել, բա  նրանից ո՞վ պիտի վեր ընկնի, ամա՜ն… կորած ենք…

…Որպեսզի միտքս մի կերպ միս ու արյուն ստանա, հարկավոր է նկատեմ, որ ինչ տալիս են՝ այն են ուտում, ինչ գրում են՝ այն են կարդում: Գրականության, ինչպես նաև ժառանգների հերթագա խառնարանի ներկապնակը, մեծերի հոռետեսությունը, հանրագիտարան մեր փնթփնթան պառավների հեքիաթը զուտ իրար փոխանցվող բնավորության ձանձրալի, կրկնվող մեծ մի համույթ է կարծես: Գրական արվեստը, տարվա երկրագործ մշակության նման, ի վերուստ է տրվում: Գրականությունը մենք ենք, մեր հայելին ու որակը:

Գրականությունը, թույլ տան ասեմ, սեղանի խմիչք է նաև, ասենք առյուծի կաթ, Գառնաքարի թթի արաղ, Բանազուրի թանձր, անթիկա գինի, կամ թե՝ հոգեթով, Շենգավիթի գործարանային, առաջին ձեռ, փրփրադեզ ռետրո գավաթի գարեջուր,  խմել ստիպելն էլ՝ անշնորհակալ գործ է:

 Իսկ մեզ մոտ խումի պարտադրանքը բարք է ու խումհար սնապարծություն:

 -Մեկ-մեկ էլ եմ լցնելու…

 Գրականությունը նաև սեր է, գրականությունը քո ամենասերն է: Մենք կարգին մեծանալուց հետո ենք հասկանում, որ կլոր տարի մի ձեռք մաքրամաքուր զգեստ հագնող, լեզվի մեր բարեպաշտ ուուցչուհին ձևական չի ասել.

 -Շա՛տ կարդացեք: Սկզբնաղբյուրնե՛ր կարդացեք…

Գիրքը հարկավոր,  էքսիզտենցիալ մխիթարանք է:

Հորեղբայրս, օրինակ, իմ չգրված գրքի սիրելի կերպարն է, ահա:  Իսկ ես, երեխա ժամանակից, ամեն տարի նորովի փայփայող մի տենչ ունեմ՝ գիրք եմ գրելու: Հորեղբորս քաշած մուշկեթի արաղը հիմա՝ այս պահին, խմել եմ ուզում: Մի չորս-հինգ բաժակ, շատ-ոչ, խմել եմ ուզում, հետո որ շուռ տամ թիթի, դուրեկան սառնության գարեջրի, ու…

…Իմ երեկոն կլիներ ստացված:

 Հորեղբորս շատ եմ սիրում, երևի դրանից է, որ նրա հետ արաղ խմելուց չեմ հարբում: Նրա մենակ խմիչքը չէ մաքուր, անարատ, ինքն է նաև բարեհոգի մարդ, ձեռքը՝ թեթև, սիրտը՝ պարզ ու հացով, այդ պատճառով երևի՝ առաջին մարդանցից է եղել, երբ խելահաս եմ դարձել, սկսել եմ նրան սիրել: Սկսել եմ նրա՝ մեր տանից իրենց տուն գնալուց հետո միշտ լացելու չափ վշտանալ, թե մեկ էլ երբ է գալու: Նրա հետ զրուցելուց չեմ հագենում: Անպայման, ամեն հանդիպելուց կրկնելու է, թե ոնց են ֆուտբոլի ինքնաշեն, ծուռումուռ դարպասաձողի վրայով ինքն ու իր ընկեր Գիշոն աշխարհը միայն գույներով ընկալող մանչուկիս հանդուգն մեկը մեկին շպրտել՝ մորս աչքից թաքուն՝ որ չտեսնի. շպրտել են խելապատառ, խանդաղատանքով, օդի մեջ ինձ կրկին որսացել:  Նորից ու նորից, ու ես՝ շաշի պես, անվախ քրքջացել եմ:

Բա գրականություն չէ՞, երբ, թուրքը՝ Կիչան, ճամփաները փակվել են, Խաչենի ձորն ընկել է ծուղակ, մեր ջոկատին տասը կալաշնիկով է  ուղարկվել քաղաքից, հորեղբայրս եկել, վրա է հասել, թե՝

 -Մի հատն անպայման ինձ եք տալու,  ա՛յ ասացի, Մուրմանսկ մարսկոյ պեխոտ եմ ծառայել, հաշվի առեք…

 Ու, դուրս է եկել՝ միջանցքում, այդ խոսքից հետո, լողվա-լողվա ծխելու:

 Ու ցուցակի անունը հասել է իրեն՝ տասից մեկն էլ չի իրեն բաժին դառել: Խռովել, քեֆն էլ ոնց որ լավ է եղել, դուռը դրսից շրխկացրել է, ուշունց տվել, հոգին պարպելու համար, ներսի համար հատուկ լսելի ձայնով՝ ասել.

 -Վեկալե՛ք, ավտոմատն էլ եք ծանոթի սարքել, արա, դուք՝ ո՜ւր, կռիվն ո՜ւր, կաթը դեռ բերաններիդ չի չորացել: Իսկական կռիվը սկսվել ա, դեռ տաք-տաք եք: Գնալու ենք իսկական գյուլլի բերան, ձեր ձենը դեռ տաքտաք տեղից ա դուրս գալիս, վաա՜յ-վա՛յ…

Աստված պահել է նրան, Խաչենագետից մինչև Միրբաշիրի մատույցներն է հասել, ինչպես Քոլունց Վահանը, Քուրդանց Միրզան ու Չախմուր Մուրադն էին հաղթանակի տոներին պարծենում միշտ, մի տրցակ մեդալ, մի փունջ մետաղ դոշներին շրխկալիս. «Մազդոկից Պրագա-Բեռլին ոտի տակ ենք տվել»:

 Միրբաշիրի գլխին, կռիվը կանգնելուց առաջ, արկի պայթյունից, Մղոզի դիրքերի վրա շրապնելը հորեղբորս տափն է տվել, այդ ակնթարթին ուշակորույս մի թեթև իրեն թվացել է, թե ահա ինքը հանկարծակի մեռավ. մեռնելը երևի այսպես է լինում, գոնե ցավից չի տանջվի, ցավ չի զգալու, դա էլ է մի բան: Նա մատներն է արնաշաղախ արել ընդամենը, բարեբախտաբար:  Աստված հորեղբորս պահել է: Ով գիտի, թե ինչու…

  Ու… իմ չգրված գրքի իրական կերպարն է նա…

Ջազը թողնենք վաղուց երկրի երեսից վերացած Հայադի հիշատակին:

 Տարին թող բերկրալի աշունը հանձնի ձմռանը:

 Գրականությունը, եկե՛ք, թողնենք մնա սեր…