Աուգուստո Մոնտեռոսո․ մանրապատումներ

(1921-2003, Գվատեմալա)
Իսպաներենից թարգմանությունը՝ Կառա Չոբանյանի

Աուգուստո Մոնտեռոսոն ծնվել է Հոնդուրասում, մանկությունն ու պատանեկությունն անցկացրել Գվատեմալայում՝ երկիր, որ առանցքային դեր է խաղացել նրա ձևավորման հարցում, և որը գրողն ինքը իր հայրենիքն է համարել, թեև 1944-ից, փախչելով բռնատիրական վարչախմբի հետապնդումներից և քաղաքական ապաստան խնդրելով Մեքսիկայից, մինչև կյանքի ավարտը ապրել է Մեքսիկայում: Աուգուստո Մոնտեռոսոն հեգնական կարճ հորինվածքի մեծ վարպետ է:

****

Դամբանագիր Ս. Բ.՝ գտնված Սան Բլասի Մոն Պառնաս գերեզմանատանը

Դրամա գրեց. ասացին՝ իրեն Շեքսպիր է կարծում:

Վեպ գրեց. ասացին՝ իրեն Պրուստ է կարծում:

Պատմվածք գրեց. ասացին՝ իրեն Չեխով է կարծում:

Նամակ գրեց. ասացին՝ իրեն լորդ Չեսթելֆիլդ է երևակայում:

Օրագիր գրեց. ասացին՝ իրեն Պավեզե է կարծում:

Հրաժեշտ գրեց. ասացին՝ իրեն Սերվանտես է կարծում:

Դադարեց գրել. ասացին՝ իրեն Ռեմբո է կարծում:

Դամբանագիր գրեց. ասացին՝ իրեն հանգուցյալ է կարծում:

Հավատն ու սարերը

Սկզբում Հավատը սարեր էր շուռ տալիս միայն այն ժամանակ, երբ հույժ անհրաժեշտ էր լինում,  դրանով իսկ բնությունը նույնն էր մնում հազարամյակներ շարունակ: Սակայն երբ Հավատը սկսեց քարոզվել, և մարդկանց զվարճալի թվաց սարեր շուռ տալու գաղափարը, վերջիններս այլ բան չէին անում, քան իրենց տեղերը փոխելը, և գնալով ավելի էր դժվարանում նրանց գտնել այնտեղ, որտեղ մարդ թողել էր նախորդ գիշերը. մի բան, որ անշուշտ, ավելի շատ բարդություններ էր ստեղծում, քան լուծում:

Այդժամ բարի մարդիկ նախընտրեցին հրաժարվել Հավատից, և այժմ սովորաբար սարերն իրենց տեղում են մնում: Երբ ճանապարհին փլուզում է տեղի ունենում, որի տակ բազմաթիվ անցորդներ են զոհվում, ուրեմն ինչ-որ մեկը՝ շատ հեռու կամ մերձավոր, հավատի թեթևակի նշույլներ է ունեցել:

Դավթի պարսատիկը

Ժամանակին մի երեխա կար, անունը Դավիթ Ն., որի նշանառությունն ու պարսատիկին տիրապետելու հմտությունն այնպիսի նախանձ ու հիացմունք էր արթնացնում հարևան և դպրոցական ընկերների մեջ, որ նրա մեջ մի նորահայտ Դավիթ էին տեսնում, և հենց այդպես էլ մեկնաբանում էին իրար մեջ, երբ ծնողները չէին լսում:

Ժամանակ անցավ:

Հոգնած՝ տաղտկալի թիրախին խփելուց, որին վարժվում էր գլաքարերը թիթեղյա տուփերի կամ  շշի կտորների վրա նետելով, Դավիթը բացահայտեց, որ ավելի զվարճալի էր թռչունների վրա կատարելագործել Աստծու պարգևած հմտությունը, այնպես որ, այդ ժամանակվանից ի վեր սկսեց ձեռքի տակ ընկած բոլոր թռչուններին կրակել, հատկապես Կարմրակատարիկներին, Արտույտներին, Սոխակներին ու Կանեփահավերին, որոնց արնաքամ փոքրիկ մարմինները թեթև-թեթև ընկնում էին խոտերին՝ սրտիկները տակավին թպրտալով քարկոծության բռնությունից ու ահուդողից:

Դավիթը ցնծությամբ վազում էր թռչունների մոտ և քրիստոնեաբար թաղում նրանց:

Երբ Դավթի ծնողներն իմացան իրենց խելոք որդու այդ սովորության մասին, շատ անհանգստացան, նրան ասացին՝ դա՞ ինչ բան է, և նրա արարքն այնպիսի թթու և համոզիչ խոսքերով նախատեցին, որ նա արցունքն աչքերին ընդունեց իր մեղքը, անկեղծորեն զղջաց և երկար ժամանակ բացառապես մյուս երեխաներին կրակելով զբաղվեց:         

Տարիներ անց ռազմական գործին նվիրվելով՝ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմում Դավիթը գեներալի կոչում ստացավ և մեն-մենակ երեսունվեց մարդ սպանելու համար ամենաբարձր աստիճանի խաչերով պարգևատրվեց, իսկ հետագայում աստիճանազրկվեց և գնդակահարվեց թշնամու նամակատար աղավնուն կենդանի ազատ արձակելու համար:

Խավարում

Երբ եղբայր Բարտոլոմե Առասոլան զգաց, որ մոլորվել է, ընդունեց, որ ոչինչ այլևս չէր կարող փրկել իրեն: Գվատեմալական վիթխարի անտառը գերի էր առել նրան անգթորեն և անվերադարձ: Տեղանքից գաղափար չունենալով՝ հանգիստ նստեց՝ սպասելով մահվանը: Կամեցավ մեռնել այդտեղ՝ անհույս, աշխարհից կտրված, միտքը հեռավոր Իսպանիայի մասին խոհերով տարված, հատկապես Աբրոխոս մենաստանի, որտեղ Կառլոս Հինգերորդը մի անգամ ինքն իրեն թույլ էր տվել ցած իջնել իր բարձունքներից, որպեսզի ասեր, որ հավատում է նրա փրկչային գործունեության կրոնական ջերմեռանդությանը:

 Երբ արթնացավ, տեսավ, որ շրջապատված է անհաղորդ դեմքերով մի խումբ տեղաբնիկներով, որոնք պատրաստվում էին զոհ մատուցել նրան մի զոհասեղանի առաջ. զոհասեղան, որ Բարտոլոմեին մահիճ թվաց, ուր վերջապես հանգիստ կգտներ իր վախերից, ճակատագրից, ինքն իրենից:

 Այդ երկրում անցկացրած երեք տարիները տեղային լեզուներին որոշ չափով տիրապետելու շնորհ էին պարգևել նրան: Փորձեց դրանցից մեկը: Մի քանի բառ արտասանեց, որոնք հասկացվեցին:

Այդ պահին իր տաղանդին, համաշխարհային մշակույթի և Արիստոտելի դժվարին իմացությանն արժանի մի միտք ծագեց գլխում: Հիշեց, որ այդ օրը արևի լիակատար խավարում էր սպասվում: Եվ ամբողջ էությամբ մտադրվեց օգտվել այդ իմացությունից իր կեղեքիչներին խաբելու և կյանքը փրկելու համար:

— Եթե ինձ սպանեք, — ասաց, — ես այնպես կանեմ, որ արևը մթնի երկնքում:

Տեղաբնիկները սևեռուն նայեցին նրան, և Բարտոլոմեն զարմանքով թերահավատություն տեսավ նրանց աչքերում: Տեսավ, որ կարճ խորհրդակցություն սկսվեց, և սպասեց ինքնավստահ, փոքր-ինչ քամահրանքով:

Երկու ժամ անց եղբայր Բարտոլոմե Առասոլայի սրտից արյունը շիթով հոսում էր խավարած արեգակի տարտամ լույսի տակ փայլող զոհասեղանի քարի վրայով, մինչ բնիկներից մեկը աներեր ձայնով, անշտապ մեկ առ մեկ թվարկում էր այն բյուրավոր ամսաթվերը, երբ արեգակնային և լուսնային խավարումներ էին տեղի ունենալու, որոնք մայա ցեղի աստղագետներն էին կանխագուշակել և նշել իրենց ձեռագրերում՝ առանց Արիստոտելի անգնահատելի օգնությանը դիմելու:

Պենելոպեի պատանքը կամ ով ում է խաբում

Շատ դարեր առաջ Հունաստանում Ոդիսևս անվամբ մի մարդ էր ապրում (որը, չնայած բավականին իմաստուն լինելուն, շատ խորամանկ էր), նա ամուսնացած էր Պենելոպեի՝ չքնաղ և եզակի շնորհներով օժտված մի կնոջ հետ, որի միակ թերությունը պատանք հյուսելու անսահման սերն էր, սովորություն, որի շնորհիվ երկար տարիներ կարողացել էր միայնակ մնալ:

Լեգենդը պատմում է, որ ամեն առիթով, երբ Ոդիսևսն իրեն հատուկ խորամանկությամբ նկատում էր, որ հակառակ իր արգելքներին՝ կինը դարձյալ սկսել է իր անվերջանալի գործվածքներից մեկը հյուսել, նրան գիշերը թաքուն ճտքակոշիկներն ու մի ընտիր նավ նախապատրաստելիս կարելի էր տեսնել, մինչև որ առանց կնոջը բան ասելու՝ գնում էր աշխարհով մեկ շրջելու և ինքն իրեն գտնելու:

Այսպես կնոջը հաջողվում էր հեռու պահել նրան, մինչ ինքը սեթևեթում էր իր երկրպագուների հետ, հավատացնելով նրանց, թե ինքը գործում է, մինչ Ոդիսևսը ճամփորդում է, այլ ոչ թե որ Ոդիսևսը ճամփորդում է, մինչ ինքը գործում է, ինչպես Հոմերոսն է պատկերացրել, որը, ինչպես հայտնի է, երբեմն քնով էր անցնում և ոչ մի բանից տեղյակ չէր լինում:

• 

•