Այս փոքրիկ վեպը, ըստ երևույթին, երազանք է

Ընթերցողի սեղանին է «Էդիթ Պրինտ» հրատարակչության «Արդի» մատենաշարի անդրանիկ ժողովածուն՝ «Տիպանգոն»։ Վահան Տեր-Ղազարյանի «Տիպանգո» գրքում տեղ են գտել համանուն վեպը, «Անուղի ճամփաներ» վիպակն ու «Միայնակ մարդիկ» պատմվածքների ժողովածուն։

Վահան Տեր-Ղազարյանի  հետ զրուցել ենք նոր լույս ընծայված գրքի մասին։

— «Տիպանգոն» 1972-ին եք գրել։ Թվում է՝ այսօր է գրվել։ 

— Կան մեռելածին ստեղծագործություններ և մնայուն արժեքներ բոլոր արվեստներում և ամենուր. բոլոր ոլորտներում այդպես է։ Ժամանակը ցույց տվեց, որ «Տիպանգոն»  (ըստ այսօրյա արձագանքների) մնայուն արժեք է։ Ես էլ ուրախ եմ, որ իմ սիրելի գործերից մեկը մնայուն արժեք է։

— Խորհրդային շրջանի ընթերցողին եթե հասներ, ընկալումները, արձագանքը ա՞յլ կլինեին։

— Չեմ կարծում.  սովետական շրջանում դա արդեն տպագրության համար պլանավորած գործ էր: Եթե տպագրվեր, մարդկանց դուր կգար։  Բայց հանկարծ հայտարարվեց, որ այն հակասովետական է, ու չի կարելի տպագրել։

-«Տիպանգոն»  կարող է գրավել արկածային, խոհափիլիսոփայական և գիտական գրականության սիրահարներին։ Ի՞նչ ժանրում է իրականում վեպը։

— Ամբողջ էֆեկտն այն է, որ դուրս է բոլոր այդ կատեգորիաներից։

— Իրական հիմքեր կա՞ն։

— Ժամանակին եղել է նման գիտահետազոտական արշավախումբ, որ անհետացել է անտառում։ Որոնումներ են իրականացրել։ Ամազոնի Մադեյրա վտակի և Տապաժոս գետի  միջակայքում  սպիտակամորթների քաղաք է եղել։ Երիտասարդ տարիներին այդ պատմությունն ինձ շատ ոգեշնչեց։

— Իսկ «Սիկաուից» վերցված հատվածները, Տիպանգո կոչվող քաղաքը փաստագրության հետ աղերս ունե՞ն։

— Դա  ինքնահնար է։

— Սիկաուների լեզուն՝ նո՞ւյնպես։

— Լեզուն մասնակիորեն է հնարված, ես մի փոքր խեթերեն են օգտագործել, այսինքն՝ հնդեվրոպական հիմք եմ տվել գործին։ Որովհետև սպիտակների քաղաքը, հավանաբար, հնդեվրոպական ծագում ունեցողների քաղաք է եղել։

— «Անուղի ճամփաներ» վիպակի մասին խոսենք։ Ինչպե՞ս են ծնվել ու միահույսվել այդ պատմությունները։

— Ժամանակին, երբ գրվեց, ռադիոյով շարունակաբար հաղորդում էին։ Հաջողված գործ է, որովհետև դա իմ ապրած կյանքն է։

— Հերոսի նախատիպը Դո՞ւք եք։

— Չէ, ես չեմ, իմ հերոսն է, բայց այդ ամենը տեսնված, ապրված մի աշխարհ է։ Օրինակ՝ «Տիպանգոն» իմ  կողմից տեսնված- ապրված աշխարհ չէ, բայց «Անուղի ճամփաները», ըստ էության, ռեալիստական գործ է, բայց էլի՝ արկածային ժանրում։

— Երկրաբաների կյանքն է նկարագրում, դրանով նույնպես բացառիկ է։

— Այո՛, ես 18 տարեկանից երկրաբանների հետ եմ եղել, մինչև այսօր։ Հայաստանի անձավագիտական արշավախմբի նախագահության անդամ եմ։ Քարանձավագիտական արշավախումբ եմ ղեկավարել։ Դա վերջին աշխատանքս էր այդ ոլորտում։  

— «Միայնակ մարդիկ» միայնա՞կ են։

— Գիտես ինչ, մարդը մենակ ծնվում է ու մենակ էլ մեռնում, մնացած ժամանակն է շրջապատված ուրիշ մարդկանցով։ 

— Մամուլում հաճախ են ներկայացնում Ձեր գործերը, թարգմանում են, գրքեր ունեք, այդ թվում՝ մանկական։ Ու բոլոր դեպքերում շատ են Ձեր անտիպ գործերը, ինչո՞ւ եք դարակում թողնում դրանք։

— Այսքան երկար տարիների ընթացքում ինձ թվացել է, թե ոչ ոքի հետաքրքիր չէ գրականությունը։ Երբ տեսնում ես՝ ինչ  նուրբ արգելքի տակ է մեր գրականությունը, երբ մեր կարևոր պատմավեպերը սեղմավեպ են դարձնում, այդ վիճակում անիմաստ է թվում գիրք տպագրելը։  Բայց «Տիպանգոյի» հաղթարշավը (ardi.am կայքում հատվածաբար ներկայացնելիս մեծ արձագանք էր գտել — Ա․ Ս․), այն, որ վիթխարի քանակությամբ մարդիկ կարդացին, ինձ հուշեց, որ ի վերջո, գրականության ծարավ կա։ Հոմերոսի ժամանակաշրջանից մարդիկ գրականությամբ են ապրել, Հոմերոսից էլ վաղ։  Մարդիկ գրականության ծարավ ունեն, դա օդի պես բան է մարդկային հասարակության համար։ Մենք մի քիչ  անլուրջ ենք մոտենում այդ հարցերին։

— Գրողի ազատությունը․․․

— Ոչ մի ստիպողական բան չեմ անում երբեք, գրում եմ այնպես, ինչպես տեսնում եմ, զգում եմ։ Գրելու ժամանակ ես լրիվ ուրիշ մարդ եմ դառնում, մյուս մարդու կուտակած ամբողջ տեղեկատվությունը ներմուծվում է այդ գրական իրավիճակի մեջ, ու երբեմն ձեռքս գնում է՝  առանց իմ թելադրանքի։ 

-2020-ին լրացավ Ձեր յոթանասունամյակը։

-Այո՛, հուլիսի 20-ին։

— Տարին հոբելայանական էր․․․ և  ինչ տարի էր՝ քովիդ, պատերազմ, կապիտուլյացիա։ Զոհված ընկերներին նվիրված Ձեր «Սպիտակ խավար» վեպը դժվարանում եք  ավարտել, դժվար է վերապրելը․․․ Այս պատերազմում նոր ընկերներ կորցրիք։ Շատ բան կորցրինք։ Ի՞նչ զգացողություններ ունեք․․․

— Ի՞նչ զգացողություն պետք  է լինի, պատերազմ է, արցախցու ասած՝ կռեվ ա լի․․․ Սա մի պատերազմ է, որը չի վերջանալու։ Այսինքն՝ անընդհատ պետք է պատերազմին պատրաստ լինես, մնացածը սուտ է, խաբում են․․․

-Մտավախություն չունե՞ք, որ հետպատերազմյան դեպրեսիան մարդկանց կհեռացնի գրականությունից, ու ձեռքը չեն մեկնի գրքին։ 

-(Ծիծաղում է – Ա. Ս.) Չէ՛, մտավախութուն չունեմ ․․․․ ոնց որ սոված մարդուն ուտելիք տաս, ինքը մտածի՝ վերցնի, թե՝ չէ։

-Գրքի ծնունդը․․․

— Այնպիսի զգացողություն է, թե երեխա ես ունենում։ 

— «Տիպանգոն աշխարհն էր՝ կախարդված մի շրջան, որն ամեն ոք տեսնում է այնպես, ինչպես ինքն է ձգտում տեսնել»։  Սա ի՞նչ է նշանում, որ ամեն մեկն իր աշխա՞րհն է կառուցում, կամ  մարդկության տեսլականների՞ց է կառուցվում աշխարհը։

-Մեր մեջ ասած՝  իրականում դա երազանքն է, այսինքն՝ մի կատեգորիա, որ դուրս է մղվել այսօրվա հասարակության  ապրելակերպից։ Հիմա երազելու իրավունք ունեն մենակ թուրքերը։ Նրանք երազում են անսահման մեծ Թուրանի մասին, պետության՝ մինչև Չինաստան, ռուսների ոչնչացումն են երազում,  էլի ինչ-որ բաներ են երազում։ Հայերը դադարել են երազել: Հիմա այս  փոքրիկ վեպը, ըստ երևույթին, երազանք է։

*****
Հեղինակի մասին

Վահան Տեր-Ղազարյանը Հայաստանյան մամուլի ամենապահանջված  հեղինակներից է․ խորհրդային ժամանակներից՝ առ այսօր։ Հրատարակել  է մի շարք գրքեր՝ «Փնտրողների արշավանքը», «Արքայադրամը» վեպերը. վերջինիս համար Կանադայում արժանացել է Համազգային կրթամշակութային հաստատության մրցանակին։ Արժանացել է  նաև «Գրիգոր Նարեկացի» մեդալի։  Պետական պատվերով հրատարակվել են  նրա հեքիաթները։ Ստեղծագործությունները թարգմանվել են ռուսերեն, լիտվերեն, ֆրանսերեն, լեհերեն։ Մոտ 40 գիտահանրամատչելի և վավերագրական ֆիլմերի հեղինակ է։ Արցախյան ազատամարտի մասնակից է (1988-1994թթ.)։ Հայաստանում  ռազմական ալպինիզմի հիմնադիրն է, քարանձավագիտական գործունեության հիմնադիրներից մեկը։ 

Էդիթ Պրինտ, Արդի

«Արդի» մատենաշարը ներկայացնում է  ժամանակակից հայ պոեզիա և արձակ։ Թողարկվում է «Արդի» գրական-մշակութային լրատվականի հետ համագործակցությամբ։

Ֆոտոշարք
Գրողի արխիվից

• 

• 

• 

• 

Զրուցեց Արմինե Սարգսյանը