Մեր զրուցակիցը ամերիկաբնակ բեմադրիչ, Համազգային մշակութային միության «Լևոն Շանթ» թատերախմբի գեղարվեստական ղեկավար Վարդան Հովհաննիսյանն է։ Արցախյան ազատամարտի տարիներին Վարդան Հովհաննիսյանը եղել է Կապանի թատրոնի բեմադրիչը։ ardi.am-ին նա պատմում է ռմաբակոծվող քաղաքում բեմադրվող ներկայացումների մասին, հետագայում՝ սփյուռքում ծավալած իր գործունեության, ինչպես նաև այս օրերին սփյուռքի մեր հայրենակիցների կատարած աշխատանքի մասին։
— Պարո՛ն Հովհաննիսյան, սեպտեմբերին Երևանում էիք՝ նոր ներկայացման բեմական ձևավորման հարցով։ Մշակութային կյանքը, որ դանդաղ հաղթահարում էր համավարակի մեկուսացումը, այս անգամ ընդհատվեց լայնածավալ պատերազմով։ Ի՞նչ զգացողություններ ունեք։ Որպես արվեստագետ՝ ի՞նչ քայլեր եք ձեռնարկում Արցախյան կոնֆլիկտի հանրահռչակման ուղղությամբ։
— Սա երկրորդ պատերազմն է, որ տեսնում է մեր սերունդը։ Ղարաբաղյան պատերազմի տարիներին ընտանիքով Կապանում էինք ապրում․ այդ ժամանակ Կապանի թատրոնի բեմադրիչն էի։ Զավակներս՝ Վազգենն ու Արմենակը, այնտեղ մանկապարտեզ և դպրոց գնացին։ Մեր ապրած լավագույն տարիներն էին՝ լեռների ու անտառների մեջ։
Որպես բեմադրիչ՝ առաջին փորձառությունս էր. 7 տարում 20 ներկայացում բեմադրեցի՝ կատարերգություն, դրամա, մանկական բեմադրություններ։ Սկզբում, երբ Կապանը ռմբակոծվում էր, մենք թատրոնի դահլիճում փորձեր էինք անում, իսկ պայթյուններից հետո դուրս էինք գալիս՝ տեսնելու, թե ինչ վնասներ կան, ինչ օգնության կարիք կա։ Եվ շարունակում էինք փորձը․ աստիճանաբար վախի զգացումն էլ անցավ։ Պատերազմից առաջ Հովհաննես Շիրազի «Տիգրան Մեծի վիշտը և հավերժությունը» պոեմն էինք բեմականացրել, որը հայ ժողովրդի միասնականության գաղափարն ունի։ Այդ շրջանի համար շատ խորհրդանշական էր, Կապանի բոլոր գյուղերում խաղացինք։ Լավ հիշում եմ՝ ինչպես էին մարդիկ ներկայացումից հետո բեմ բարձրանում և իրենց սրտի խոսքն ասում։
Վարդան Հովհաննիսյանը՝ կնոջ և երեխաների հետ
Տղաներիս տեղափոխելով Երևան՝ ես ու կինս վերադարձանք Կապան՝ ավարտելու Իվ Ժամյակի «Մսյո Ամիլկար» պիեսը, որը վերանվանել էի «Մարդ, որը վճարում է» և նվիրել հորս։ Հայրս՝ Գառնիկ Հովհաննիսյանը, մեծ հայրենասեր էր, Շիրազ էր ասմունքում։ Հանդիպումներից մեկի ժամանակ պոետը նրան գրություն էր թողել․ «Հայաստանի անիծյալ ռադիո կոչվածն այս էլ տասն և յոթ տարի ինձ արգելել է իր բեմը, այն պատճառով, որ․․․դու, սիրելի՛ Գառնիկ, երկար ժամանակ է՝ իմ գրական ռադիոն եղար և ես․․․»։ Հորս համար պատվի հարց էր հայրենիքը լքելը։ Նա մնաց և մահացավ իր երկրում։
Պատերազմի հետևանքներն ավելի զգալի էին Երևանում։ Աշխատանք չկար, պարապությունից խենթանում էի։ Կայարանի թիվ 6 դպրոցում թատերախումբ ստեղծեցի՝ մի տուփ սիգարետի գնի չափ աշխատավարձով։ Կարևորն այն էր, որ ամեն առավոտ աշխատանքի էի գնում։ Խմբակներ ստեղծվեցին նաև մի քանի այլ դպրոցներում, նույնիսկ մանկական թատերական փառատոն կազմակերպեցինք։ Քանի որ դպրոցներում ցուրտ էր, փորձերն անում էինք աշակերտների տներում, ցանկացած տեղում, որտեղ տաք էր։
Դժվար չէ պատկերացնել, թե ինչ է ապրում այսօր հայ ազգը, հայ զինվորը։ Մեր թատերախմբի փորձերը նույնպես հետաձգվել են, ամեն մեկն զբաղված է ցույցերին մասնակցելով, հումանիտար և ֆինանսական օգնության հավաքմամբ։ Գիտեք՝ հեռավորությունը մի այլ տեսակ անզորություն է։ Ցավն ավելի է մեծանում, երբ դու զգացմունքների, գեղագիտության, վեհ գաղափարների կրող ես։ Այդ ամենն անիմաստ է դառնում, որովհետև տեսնում ես՝ ինչպես է մարդը մահանում երկնքից թափվող կրակից, որի ստեղծողը հենց ինքն է։ Մարդը տապալվում է․ թվում է՝ կարելի է միշտ խաղաղ ու երջանիկ ապրել՝ կառուցելով, բայց չէ՛, նա կարծես հոգնում է դրանից։ Մենք այսօր չենք կարողանում խոսել այդ երկոտանի վայրենու հետ, որն ուզում է մեռցնել իր նմանին։ Բայց հավատում ու սպասում ենք մեր հաղթանակին, կարևորը՝ քիչ կորուստներով դուրս գանք այս ամենի միջից։
— Կարծում եմ՝ շատ արհավիրքների հայերս հաղթել ենք հենց մեր արմատներին, պատմությանը, միմյանց հետ կապվածությամբ՝ անկախ նրանից, թե որտեղ ենք ապրում։ Որպես մարդ, որ գրեթե 30 տարի բնակվում է արտերկրում, ի՞նչ դժվարություններ եք ունեցել Ձեր անձնական կյանքի և արվեստի կայացման ճանապարհին։
— Այլ երկիր տեղափոխվելիս ամեն մարդ նույն զգացումն է ունենում՝ օտարություն։ Լեզվի, մշակույթի, սովորությունների։ Չէի ցանկանա ինչ-որ բան ասել մեկնելու պատճառների ու «հանուն»-ների մասին։ Դրանք հազարավոր են։ Եղբայրս Ամերիկայում էր, մենք էլ գնացինք, ինչ-որ կերպ ընտելացանք, գոյատևեցինք։ Մի ձգտում ունեի, որին այսքան տարի չեմ դավաճանել. հայ համայնքին, մանավանդ՝ հայ երեխաներին օգտակար լինել։ Չորս տարի աշխատեցի Թեքեյան մշակութային միության Նյու Յորք — Նյու Ջերսիի մասնաճյուղի հետ, «Մհեր Մկրտչյան» թատերախմբի ղեկավարն էի։ Հյուրախաղերով եղանք Մոնրեալում, Բոստոնում, Վաշինգտոնում, Չիկագոյում և այլ քաղաքներում։ Այնուհետև հրավեր ստացա Համազգային մշակութային միությունից, և հիմնեցինք «Լևոն Շանթ» թատերախումբը։
ԱՄՆ Արևելյան թեմի առաջնորդանիստին՝ Նյու Յորքի Ս․ Վարդան եկեղեցուն կից՝ այսօր գործում է Խրիմյան ճեմարանը, որտեղ ամիսը մեկ անգամ դրամայի դասեր եմ տալիս։ Տարբեր տարիքի երեխաներ են հաճախում, հիմնականում՝ շաբաթօրյա դպրոցների սաները, որոնք գալիս են ճեմարան՝ իրար հանդիպելու, հայերենով շփվելու։ Շատերը լավ տիրապետում են լեզվին, դրան նպաստում են հայապահպանությանն ուղղված առարկաները՝ հայոց լեզուն, հայոց պատմությունը և այլն։
Ընդհանուր առմամբ՝ ինքնության պահպանման խնդիրը միշտ կա։ Մինչև հինգ տարեկան դառնալը թոռնիկս անգլերեն բառ չգիտեր, միայն հայերեն էր խոսում։ Այսօր դպրոցական է, դժվարանում է հայերենով շփվել։ Նույնիսկ տղաներս իրար հետ անգլերեն են խոսում։ Սա կանխատեսելի է․ չես կարող ծովի մեջ արյուն կաթացնել և ակնկալել, որ այն կարմիր կդառնա։
Բարեբախտաբար, կազմակերպվում են համերգներ, գրական երեկոներ, հավաքույթներ, որոնք ևս մեկ առիթ են՝ միմյանց հետ մայրենի լեզվով խոսելու։ Ունենք հայալեզու թերթեր, որոնք անդրադառնում են ամերիկյան և հայկական միջավայրին, քաղաքականությանը, մշակույթին, սպորտին։ Այս հարցում մեծ դեր ունի նաև վերջին տարիների՝ Հայաստան-սփյուռք ակտիվ շփումը։
— Ի՞նչպես է դա արտահայտվում։
— Օրինակ՝ 20 տարի առաջ սփյուռքահայի համար դժվար էր հայաստանցուն ընդունելը, ճանաչելը։ Այդ բախումն այսօր չկա․ առաջ սփյուռքահայն ասում էր՝ «Ձերին հայերենը շադ գոբիտ է»: Այսօր նույն մարդը «կոպիտ» է արտասանում։ Միշտ փորձել եմ իմ շրջապատին բացատրել, որ արևմտահայերենն ու արևելահայերենը նույն լեզվի երկու ճյուղերն են՝ ամեն մեկն իր գեղեցկությամբ։ Դրանք ստեղծում են մեկ մշակույթ, փոխլրացնում իրար։ Մեծ հայրենադարձության ժամանակ սփյուռքում ապրող հայերը բերեցին իրենց համն ու հոտը․ նույնիսկ սուրճ խմելը նրանցից սովորեցինք։ Հիմա հակառակն է տեղի ունենում։
Այսօրվա մեր շփումն ավելի լայն է՝ թե՛ ոլորտների, թե՛ տարիքային խմբերի առումով։ Օրինակ՝ իմ ներկայացումներից մեկի հագուստները ձևավորում է մի աղջիկ Կիևից, Սանկտ Պետերբուրգում ապրող կապանցի կոմպոզիտորը մեզ համար երաժշտություն է գրում, մեկ ուրիշը Երևանից բեմի ձևավորումն է անում։ Սա միջմայրցամաքային մտերմություն է։
Թատերական դրվագներ
— Ո՞վքեր են Ձեր թատերախմբի անդամները։ Պատմեք, խնդրեմ, ներկա և առաջիկա պլանների մասին։
— Որպես բեմադրիչ՝ շատ բախտավոր եմ․ բոլորը տաղանդավոր մարդիկ են, պատրաստի դերասաններ։ Դեռ երկու փոքրիկ ներկայացում ենք խաղացել՝ «Շրթներկ N 4» և «Վալսին վեցերորդ ոտքն» պիեսները։ Շատերի համար դա առաջին բեմելն էր, բայց կարողացել էին շատ ճիշտ ըմբռնել իրենց առջև դրված խնդիրը։ Նախկինում ներկայացումները միայն արևմտահայերեն էին, այժմ ՝ նաև արևելահայերեն։
Այս պահին դադարներով աշխատում ենք Շեքսպիրի «Տասներկուերորդ գիշերը» ներկայացման վրա։ Կարևորը՝ պատերազմն ավարտվի. հետո միայն հնարավոր կլինի խոսել ապագայից։
Զրույցը՝ Անի Անտոնյանի
No Comments