Մարատ Յավրումյան. «Թվային տեքստերը դեռ էլեկտրոնային գրքեր չեն»

Թերևս հաշված օրեր առաջ ոչ ոքի մտքով չէր անցնի, որ պաշտոնական հորդոր է ստանալու՝ տանը մնալու, գիրք կարդալու, թատերական ներկայացում նայելու, թանգարաններում «շրջելու»: Ընթերցասեր հասարակությունը, որ դժգոհում էր ժամանակի պակասից, ժամանակ գտավ  ձեռքը գիրք վերցնելու: Առցանց պատվերից զատ՝ թերևս կարևորվեց թվային գրքի դերը: Ի՞նչ է առաջարկում  հայաստանյան էլեկտրոնային գրքի շուկան: Ի՞նչ առանձնահատկություններ ունի էլեկտրոնային գիրքն առհասարակ: Թեմայի շուրջ զրուցել ենք «Յավրուհրատ» էլեկտրոնային հրատարակչության հիմնադիր, արևելագետ Մարատ Յավրումյանի հետ:

— Անվճա՞ր, թե՞ վճարովի գրականություն է առաջարկում «Յավրուհրատը»:

— Հրատարակչության հիմնական նպատակը, հիմնադրման օրվանից, հայերեն էլեկտրոնային ընթերցանությունը և առհասարակ Հայաստանում էլեկտրոնային ընթերցանության մշակույթը քարոզելն ու տարածելն է եղել։ Այդ իսկ պատճառով, նաև հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ հայաստանյան շուկայում էլեկտրոնային ծառայությունը ավանդաբար  անվճար է ենթադրվում, գրքերի գերակշիռ մասն անվճար է։ Եթե անգամ գիրքը վաճառվում է, գները ցածր են, ժամանակ առ ժամանակ դրանք մեկ կամ երկու շաբաթով անվճար են առաջարկվում:

Սպառողական հասարակության պայմաններում անվճար լինելը երբեմն հոգեբանորեն գրքերի դեմ է աշխատում, կարծես վարժեցնում է, որ գեղարվեստը, գիրը, հեղինակի աշխարհը ոչինչ չարժեն։ Սահմանն այստեղ նուրբ է շատ: Ամեն դեպքում, հենց սկսում ես գիրքը որպես «ապրանք» դիտարկել  (իսկ դա ճիշտ է, եթե ուզում ես գործուն, կենսունակ գրական ինդուստրիա ունենալ), թվում է, թե առարկայացնում, հողեղեն ես դարձնում անհողեղենը։

— Էլեկտրոնային գրադարաններից օգտվելը նաև որոշակի տեխնիկական գիտելիքներ է պահանջում, ի՞նչ է արվում՝ ընթերցողին իրազեկելու—օգնելու համար, որպեսզի կարողանա օգտվել անհրաժեշտ հավելվածներից:

— Ընթերցողի հետ հաղորդակցության ամենաբարդ օղակն է սա, այո՛։ Էլեկտրոնային ընթերցանությունը համակարգչային ու տեխնիկական հմտությունների, պատրաստվածության որոշակի մակարդակ է պահանջում։ Չնայած եթե էլեկտրոնային ընթերցիչ ունեք, շատ արագ հաղթահարում եք այդ փուլը։ Դժվար է միայն սկզբում, ամեն հաջորդ գրքի հետ գործն ավելի ու ավելի հեշտ է դառնում։

Համացանցում հազարավոր հոլովակներ կան, որոնք բացատրում են՝ ինչպես օգտվել հավելվածներից, ինչպես ձեռք բերել գիրքը և այլն։ «Յավրուհրատի» կայքում առանձին մի էջ կա՝ ttps://yavrumyan.blogspot.com/p/opds.html, որտեղ բացատրվում է, թե ինչպես օգտվել, օրինակ, FBreader հավելվածից ու ինչպես այդ հավելվածում միացնել էլեկտրոնային ամբողջական գրադարաններ։

— Ստացվում է, կա նաև տեխնիկական հագեցվածության գործոնը: Եթե ունես կրիչ, որով հարմար է գիրք կարդալ, սկսում ես հետաքրքրվել՝ ինչ էլեկտորնային գրքեր կան: Եվ այս դեպքում արդյո՞ք հայ ընթերցողը կարող է գտնել անհրաժեշտ թվայնացված հայ գրականություն:

— Այո՛, համաձայն եմ, առաջին նախապայմանը էլեկտրոնային գրքի ընթերցիչներ, օրինակ՝ Kindle, Kobo, Tolino, Sony reader-ներ ունենալն է, կամ էլ սմարթֆոններում կամ պլանշեթներում՝ էլեկտրոնային գրքեր կարդացող հավելվածներ։ Ասեմ, որ հիմնական սարքերը էլեկտրոնային թանաքի տեխնոլոգիայով ընթերցիչներն են, որոնք նաև չեն հոգնեցնում աչքերը, անվնաս են այս առումով, դրանցից կարդում եք, ինչպես կկարդայիք սովորական թղթից։

Սմարթֆոններ կամ պլանշեթներ էլեկտրոնային գրքեր կարդալու համար ավելի քիչ են օգտագործվում, դրանք հիմնականում մեդիա բովանդակության համար են՝ ֆիլմերի, երաժշտության, հոլովակների։

Հայերեն էլեկտրոնային գրքեր շատ չկան: Թվային տեքստեր, իհարկե, շատ կան, բայց այդ տեքստերը դեռ էլեկտրոնային գրքեր չեն։ Էլեկտրոնային գրքեր չեն նաև լուսանկարված տպագիր գրքերը։ Վերջիններս չունեն բոլոր այն առավելությունները, որոնք առաջարկում են էլեկտրոնային գրքերը, դրանք ավանդական, թղթային գրքեր են՝ պարզապես թվային տեսքով։

— Մեզ մոտ չկա էլեկտրոնային գրականության համար վճարելու ավանդույթ: Ի՞նչ պետք է անել՝ կոտրելու համար այդ կարծրատիպը կամ պարզապես գրավելու համար ընթերցողին:

— Ես կասեի՝ չկա նույնիսկ տպագիր գրքի համար վճարելու հաստատուն ու կայուն ավանդույթ, էլ չեմ ասում՝ էլեկտրոնային գրքի: Վերջինը նաև մի փոքր բարդ է. պարտադիր պետք է վճարային քարտ ունենալ, հետո գրանցվել և այլն, և այլն։ Չնայած նույն էլեկտրոնային խանութում առցանց գնումների սկզբունքով է արվում այդ ամենը։

Չգիտեմ, կաղում է երևի գիրք գնելու մշակույթը. ոչ թե գիրք՝ որպես նվեր-ապրանք գնելու, այլ ընթերցելու համար գիրք գնելու մշակույթը։

— Ասում են, որ աշխարհի ամենամեծ ինտերնետ—խանութում` Amazon.com-ում, էլեկտրոնային գրքի վաճառքը 14 տոկոսով գերազանցում է տպագիր գրքի վաճառքը: Գրողներն ավելի շատ իրենց գրքերի էլեկտրոնային տարբերակներն են վաճառում, քան տպագիր: Փորձագետները վկայում են` էլեկտրոնային գիրքը կարող է գրավել գրքի շուկայի քառորդ մասը: Մեր դեպքում ի՞նչ թվեր են գործում:

— Թվերը գլոբալ մակարդակում էլ փոփոխական են, միտումներն էլ, երկրից երկիր կամ գրախանութից գրախանութ, տարբեր: Բայց այո՛, գրահրատարակչական գլոբալ շուկայի գոնե մեկ քառորդը այս պահին էլեկտրոնային է։ Հայաստանում, ցավոք, վստահելի վիճակագրական տվյալներ չկան, Վիճակագրական կոմիտեն, Ազգային գրադարանը, իհարկե, ինչ-որ թվեր հրապարակում են, բայց դրանք հեռու են իրականությունն արտացոլելուց։ Եթե արտահայտվեմ շատ կոպիտ, ապա հայերեն էլեկտրոնային գրքերի թիվը այս պահին չի գերազանցում հինգ-վեց հարյուրը։ Սա, ցավոք, հուսադրող ցուցանիշ չէ։ Բացատրություններ կամ պատճառներ կարելի է անթիվ-անհամար բերել, բայց դրանից վիճակը չի փոխվի։ Սա թույլ չի տալիս անգամ շոշափել շուկան, ինչ-որ միտումներ կարելի է, իհարկե, զգալ, բայց՝ ոչ ավելին։ Չնայած, կարծում եմ, վիճակը կտրուկ չպիտի տարբերվի նաև տպագիր հատվածում։

— 2012-ից է գործում Ձեր հարթակը: Այս ընթացքում տարբեր հասարակական-քաղաքական զարգացումներ են եղել: Ինչպե՞ս են երկրում կատարվող փոփոխություններն ազդում ընթերցանության վրա: Կարծում եք՝ ֆորսմաժորային իրավիճակները նպաստավո՞ր են ընթերցանությանը տրվելու համար: Որովհետև գիրք կարդալը նաև ինտելեկտուալ հաճույք է, ուրեմն որոշակի հոգեվիճակ է ենթադրում նաև:

— Ժամանակակից գրականությունը այս առումով իրական ջերմաչափ է՝ հանրային տրամադրությունները, սպասումները շոշափելու, զգալու համար։ Այս առումով, կարծում եմ, միշտ կա դիմադրող, ընդդիմացող գրականության կարիքը։ Ու գոնե ինձ համար՝ որպես հրատարակչի, դրա առաջին գործնական օրինակը Մեսրոպ Հարությունյանի «Աբկայ. մեռնելու պարունակներ» վեպն է. 2014-ի էլեկտրոնային հրատարակությունը պարզապես բեսթսելլեր էր (գիրքն անվճար է)։ Վեպը Հայաստանի Հանրապետության կայացման տարիների գեղարվեստական վավերագրումն է՝ իրականին շատ մոտ հերոսներով, վարքուբարքով: Եվ սերունդը, որը ծնվել էր հենց այդ տարիներին, Մեսրոպի գրքում գտավ այդ տարիների քաղաքական իրականությունը բացատրող ու ի ցույց դնող բազմաթիվ հարցերի պատասխաններ։ Նույն կերպ, Արմեն Օհանյանի «Մայրենիք. դրոշ» եռագրության առաջին հատորն էր բեսթսելլեր (էլի անվճար )։ Լևոն Խեչոյանի «Խնկի ծառերը» այս տարիների ամենաընթերված էլեկտրոնային գիրքն է: Իհարկե, խեչոյանական պատումի տաղանդի գործոնը կա, բայց կա նաև կարոտը՝ դեպի առաջին հայացքից պարզ ու հարաբերություններում անկեղծ իրականությունը, որը միշտ էլ, կարծում եմ, պահանջված է լինելու։

Հետաքրքրական է, որ 2018-ից հետո դեռ չի գտնվում կամ գոնե ինձ հայտնի չէ որևէ գործ, որը նույն կերպ կշարժեր ընթերցողների սրտերը։

— Այս օրերին մեծապես խրախուսվում են ընթերցանությունը, մշակութային հեռահար նախագծերին հետևելը, մասնակից դառնալը: Ի՞նչ է առաջարկում «Յավրուհրատը»:

— Ինքնամեկուսացման այս ժամանակներում «Յավրուհրատը» ամեն օր անվճար ընթերցանության երկու գիրք է առաջարկում՝ տարիքային տարբեր խմբերի ու տարբեր նախընտրություններ ունեցող ընթերցողների համար։ Ինչքանով է հաջողվում խրախուսել սրանով ընթերցանությունը, դժվար է ասել: Վիճակագրական տվյալներ կունենանք մի ամսից, չնայած, առաջին տպավորությամբ, գրքեր ներբեռնում են, ու բավական շատ։

— Այս օրերին կորոնավիրուսի մասին գրական գործեր շրջանառվո՞ւմ են գրքի շուկայում: Կամ կա՞ն գրքեր, որոնց պահանջարկը մեծացել է: Շատ երկրներում, օրինակ, մեծ տպաքանակով վաճառվում է Քամյուի «Ժանտախտը»:

— Առանձնահատուկ սիրված ինչ-որ ստեղծագործություն գոնե ես դեռ չեմ նշմարում այս օրերին։ «Ժանտախտը», միգուցե: Չնայած Քամյուի գործերը հանկարծ ինքն իր հետ երկխոսելու ժամանակ գտած մարդու համար են, բոլոր ժամանակներում։

— Ի՞նչ եք մտածում այս օրերի մասին: Խոսքը մոլորակը գլխիվայր շրջած համավարակին է վերաբերում:

— Տեսնես ինչպիսի՞ն է լինելու աշխարհը այս ամենից հետո, ի՞նչ ճանապարհ ենք ընտրելու մենք, ի՞նչ ենք եզրակացնելու այս վիճակից, կրկին վա՞զքն ենք ընտրելու տեսնես, թե՝ ինչ։

— Առաջիկա ծրագրերի մասին…

-Դա ամենաբարդն է Հայաստանի պարագայում, երբեք չես իմանա՝ վաղն ինչ կլինի:

Զրուցեց Արմինե Սարգսյանը