Ռուբեն և Ռաֆֆի Ադալյան եղբայրներիս
Ես չգիտեմ՝ ով եմ ես, երբ եմ ծնվել, որ քաղաքում, ինչու եմ ծնվել, ովքեր են ծնողներս, նրանք կա՞ն, թե՞ չկան, ինչ գույնի արյուն է հոսում երակներիս մեջ, քանի աչք ունեմ, քանի սիրտ, իմ հոգին մարմնի ներսո՞ւմ է, թե՞ մարմինը՝ հոգու։ Ես հինգ տառից բաղկացած պայմանական անուն ունեմ՝ Գեղամ, աշխարհում անհամար Գեղամներ կան՝ ծնվում են, ապրում ու մեռնում, որոնցից և ոչ մեկը ես չեմ։ Փիլիսոփան ասել է՝ «Ես-ն ամեն ինչ է»։ Քանի որ ես անեսական եմ, ինչպես տակառն առանց գինու, հետևաբար, հասկանո՞ւմ եք, ես ոչինչ եմ։ Գրեթե անհնարին է ոչինչ լինելով ապրել գոյության ահռելի օվկիանոսում, կանգնած վիճակում էլ քեզ թվում է, թե քայլում ես անհայտից դեպի անհայտը։ Սա մի կեղծ զգացողություն է, խաբկանք, ինքնախաբեություն, որ նման է փրկիչ ծաղրաթատրոնի, ծիծաղ ես անում՝ փոխանակ արցունք թափելու քո ճակատագրի վրա։ Փրկություն է, որ մենք չենք ճանաչում մեզ։ Քայլում ենք աշխարհի ճանապարհներով՝ առանց քայլելու։ Եվ մի օր… Ի՞նչ օր է այդ, քանի ժամ ու րոպեներից է բաղկացած, գիշերը լո՞ւյս է, թե՞ լույսը գիշեր։
Թերթերը գրում են, թե հիմա 2021 թվականն է։ Ես համաձայն չեմ։ Խիստ կասկածում եմ, թե երկու անգամ երկու հավասար է չորսի։ Ինչո՞ւ ոչ՝ քսան կամ միլիոն։ Առաջինն ո՞վ թվայնացրեց իմ ժամանակն ու տարածությունը։ Մի՞թե ես։ Երբ մտածում եմ, թե դա ես եմ արել, քիչ է մնում Դավթաշենի կամրջից նետվեմ ձորը։ Բայց ինքնասպանություն չեմ գործում, որովհետև չեմ ցանկանում ինձանից հետո սիրելի կինս ամուսնանա ուսանողական ընկերոջս հետ, որի անունն էլ է Գեղամ, երբ նա ես չեմ։ Սարսափելի է, բոլորը դավաճանում են բոլորին, մարդկությունը դավաճանության մեջ է իր ծննդյան օրից, և չկա այնպիսի մի գործիք, որ հավերժացնի սերն ու հավատարմությունը։ Կինս, որի անունը Գեղամ չէ, այլ Մանուշակ, ծաղկից էլ կապույտ ու բուրավետ, օր-գիշեր ինձ սեր է խոստովանում՝ «քեզ սիրում եմ, միայն քեզ» Սկզբնապես ես երջանկությունից մեռնում էի ու չէի մեռնում, հավատացած, որ իմ մեռնելուց հետո էլ նա կշարունակի սիրել ինձ, սակայն աստիճանաբար, իբրև մաթեմատիկոս հաշվարկ արեցի՝ եթե սիրում ես ամեն օր ու ժամ, սերը կեղծանում է, բառն արժեզրկվում, դու դառնում ես թատրոնի մասնակից, և վախի պես կասկածանք թափանցեց սիրտս՝ մի՞թե ինձ չի սիրում այնպես, ինչպես ես եմ սիրում նրան։ Նա ինձ ասում էր ու կրկնում՝ «իմ սեր, Գեղամ, իմ կյանք»։ Եվ մի օր էլ ու շատ օրեր սիրտս դողաց՝ նա ոչ թե ինձ է այդպես վերաբերվում, այլ ուսանողական ընկերոջս, նա է կնոջս «իմ կյանքը»։ Ինչ ուզում եք ասեք կամ չասեք՝ ես ինձ լքված ու միայնակ զգացի, երանի լինեի ընկերոջս տեղը, նրա չափ սիրված ու երջանիկ։ Ես չարացա կնոջս հանդեպ և խանդեցի ընկերոջս մի դեղին խանդով, որ իմ զգացմունքների ներկապնակի վրա ամենահիվանդագին գույնն է։
Որքան էլ իմ նմանը չկա տղամարդկանց և կանանց մեջ, ես, առավոտյան արթնանալով, բոլորի նման նայեցի հայելուն՝ համոզվելու, որ գիշերը չեմ մեռել, ողջ եմ ու ինձ հարազատ, մեկ քիթ ու բերան՝ հնարավոր երկուսի կամ երեքի փոխարեն, ընդամենը աջ ու ձախ աչքեր ճակատի տակ, վզիս խալն էլ կար՝ ո՛չ մեծացել է, ո՛չ իսկ փոքրացել։ Ես ժպտացի խալին, որ մանկությունից էր պատկանում ինձ։ Ցանկանում էի հայելու օգնությամբ մի ավելորդ անգամ տեսնել-շոշափել իմ տղամարդուն, հո գիշերվա ընթացքում չեմ էգացել, և, Մանուշակից թաքուն, վարտիքս իջեցրի ծնկներիս, ինչ գոհունակություն, կին չեմ։ Մանուշը, դեռևս կիսաքուն, ասաց՝ ինձ էլ ցույց տուր, նա էլ էր ցանկանում համոզվել իր բացարձակ համոզվածության մեջ, մի՞թե կասկածում է, և ինձ առանց ամաչելու հպարտորեն ցույց եմ տալիս նրան։
Այդպես ուշադիր և զննողաբար դիտելով ինձ, ես հանկարծ տեսա՝ մի ականջս, աջ թե ձախ, բացակայում է, ո՞ւր կորավ, քիթը՝ սովորականից խոշոր, ոնց որ դեմքիս սար լիներ, խալը կար ու չկար։ Միայն տղաս էր իր տեղում, բայց նա էլ այդ րոպեներին մեկ չաղանում, մեկ էլ նիհարում էր և կարծես ասում՝ ես քոնը չեմ։ Բա ո՞ւմն ես։ Քո ընկեր Գեղամինը։ Ես չհավատալով հավատացի։ Վախեցած շրջվեցի հայելուց և արագ հագնվեցի, չմոռանալով քաշել շալվարի շղթան, որ նա ինձնից վերջնականապես չհեռանա։
Մանուշակը տաք ու քաղցր սուրճ պատրաստեց, որն ինձ սառն ու դառը թվաց։ Նա աչքերով ժպտում էր տղայիս, որն ավելի իրենն էր, քան իմը։ Թող լինի այդպես, կարևոր է՝ նա իմ ֆիզիկական մարմինն է, ես եմ նրան կառուցել ու նվեր արել կնոջս, թող ինչքան ուզում է նիհարի-չաղանա-նիհարի, շատ կարևոր է, որ մենք անբաժան ենք հավիտյանս հավիտենից։ Ես էլ ժպտացի Մանուշակին։ Մանուշ… Նա ասաց՝ կյանք… Հավատացի՝ կյանքից էլ կյանքային այդ բառն ինձ է հարաբերում և ոչ որևէ Գեղամի։ Ես ծիծաղեցի։ Ո՞ւմ վրա ես ծիծաղում,– հարցրեց Մանուշը,– քո՞։ Մեր Գեղամ ընկերոջ։ Գիժ։ Մենք խռովեցինք մինչև գիշեր, միայն երբ ես նրան շոյշոյանքներով սիրեցի, մեր միջև հաշտություն եղավ։
Կյանքն ավելի բարդ է, քան ամենաբարդ մաթեմատիկան։ Մարդն՝ առավել ևս։ Որքան մարդ՝ այնքան անլուծելի խնդիրներ, որոնք ես փորձում էի և չէի կարողանում լուծել։ Այո, չգիտեմ ով եմ ես, բայց դա ինձ բնավ չի օգնում իմանալու ով ես դու։ Ստացվում է բազմաթիվ անհայտներով հավասարում։ Խեղճ գրող, նկարիչ ու լուսանկարիչ, թեկուզ ինձ պես մաթեմատիկոս, կամ էլ իդեալիստ, էկզիստենցիալ, թեկուզ մատերիալիստ փիլիսոփա, դե արի և ցույց տուր մարդկային հավաքականության ճշմարիտ պատկերը։ Մի՞թե հնարավոր է։ Այդուամենայնիվ, իմ ուղեղի մութ խորշերում ոչ հաճախակի, այլ ընդամենը երբեմն մի պահ աղոտ լույս էր ծագում անհնարինության հնարավոր լուծման վերաբերյալ և նույն վայրկյանին էլ մարում, ինձ պատճառելով տևական հուսահատություն։
Գեղամ անունով ընկերս, որ թվաբանության ու ֆիզիկայի ուսուցիչ էր դպրոցում, ծնողական արմատների բերումով բավականին վարժ խոսում էր նաև արևմտահայերեն, մի օր ինձ հրավիրեց քաղաքի ծայրամասում գտնվող իր բնակարանը։ Անկեղծորեն խոստովանեմ՝ այդ հրավերն առանձնապես սրտովս չէր, Ես՝ Գեղամ, նա էլ Գեղամ, ոնց որ վեր կենամ ու հյուր գնամ ինձ։ Սակայն, իբրև քաղաքավարի հայ մարդ ու ընկեր, մի շիշ կարմիր գինի առա և այցելեցի նրան։ Այդ երեկո ես մեկ անգամ ևս համոզվեցի, որ մենք հակադարձ համեմատական ենք, ինչպես գումարման և հանման նշանները, անունով նույնն ենք, էությամբ՝ տարբեր, ես՝ բաժանարար, նա՝ բաժանելի։ Տեսեք, նա գինին խմում է խնձորով, իսկ ես խնձոր չեմ համտեսում՝ գինու համն ու բույրը բերանիս մեջ չխաթարելու համար։ Երբ երեկոյից միանգամայն գոհ վեր կացա հեռանալու, նա, քիչ գինովցած, գրկեց ինձ ու ասաց.
– Չմոռնաս, հա՛, ինձմե մամայիդ բարև ըրե։
– Մամաս երեք տարի առաջ մահացել է։
– Ինձմե կնոջդ բարև ըրե շատ-շատ։
Վերջին ավտոբուսով վերադառնալիս տարօրինակ զգացողություն ունեցա, կարծես քիչ առաջ նա ոչ թե ինձ էր գրկել կամ մորս, այլ Մանուշակին։ Տուն մտնելով, ես կնոջս ասացի.
Գեղամը քեզ բարևում է։
– Շնորհակալություն,– ասաց նա։
– Երբ բաժանվում էինք, քեզ գրկեց ու համբուրեց։
– Ինչի՞ թողեցիր,– վիրավորվեց Մանուշը և նեղացած գնաց ննջարան։
Լսեցի ինչպես է նա լաց լինում։ Մեղսանք եկավ հոգուս, ցաված սիրտս լուռ և անբառ ներողություն հայցեց նրանից, որ այդ Գեղամին չեմ սպանել խնձորը կլպած դանակով, գոնե մի լավ ծեծ ու ջարդ տայի։ Ես որոշեցի մի օր նրան պատժել։ Եվ այդ օրը եկավ՝ լավ է ուշ, քան երբեք։ Եթե չգիտեք՝ իմացեք, ահավոր բառ է «երբեք» բառը, «ահավորից» էլ ահավոր։
Մի կիրակի առավոտ Գեղամը զանգ արեց ինձ, այսինքն՝ Գեղամին։
– Այսօր երեկոյան կողմ հյուր գամ քեզ։
– Ես կգամ գինիով, խնձորն ու դանակը քեզնից,– ասացի ես։
– Եթե մամադ մեռել է, կնոջդ բարև ըրե:
– Ես էլ գամ, չեմ տեսել նրան, – ասաց Մանուշը, որն այդ առավոտ ավելի էր նմանվել Մանուշակի։
– Դու ի՞նչ գործ ունես մեզ հետ։
– Գինի սիրում եմ։
– Արդեն ինձ չե՞ս սիրում։
– Եթե քեզ չսիրեմ, բա ո՞ւմ սիրեմ։
– Խնձորը։
– Ես խաղող եմ սիրում։
– Դեռ խակ է, երբ քաղցրանա, քեզ համար կառնեմ։
Չեք սխալվում, ես մենակ գնացի ընկերոջս մոտ։
Ի պատիվ ինձ և կնոջս՝ նա նստեց դաշնամուրի առաջ և մեղեդի հնչեցրեց սև-սպիտակ ստեղներով, իբրև թե Մոցարտ։
– Հիմա ես նվագեմ,– ասացի ես։
Ես նստեցի նրա տեղը և բոլորովին նվագել չիմանալով, Բախ էի նվագում, մի քիչ էլ՝ «Գարուն ա, ձյուն ա արել», թեև արդեն ամառ էր, և քաղցրանում էր խաղողը։ Դա իմ առաջին համերգն էր ներկա թե բացակա ժողովրդի առջև, և ցանկանում էի վերջինը չլինի։ Փակ աչքերով նվագելիս՝ մեկ էլ աչքերս, որոնք երկուսը չէին, այլ՝ շատ, դաշնամուրի գլխին տեսան մի կնոջ լուսանկարն ապակու տակ, ոսկեգույն շրջանակի մեջ։ Նա բացլանջ կապույտ շրջազգեստով էր։ Շուտով էլ չտեսնելով տեսա ու ճանաչեցի՝ սիրելի կինս է, Մանուշակը, ո՞ւմ է այդքան անամոթ գայթակղությամբ ժպտում, չի՞ կարող չժպտալ։ Օձից մահացու խայթվածի պես՝ ես փակեցի դաշնամուրի կափարիչը, կարծես աշխարհն էի փակել։
– Ո՞վ է,– մեղադրող դատավորի ձայնով հարցրի տանտիրոջը։
– Հարսնացուս,– պատասխանեց նա,– անունը Մանուշակ։
– Ազգանո՞ւնը։
– Կարևո՞ր է։
– Շատ։
– Քո ազգանունից։
– Հայ է, չէ՞։
– Մաքուր,– ասաց տանտերը։
– Ո՞ւր է, տանը չի՞,– հետաքրքրվեցի ես կասկածելի հետաքրքրասիրությամբ։
– Ննջարանում։
– Ինչի՞ է այսքան շուտ քնել, դեռ ութը չկա։
– Հղի է։
Ես դողացող սրտի աչքերով գնացի ննջարան և տեսա նրան կապույտ շրջազգեստը հագին, մեր երկտեղանի մահճակալին պառկած, մոտավորապես հղի փորով։ Նա ճիշտ ու ճիշտ կինս էր՝ Մանուշակը, զտարյուն հայ, այդ էր պակաս ֆրանսիացի լիներ, թեև ննջարանը ֆրանսիական օծանելիք էր շնչում-արտաշնչում, ինչպես մեր տան ննջարանը։
– Իմ կինն է, – ասացի ես։
– Եթե երկուսս էլ Գեղամ ենք, ուրեմն նա իմ կինն էլ է, – միանգամայն տեղին ասաց տանտերը, մի անվիճարկելի տրամաբանական հանրահաշիվ, որ մտքովս երբեք չէր անցել։
– Կապույտ շրջազգեստը դո՞ւ ես գնել։
– Բա ո՞վ։
– Ե՞րբ, որտե՞ղ, քանի՞ դոլարով։
– Չեմ հիշում։
– Հինգ տարի առաջ, Հյուսիսային պողոտայի սուպեր մարկետներից մեկում, վճարեցի հարյուր դոլար և նվիրեցի նրան իր ծննդյան երեսունամյակի առթիվ,– ասացի ես։
– Ինչ արթուն հիշողություն ունես, այո, հարյուր դոլար, նրա ծննդյան օրն էր, ոնց էի մոռացել։
– Աշխարհում լինում են բաներ, որոնք երբեք չի կարելի մոռանալ։
– Ճշմարիտ ես,– համաձայնեց տանտերը։– Կապույտը Մանուշի ամենասիրած շրջազգեստն է, գիտե՞ս ինչու…
– Որովհետև ես եմ նվիրել, – ասացի ես։
– Ես,– ինձ հակադրվեց տանտերը։
Ես, հյուրի քաղաքավարությունից դրդված, չհակաճառեցի, մանավանդ այդ ժամանակ համոզված էի՝ նա ես եմ, ես էլ՝ նա, աշխարհը կլոր չէ, այլ քառակուսի՝ երեք անհավասար անկյուններով, որոնցից և ոչ մեկում ես չկամ, եթե նույնիսկ այնտեղ եմ։
Նա դեռ քնած էր, երբ ես տանտիրոջից թեկուզ կեսբերան թույլտվություն չխնդրելով, դաշնամուրի վրայից վերցրի լուսանկարը, զգուշորեն, ապակին հանկարծ չկոտրվի, տեղավորեցի ցելոֆանե տոպրակի մեջ, վերջնականապես համոզված լինելով՝ կապույտ շրջազգեստը ես եմ գնել, իմն է, տանտիրոջը չի պատկանում, քանի որ նա չի հիշում ինչ է վճարել դրա համար։ Երբ արդեն փողոցում էի, ետևիցս լսեցի նրա ձայնը, որ գալիս էր շենքի վեցերորդ հարկի պատուհանից.
– Մամայիդ ու կնոջդ բարև ըրե, չմոռնաս, հա…
Այս անգամ տաքսիով վերադարձա, որպեսզի լուսանկարն արագ ու ապահովապես տուն հասցնեմ։ Դեռ տասը չկար, ամռանը դա ինչ մի ժամանակ է, բայց սիրելի կինս արդեն քնած էր։ Ըմբռնումով վերաբերվեցի այդ փաստին և չնեղացա, որ չի սպասել ինձ և խոր քուն է մտել, ախր հղի է։ Չգիտեի, պարզվեց հղիները մութն ընկնելու պես քնում են և վաղ առավոտյան արթնանում։ Ես դեռ քնած էի, երբ Մանուշը ճաշասենյակից ինձ ձայն տվեց.
– Արի, սուրճը պատրաստ է։
Ձայնի մեջ էլ հղիություն կար։
– Բարի լույս,– ժպտաց նա։
– Ինչպե՞ս անցավ երկու Գեղամներիդ հանդիպումը,– հետաքրքրվեց նա նույն հղիության հարցասիրությամբ։
– Հիանալի։
– Ինձ բարև արե՞ց։
– Մամայիս էլ։
– Կյանք, հենց այսօր գնա գերեզմանոց ու Գեղամի բարևը տար մահացած սկեսուրիս, հանկարծ չնեղանան։
– Հղի՞ ես։
– Ինչո՞ւ պետք է հղի լինեմ։
– Ումի՞ց ես հղի։
– Դու ես ինձ հղիացրել։
– Ինչո՞ւ մինչև այժմ ծպտուն չէիր հանում։ Կապույտ շրջազգեստիցդ իմացա,– ասացի ես և լուսանկարը ցելոֆանե տոպրակից անվնաս հանելով, դրեցի սեղանիկի երեսին։
– Ես եմ,– զարմացավ Մանուշակը։
– Իհարկե դու ես, հո ես չեմ։
– Որտեղի՞ց…
– Գեղամի դաշնամուրի վրա էր։
– Ի՞նչ գործ ունի դաշնամուրը ինձ հետ։
– Այդ հարցը մորս՝ քո սկեսուրի համար էլ է հետաքրքիր։
– Իսկ քեզ հետաքրքիր չի՞։
– Հասկանում եմ ու չեմ հասկանում… դու դաշնամուրի՞ց ես հղի։
– Շատ լավ գիտես, ես դաշնամուր նվագել չգիտեմ,– արդարացավ Մանուշը։
– Իսկ ջութա՞կ։
– Ուսանողական երգչախմբում եմ երգել։
– Պարզ է,– ասացի ես, թեև ոչ մի բան էլ պարզ չէր։
Մենք լռելյայն ու երկար դիտում էինք լուսանկարը, գրեթե մի ամբողջ դար, կարծես առաջին անգամ էինք տեսնում, ոնց որ այն կար ու չկար, մոլորակը պտտվում էր ոչ թե իր առանցքի ու արևի, այլ մեր շուրջ՝ այդ շոգ եղանակին մեր սրտերում ցուրտ քամիներ առաջացնելով։
– Ես հղի չեմ,– նկատեցի, կնոջս դեմքին անհանգիստ կարոտ, սեր ու տխրություն իջավ, որը նրան դարձրեց ավելի գեղեցիկ ու հմայիչ, նրանից նաև օծանելիքի բուրմունք առա, կարծես դեմքը ծաղկեփունջ լիներ։
– Եթե հղի չես, ասա, ում համար է երգում քո կապույտ շրջազգեստը։
– Հղի եմ։
– Գեղամն էլ ասաց։
– Նա ի՞նչ գիտի։
– Ամեն բան հասկանում է։ Հիանալի տղամարդ, գեղեցիկ ու խելացի, շատ կհավանես,– ասացի ես և այդ պահին որքան հնարավոր էր ծաղկեցրի ընկերոջս Մանուշի աչքում։
– Ճաշի չկանչե՞նք։
– Ի՞նչ ես խոսում… մի օր մենք կգնանք նրան հյուր։
Ես նա չէի։ Նա իմ ես-ը չէր։ Սակայն, նման չլինելով իրար, մենք ամուսիններ էինք, մի հոգի ու մարմին նույն քաղաքում, նույն հարկի տակ, նույն անկողնում։ Ինչ-որ մեկն ասաց՝ դուք մարդ չեք։ Ես նրան ասացի՝ նայիր հայելուն և չափազանց զգույշ եղիր։
Չգիտեմ այդ օրից քանի դար անցավ։ Նա կապույտ շրջազգեստը չէր հանում վրայից, թեև նույնքան ճաշակավոր մի քանի հագուստ ուներ, նույնիսկ կապույտով էր քնում, հաստատապես այն պատճառով, որ դա ես եմ իրեն նվիրել կամ գոյություն ունեցող հազարավոր Գեղամներից որևէ մեկը, որոնք ապրում են իմ մեջ։ Ես չէի խանդում նրանց։ Ես նրանց հարգում էի՝ Մանուշի հանդեպ իրենց զգայուն վերաբերմունքի համար։ Գիշերները ես շոյում էի կնոջս մարմինը և երջանկանում նրա կապույտ հղիությունից։
– Մի՛ ասա հղի չես։
– Էլ չեմ ասի։
– Անունը ի՞նչ է։
– Գեղամ։
– Երկուսիդ էլ սիրում եմ։
– Ավելի նրա՞ն, թե՞ ինձ։
– Քեզ։
– Ավելի շատ նրան սիրիր։
– Ինչո՞ւ։
– Որովհետև նա երազ է։
Ամեն այսպիսի խոսակցությունից հետո Մանուշը հուզվում էր։ Ես չէի հասկանում ինչու է նա լաց լինում։
Ինչպես տեսնում եք ես ազնիվ, ճշմարտախոս, կնոջս սիրահարված մարդ եմ, կյանքում որևէ մեկին հայհոյանք չեմ արել, քաղաքավարի և պատասխանատու ներկաների ու բացակաների նկատմամբ, անտարբերությունն իսպառ բացակայում է իմ մարդուց, բոլորն ինձ հարազատ քույր են ու եղբայր, բայց հայելին այս ամենը ցույց չի տալիս։ Ես մի քանի անգամ փոխեցի մեր տան հայելիները, միամտաբար կարծելով, որ դրանցից մեկը, գոնե մեկը իմ չափ, թեկուզ ինձնից պակաս ազնիվ կգտնվի և կասի ինչպիսին եմ ես իրականում։ Չէ, այդպես չեղավ, և, երևի, չէր էլ կարող լինել այս մարդկության մեջ, որին ես կարծես լինեմ օտար։ Քամյուն է գրել «Օտարականը»։ Մի քանի անգամ կարդացել եմ՝ ոնց որ ես գրած լինեմ։ Գրադարակի աջ անկյունում է, «Բարդ մաթեմատիկական խնդիրներ» ժողովածուի կողքին։ Մի՞թե ինձ է նկատի ունեցել որպես նախակերպար…
– Կապույտ շրջազգեստով լուսանկարը, որը ննջարանի պատին է, մեր մահճակալի գլխավերևում, տանում եմ դնեմ ընկերոջս դաշնամուրի վրա։
– Ես արդեն չեմ ուզում դաշնամուր նվագել,– ասաց Մանուշակը։– մի՛ տար։
– Ամոթ է, կասի՝ տարավ ու չբերեց, ես չբեր չեմ, սիրելիս։ Եվ հետո…
– Ի՞նչ…
– Շրջազգեստը նա է նվիրել քեզ։
– Դու,– ասաց կինս։
– Նա,– համառեցի ես,– քո ծննդյան օրը։
Կինս լաց եղավ, քիչ էր մնում ես էլ արտասվեի, որ բաժանվում եմ կապույտ շրջազգեստից, կարծես աշխարհից եմ բաժանվում և գնում մի չեղյալ կղզի անսահման օվկիանոսի մեջ, որտեղ դատապարտված եմ ապրելու բացարձակապես միայնակ։
Նա շարունակում էր լալ, երբ ես լուսանկարը տեղավորեցի նույն ցելոֆանե տոպրակը և տնից ելա։ Ավտոբուս, տաքսի, տրամվայ չնստեցի, ոտքերս էին դանդաղ ու չուզելով քայլ քայում, որ հնարավորին չափ ուշ տեղ հասնեմ կամ բնավ չհասնեմ, մեռնեմ ճանապարհի կեսին, անդադար տեղացող անձրևի տակ։
Մենք մինչև ուշ գիշեր շախմատ խաղացինք։ Ես բավականին լավ շախմատիստ էի, ուսանողական մրցույթներում մի քանի անգամ չեմպիոն էի եղել, իսկ Գեղամը՝ այսինքն ընկերս, շախմատի տախտակի սև-սպիտակ դաշտերում հազիվ էր շարժվում, կարծես շղթայված ոտքերով։ Սակայն ես պարտվեցի, իսկ նա հաղթեց, որովհետև ի տարբերություն ինձ, հենց աչքս թեքեի տախտակից, նա զանազան կեղծիքների էր դիմում չպարտվելու համար, օրինակ՝ կենդանացնում էր մեռած թագուհուն կամ զինվորին, ձիուն հարձակողական վիճակի բերում, կատարում դիրքային փոփոխություններ և այլն։ Ես ներողամտաբար ժպտում էի։ Ամեն մարդու վիճակված չէ սիրելու նաև իր պարտությունը։ Երբ նրան խաղաղ ու անչար հրաժեշտ էի տալիս, նա մոռացավ ասելու՝ մամայիդ բարև ըրե, չասաց նաև՝ կնոջդ բարև ըրե… Մորս պարագան հասկանալի է՝ աբսուրդ է մահացածին բարևելը։ Այնինչ իրական էր, հակաաբսուրդ, բացարձակ ճշմարտություն Մանուշակին բարև չուղարկելը, չէ՞ որ նա արդեն իր կողքին է, իր հետ, այդքան գեղեցիկ կապույտ շրջազգեստով։
Ես ավելի դանդաղ տուն էի վերադառնում։ Չէի ցանկանում տուն հասնել, որն ինձ պատկերանում էր այնքան լուռ և դատարկ։
– Վա՞տ ես զգում, ջուր տա՞մ,– ասաց փողոցի աղբը երկարակոթ ցախավելով հավաքող ծերունին, որը հանճար էր։
– Չէ։ Շնորհակալություն։ Լավ եմ։
– Տես, հա, չմեռնես։
Ամբողջ գիշեր ես չքնեցի՝ վախենալով մեռնեմ ու այլևս չտեսնեմ կնոջս, նա ինձ չտեսնի, աշխարհը շուռ գա գլխիվայր, արևը ծագի արևմուտքից և մայր մտնի արևելքի լեռներում։ Միայն առավոտյան կողմ աչքս մի թեթև կպավ։ Ես կես քուն-արթուն տարածեցի թևերս նրան գրկելու, շնչեմ ու շնչեմ նրա ծաղիկների բույրը, նա ինձ գրկի, և մեռնենք ու չմեռնենք իրար մեջ… Սակայն թևերս դատարկության հանդիպեցին։ Այդ դատարկությունից սարսափած, ամբողջովին արթնանալով, ես ընդոստ վեր թռա։ Սիրտս բղավեց նրա անունը…
Ճաշասենյակի բազմոցին տխուր-տրտում նստած՝ նա սուրճ էր խմում, միայնակ, առանց ինձ, և չնայեց վրաս, երբ ներս մտա։ Հղի էր կամ հղի չէր։ Ծխում էր մատների արանքում մխացող սիգարետը։
– Չգիտեի ծխում ես, – շփոթված նկատեցի ես։
– Երեկվանից,– դարձյալ վրաս չնայելով, ասաց նա։
Ես սեղանիկին դրված նրա տուփից հանեցի մեկ սիգարետ, առա բերանս և կպցրի նրա վառիչով։ Այդ պահին ես չգիտեի, չէի կռահում, որ շուտով կդառնամ մոլի ծխող, ոչ մի րոպե առանց սիգարետի, սիրտս ու հոգիս ամբողջովին կթաթախվեն այդ ցավազերծող ծխի մեջ և, այդուհանդերձ, ցավը կմնա ինձ հետ դարից երկար և անբուժելի։
Նա սպիտակ-թափանցիկ գիշերանոցով էր։ Աչքիս մերկ ու մերկ երևաց։
– Արևն արդեն ծագել է, գնա կապույտ շրջազգեստդ հագիր,– ծխից հազալով ասացի ես։
– Երեկ ինձ նվիրեցիր ընկերոջդ,– ասաց նա և դեմքիս չնայեց։– Ո՞վ ես դու…
– Լուսանկարն եմ տարել։
– Լուսանկարը ես եմ։
Ես նրան գրկեցի։ Նա սառն էր ու անտարբեր իմ համբույրներին։ Եվ հաջորդ րոպեներին որքան էլ փորձեցի արդարանալ չգործած մեղքիս համար՝ նա այլևս ոչ մի բառ չասաց։
– Ինձ չե՞ս սիրում։
Լռեց։
– Ո՞ւմ ես սիրում։
Պատասխանելու փոխարեն նա տխուր ժպտաց։
– Գնամ քո կապույտ շրջազգեստով լուսանկարը բերեմ։
– Չի տա,– վերջապես ասաց նա։
– Ի՞նչ գիտես։
– Զգում եմ,– ասաց նա։
Եվ դարձյալ երկար լռություն եղավ, որի վերջը չէր երևում։ Այդպես լուռ և շփոթված ես գնացի ընկերոջս տուն, դաշնամուրի վրայից վերցրի լուսանկարը և արագ ետ վերադարձա։
– Նա հե՞շտ տվեց։
– Չէ, ի՞նչ ես խոսում, մենք կռվեցինք, չէր տալիս, ես մի լավ հասցրի նրա քիթ ու մռութին։
– Ինչո՞ւ։
– Իմ ապրանքը տակով էր արել։
– Ես ապրանք չեմ,– ատելությամբ ինձ նայելով՝ բղավեց կինս և շառաչուն ապտակ հասցրեց դեմքիս,– ապրանք չեմ…
Ուզում էր ասել կին եմ, գեղեցիկ ու ինձ պես դժբախտ։ Ամոթից գետինը մտա։ Հաջորդ օրը նկատեցի՝ լուսանկարը կախված է իր հին տեղը, ննջարանի պատին, մեր մահճակալի գլխավերևում։ Նա՞ է կախ տվել, թե՞ ես, շրջազգեստը կապո՞ւյտ է, թե՞ կարմիր, եթե ես չկամ, ո՞վ կա… Իսկ երկու թե երեք օրից վերջապես պարզվեց՝ շրջազգեստը կարմիր չէ, կապույտ է, ինչպես դար ու դարեր առաջ։
Ես կխելագարվեի, եթե մի օր Մանուշակը ինձ չասեր՝ քեզ սիրում եմ, բայց դա հնչեց այնքան սառն ու օտարաձայն, որ ես խելագարվեցի, կարծես այդ երկնային խոստովանության թաքնված կրակն ուղղված էր ոչ թե ինձ, այլ մեկ ուրիշին։
Տողեր պատմվածքից դուրս և փակագծերի մեջ
(Փիլիսոփա – Եթե ցանկանում ես զգալ քո գոյությունը, գլուխդ խփիր պատին։ Եթե չես ուզում մեռնել, ինքնասպանություն գործիր)։
(Հոգեբանության պրոֆեսոր – Դու մեղավոր չես, որ սիրահարվեցիր քո ամուսնու եղբորը, ամուսինդ քո մեջ հետաքրքրություն առաջացրեց նրա նկատմամբ։ Դու մեղավոր ես և մեղավոր չես, որ քո կնոջ ընկերուհուն առար գիրկդ, կինդ քեզ նրա մասին այնքան գովասանք արեց՝ գեղեցիկ է, խելացի, սեքսուալ ինձնից առավել, որ ակամայորեն սիրահարվեցիր նրան։ Այստեղ մեղավոր փնտրել՝ նշանում է մեղադրել ամբողջ մարդկությանը։ Ես դա չեմ անում, որովհետև գիտակցում եմ կյանքը ալեկոծվող մութ ծով է, որտեղ կարող են խեղդվել անգամ փորձառու լողորդները):
(Գուշակ – Շուտով աշխարհակործան երկրաշարժ կլինի, հրաբուխներ և ջրհեղեղ։ Օվկիանոսը կկլանի մարդկանց ու գազաններին։ Կգա սպիտակ կետաձուկը՝ դառնալու ավերակների թագավոր, նրա անունը Մոբի Դիկ է)։
Ես այդ օրը երբեք չեմ մոռանալու, մեռած լինեմ էլ կհիշեմ։ Աշխատանքից վերադառնալով, ես Մանուշակին չտեսա։ Խոհանոցի սեղանին մաքուր ափսե կար, գդալ ու պատառաքաղ, նույնիսկ թղթե ծաղկավոր անձեռոց, որ հազվադեպ էր լինում մեր տանը, միայն տարին մեկ-երկու անգամ հյուր ընդունելիս։ Զարմացա, այ քեզ բան, անձեռոցս ո՞րն է, մի՞թե ես իմ հարազտ օջախում արդեն անկոչ հյուրի կարգավիճակ ունեմ։ Սեղանին նաև փակ ծրար կար, կարծեցի մայրս է ուղարկել գերեզմանոցից։ Զգուշորեն բացեցի ծրարը և մի գրություն դուրս եկավ Մանուշի ձեռագրով. «Սիրելիս, ես քեզնից հեռանում եմ, գնում եմ ընկերոջդ մոտ, նրա անունն էլ է Գեղամ։ Սիրում եմ այդ անունը։ Երբ երեխաս ծնվի, թեև հղի չեմ, նրան Գեղամ եմ անվանելու։ Խնդրում եմ ներես, որ քեզ մենակ եմ թողնում, մորդ հետ, նրանից էլ եմ ներողություն խնդրում, բայց չգիտեմ, որ մեղքիս համար, ես մեղավոր չեմ, որ աշխարհ եմ եկել»։ Գրության շարունակությունը թղթի մյուս երեսին կարդացի. «Սիրելիս, քեզ համար բոզբաշ եմ եփել, գազի վրա է, տաքացրու և կեր, չմոռանաս վերջացնելուց հետո ափսեն լվանալ»։
Ես բարձրացրի կաթսայի կափարիչը։ Բոզբաշը դեռ տաք էր։ Թեև այդ պահին ախորժակ չկար, մտքերս՝ հուսահատ, մի լիքը ափսե կերա, որովհետև նա էր եփել՝ մի քիչ կծվոտ ու համեղ, ինչպես երբեք։ Սակայն վերջում մոռացա ափսեն, գդալն ու պատառաքաղը լվանալ, որովհետև սիրտս լացում էր կնոջս կորստյան ցավից։
Գիշերը բազմիցս նույն երազն ապրեցի. Մանուշը ծննդաբերեց, այնքան նման եմ երեխային, կարծես ինձ է ծնել, նա ես լինեմ։
Մի քանի օր ես մեր տան բոլոր անկյուններում՝ պահարանների ու դարակների մեջ, անկողինների տակ, ամեն-ամենուրեք փնտրում էի ինչ-որ բան, նույնիսկ նայեցի գազօջախի ներսը, որտեղ միայն մի քանի ալյումինե տապակաթավա կար, լվացքի մեքենան դատարկ էր, ինչպես նաև բոլոր զգեստների գրպանները, միայն դրանցից մեկում հայտնաբերվեց մի էժանագին թղթադրամ, որն իմ ուզածը չէր… Վերջապես հասկացա՝ որոնում եմ կապույտ շրջազգեստով լուսանկարը։ Գնացի ննջարան։ Մեր մահճակալի տակ կաշվե հնամաշ ճամպրուկ գտա, որ մորիցս էր մնացել, ճամպրուկում՝ մորս գիշերանոցը և աղոթագիրք։ Մեկ էլ աչքս գցեցի մահճակալի գլխավերևի պատին, որտեղ լուսանկարն էր գտնվում։ Չկար։ Ո՞ւր է։ Պատին մեխն էր մնացել, որից նա կախված էր մինչև վերջերս։ Գեղամն է գողացել, ասացի ինձ, ես դրա… Բայց չհայհոյեցի, որովհետև ընկերս էր։
Ես զանգահարեցի Գեղամին, բայց հեռախոսը վերցրեց Մանուշակը, որն արդեն նրա կինն էր մի ամբողջ անսահման դար։
– Սիրելի՜ս,– ձայնս լսելով ուրախացավ նա – ինչպե՞ս ես։
– Ամեն բառ ունի իր հակաբառը, լավ եմ,– ասացի նրան։
– Բոզբաշը կերա՞ր։
– Շատ համով էր։
– Քեզ համար էլի կեփեմ։
– Որտե՞ղ է կապույտ շրջազգեստով լուսանկարը, չեմ գտնում։
– Բերել եմ ինձ հետ։ Դաշնամուրի վրա է։ Լուսանկարը ես եմ։ Նվագելիս Գեղամը ոչ թե նոտաներին է նայում, այլ լուսանկարին, կարծես նվագում է ինձ։
– Վերադարձրու, խնդրում եմ, ես էլ եմ ուզում քեզ նվագել։
– Մի օր կվերադարձնեմ, եթե ինձ շատ ես սիրում։
Ամեն մարդու կյանքում լինում է երջանկության մեկ օր, ոչ երկու կամ երեք ու շատ։
Ես գնացի ննջարան և տեսա լուսանկարը պատին։ Մի քանի օր տնից դուրս չէի գալիս և միայն նրան էի նայում, որ իմ նվիրած կապույտ-կապույտ շրջազգեստով էր։ Այդպես այնքան նայեցի, որ աչքերս կարոտից ու սիրուց կուրացան և լուսանկարն անէացավ երազի պես, կարծես հավերժորեն կար ու երբեք չէր եղել։
Ես փշրեցի մեր տան ու աշխարհի բոլոր ծուռ ու շիտակ հայելիները, որոնք ողջերի ու մեռածների թշնամին են։
Սպիտակ կետաձուկը կերավ օվկիանոսի ձկներին, խորտակեց նավերն ու կղզիները, իր գթասրտությամբ ու մեծահոգաբար ողջ թողեց միայն ինձ, որ այս աբսուրդ հեքիաթը խոսեմ ձեզ, լսեք և մոռանաք։
Նորայր Ադալյան
No Comments