Ռոբերտ Մուզիլ, «Հինգ կին»

 
Ռոբերտ Մուզիլի սիրային այս պատմաշարում ամփոփված են հեղինակի «Միացումներ» և «Երեք կին» ժողովածուներում ընդգրկված բոլոր հինգ ստեղծագործությունները, որոնցում թեև ընդգծվում է կանացի կերպարների առաջնահերթ կարևորությունը, բայց գրողի ուշադրությունն էապես բևեռված է տղամարդու հոգեմտավոր կարողությունների, այրամարդու ներաշխարհի բացահայտմանը: Մուզիլը փորձում է ցույց տալ, թե ինչպես ձգտումը դեպի հզորություն ու ինքնիշխանությունը տղամարդուն դարձնում են սիրելուն ընդունակ: Հանդիպումը կնոջհետ փորձություն է դառնում նովելների տղամարդ հերոսների համար: 
Լույս է ընծայել «Անտարես» hրատարակչությունը: Թարգմանիչ՝ Աշոտ Ալեքսանյան: Արժեքը՝ 3390 դրամ։

Ներկայացնում եք հատված վեպից։

****
Որոշ վավերագրերում նրանք կոչվում էին delle Catene, իսկ ուրիշներում՝ տիարք ֆոն Քեթթեններ: Նրանք եկել էին հյուսիսի կողմերից ու կանգ առել հարավի դարպասների առջև: Իրենց գերմանական կամ ռոմանական ծագումը նրանք մեծագույն առավելություն էին համարում, և ոչ մի այլ բանի իրենց պատկանելիս չէին զգում՝ բացի իրենցից:

Բրենների կիրճի վրայով դեպի Իտալիա առաջնորդող մեծ ճանապարհի եզրին՝ Բրիքսենի ու Տրիենտի միջև, գրեթե բաց տեղանքում հառնող ուղղաձիգ ժայռի կատարին, վեր էր խոյանում նրանց դղյակը: Հինգ հարյուր ոտնաչափ նրանից ներքև մոլեգնած գետը աղմկում էր այնպես բարձրաձայն, որ երբ գլուխդ պատուհանից դուրս էիր հանում, նույն տարածքում գտնվող եկեղեցու զանգը հնարավոր չէր լինում լսել: Դրսի աշխարհից եկող ոչ մի ձայն Catene դղյակից ներս չէր թափանցում, ամրոցի փեշերից առկախ այդ լեռնային մարգագետնի վայրենի աղմուկի միջով ոչ մի հնչյուն անգամ դեպի ներս չէր սողոսկում, սակայն մոլեգնությանը ակնդետ կառչած աչքը, առանց խոչընդոտների հանդիպելու, առաջնորդում էր այդ ընդդիմության միջով և անակնկալի եկածի պես տարուբերվում հեռաստանի խոր ընկած կամարաձև համայնապատկերի մեջ:

Խստակյաց ու լրջմիտ մարդկանց համարում ունեին բոլոր ֆոն Քեթթեն պարոնները և հեռու շրջանակներում անգամ ոչ մի գերազանցություն չէին հանդուրժում: Նրանք նաև չար էին լինում՝ հատու շարժումով խոր կտրող դաշույնի պես: Ո՛չ կարմրում-շառագունում էին զայրույթի պահին, ոչ էլ երջանկությունից վարդագույն դառնում, այլ մթնում էին մոլեգնության մեջ և երջանկության պահին շողշողում իբրև ոսկին՝ այնպես գեղեցիկ ու արտասովոր հմայքով: Տարվա որ ժամանակ և որ դարաշրջանում էլ ապրելիս լինեին, նրանք բոլորն էլ այն բանով էին մշտապես իրար նմանվում, որ տակավին վաղ հասակում նրանց շագանակագույն գլխի ու մորուքի մազերի մեջ ճերմակ թելեր էին բուսնում և դեռ վաթսուն տարին չբոլորած՝ մահանում էին, իսկ նրանց միջահասակ, նրբակազմ ու ճկուն մարմինների մեջ եղող ահռելի ուժը, որ երբեմն ի ցույց էին դնում ոչ ամենևին իրենց դիրքն ու ծագումը շեշտելու նպատակով, կարծես աչքերից ու ճակատից դուրս հորդելիս լիներ, բայց այս ամենը լոկ չարամիտ բամբասանքներ էին, որ ահաբեկված հարևաններն ու ճորտերն էին բերնեբերան փոխանցում: Նրանք վերցնում էին այն, ինչն ի վիճակի էին իրենց վրա կրել ու դրա հետ մեկտեղ ազնվախոհ լինեին, թե նենգմիտ, ողորմած, թե բռնությանն ապավինող, իրենց գործին էին գնում, երբ և ինչ հանգամանքներում էլ դա լիներ, սակայն միշտ էլ խաղաղ ու անվրդով սրտով: Նրանց կարճատև կյանքն անցնում էր անշտապ ու առանց աճապարանքի և ավարտվում էր հապշտապ՝ առանց իրենցից հետո մի բան թողնելու, երբ իրենց հասանելիք գործաբաժինը լիուլի կատարած էին լինում:

Քեթթենների տոհմում սովորույթ կար, ըստ որի նրանք չէին խնամիանում մերձակայքում մշտապես բնակություն հաստատած ազնվատոհմիկ ընտանիքների հետ: Նրանք իրենց տիկնանց վերցնում էին հեռվից և նախընտրում էին հարուստ ու ապահովված կանանց, որպեսզի ընտրություն կատարելիս իրենց դաշնադրություններն ու թշնամությունները ոչնչով սահմանափակած չլինեին: Քեթթենի այն ասպետը, որը տասներկու տարի առաջ կնության էր առել գեղեցկուհի պորտուգալուհուն, այդ ժամանակ բոլորում էր իր երեսուն տարին: Հարսանիքը օտարության մեջ էր տեղի ունեցել, և դեռատի կինը իր ծագմանը չպատշաճող անթաքույց հետաքրքրասիրությամբ տեղանքն էր զննում, երբ շքախմբի անդամներից, ճորտերից ու ձիերից, աղախիններից, գրաստներից ու շներից կազմված կապանքները զրնգացնող չուն վերջապես ոտք դրեց Catene մարզի սահմանը: Ժամանակն անցել էր որպես թե հարսանեկան թափորի միամյա թռիչքընթաց: Բոլոր Քեթթենները հրաշալի ասպետներ էին, միայն թե նրանք այդ բանը դրսևորում էին իրենց կյանքի լոկ այն մեկ տարում, երբ ամուսնանում էին: Նրանց տիկնայք գեղեցիկ էին, որովհետև իրենք՝ Քեթթենները, գեղեցիկ որդիներ էին ուզում ունենալ, և նրանց համար այլ կերպ հնարավոր էլ չէր՝ օտարության մեջ գտնվելով, ուր նրանք այնքան մեծ համբավ չունեին, ինչպես իրենց տանը, այդպիսի կանայք ձեռք բերել: Բայց իրենք էլ դույզն-ինչ չգիտեին, թե հենց այդ մեկ տարվա մե՞ջ էին իրենց այնպես դրսևորում, ինչպես իրականում կային, թե՞ բոլոր մյուսներն էին իրենց ավելի բնորոշ: Մի սուրհանդակ կարևոր լուրով ընդառաջ էր գալիս մոտեցողներին, թափորի գունագեղ հանդերձանքներն ու փետրադրոշակները կարծես մի-մի մեծահսկա թիթեռնիկներ լինեին, սակայն Քեթթենի Տերը փոխվել էր: Նա այնպես էր ձիարշավում, կարծես ընկերուհուն վերստին ձեռք բերած լիներ՝ կնոջ կողքին դանդաղ ընթանալով, ասես շտապողականությունն իր համար անպատշաճ համարելիս լիներ, բայց նրա դեմքը օտարոտի էր դարձել՝ կարծես ամպաքողով ծածկված: Երբ ճանապարհի հերթական շրջադարձին դղյակը հանկարծակի հայտնվեց նրա առաջ, հազիվ դեռ մի քառորդ ժամվա հեռավորության վրա, նա ուժերի գերլարումով խախտեց լռությունը:

Նա ուզում էր, որ կինը շրջվեր ու հետ վերադառնար: Թափորը կանգ առավ: Պորտուգալուհին խնդրեց, ապա և վճռականորեն պնդեց, որպեսզի շարունակեն առաջ ընթանալ. հետ դառնալու համար ժամանակ կգտնվեր, միայն թե այն բանից հետո, երբ պատճառների մասին կիմացվեր:

Տրիենտի եպիսկոպոսները զորեղ պարոններ էին, և պետական դատարանը նրանց անունից և նրանց բերանով էր խոսում, նախապապերի ժամանակներից սկսած՝ մի կտոր հողատարածքի պատճառով Քեթթենները կռիվ ունեին նրանց հետ, և դեռ հնուց եկած դատական վեճ էր նրանց միջև գնում, դեռ անցյալներում պահանջատիրության ու ընդդիմության հողի վրա բանը ծեծկռտուքներից արյունալի բախումների էր հասել, սակայն միշտ էլ Քեթթենի տերերն էին, որ ստիպված էին եղել զիջել ու տեղի տալ հակառակորդների գերազանց ուժի առաջ: Աչքը, որ սովորաբար ոչ մի գերազանցություն չէր հանդուրժում, այստեղ էլ դարանակալ, անօգուտ սպասում էր՝ սեփական ճշմարտացիությունն ապացուցելու անհագ տենչանքով: Այսպես հայրը առաջադրանքն ավանդում էր որդուն, և նրանց հպարտ գոռոզամտությունը դեռ շարունակվում էր հույսով սպասել ցեղի հաջողությանը՝ անտեղիտալի ու աննահանջ:

Եվ հենց Քեթթենի այս Տիրոջն էր, որ գերազանցություն ստանալու առիթը ներկայացավ: Նա սարսափեց այն մտքից, որ ինքը կարող է հարմար առիթը ձեռքից անփութորեն բաց թողնել: Ազնվականական դասի մի մեծագույն ու զորեղ հատվածը ըմբոստացել էր եպիսկոպոսի դեմ, վճռված էր հարձակվել նրա վրա, գերեվարել ու կալանել, և Քեթթենի Տերը, քանզի լուր էր տարածվել, թե նա վերադառնում էր, պետք է խաղի մեջ հաղթաթուղթ լիներ: Երկար տարիներ երկրից բացակայելով՝ Քեթթենը չգիտեր էլ նույնիսկ, թե ինչպես կարելի էր եպիսկոպոսական ուժերի դեմն առնել, բայց մի բան հաստատ գիտեր, որ դա մի չարաղետ, անկանխատեսելի ելքով ու տարիներ տևող փորձություն պիտի լիներ, և որ երկուստեք, մինչև իրադարձությունների տխուր վախճանը չպետք է կարողանային խաղաղություն ու հանգիստ գտնել, քանի դեռ իրենց չէր հաջողվի հենց ամենասկզբում, հանկարծակի հարձակումով Տրիենտը անակնկալ պարտության մատնել: Նա քենով էր լցվել իր գեղեցկուհի կնոջ հանդեպ, քանի որ նա իր կողմից պատերազմը տանուլ տալու հրաշալի առիթ կարող էր հանդիսանալ: Այնքա՜ն էր այդ կինը իրեն դուր գալիս, նա, որ, ինչպես միշտ, արշավում էր իր կողքին՝ մի ձիու պարանոցաչափ իրենից հետ ընկած: Այդ կինը դեռևս այնքան խորհրդավոր ու մութ էր իր համար, ինչպես այն բազմաթիվ մարգարտաշար շղթաները, որ նա կրում էր իր վրա: Սիսեռի պես կարող էիր այդպիսի բաները ճզմել, երբ դրանք, լարի վրա անցկացված, տարուբերվելիս էին լինում դատարկ ձեռքի ափի մեջ, մտածում էր նա կնոջ կողքին ձիավարելիս, սակայն նրանք անհասկանալիորեն ապահով ու հուսալի կախ էին ընկած իրենց սովորական տեղում: Միայն թե այդ նորահայտ լուրի կախարդանքը հարկ էր մի կողմ ծալել-դնել, ինչպես ձմեռային ցնորադիմակներն են ցնդում-անցնում, երբ մանկան պես մերկ առաջին խստարև օրերը կրկին այցելության են գալիս: Թամբի վրա անցկացվելիք տարիների հեռանկարը պարզորոշ երևակվեց նրա առաջ, որի մեջ կինն ու երեխան, ինչպես օտար տարր, իսպառ անհետացան:

Այդ ընթացքում, սակայն, ձիերը ուղղաբերձ ժայռի ստորոտին էին հասել, որի վրա ամրոցն էր կանգնած, և պորտուգալուհին, երբ արդեն բոլոր փաստարկներն ուշադրությամբ լսել էր, մեկ անգամ ևս պնդեց մնալու իր հաստատակամության վրա: Դղյակը վայրենի կերպարանքով վեր էր խոյանում: Այսուայնտեղ՝ ժայռի կուրծքին, տնկված էին հյուծված ու բարալիկ ծառերը՝ կույտ-կույտ շաղ տրված մազափնջերի տեսքով: Անտառապատ լեռներն այնպես էին վայրիվերո բարձրանում-իջնում, որ լոկ ծովի ալիքներին սովոր էակի՝ այդ առթիվ տածած ատելությունը ոչ մի կերպ հնարավոր չէր նկարագրել: Օդը լի էր սառնաբույր համեմունքներով, և ամեն ինչ այնպես էր, ինչպես եթե սրարշավ մխրճվելիս լինեիր կոպիտ ու անմշակ կճուճի ներսը, ուր մի օտարոտի կանաչ գույն էր երևակվում: Բայց անտառներում եղջերուներ կային, արջեր, գայլեր ու վայրի խոզեր, գուցե նաև այծեղջյուր կար: Ավելի խորքում բնակություն էին հաստատել քարայծներն ու արծիվները: Անդնդախոր կիրճերը վիշապների գոյության մասին էին ակնարկում: Հեռու ու խորհրդավոր ծնունդով էր շնչում անտառը, որի միջով միայն կենդանական արահետներն էր ձգվում, իսկ վերևում, ուր բարձրաբերձ լեռնակուտակումներն էին ուրվագծվում, սկիզբ էր առնում ոգիների թագավորությունը: Դևերն էին բնակվում այնտեղ՝ ամպ ու փոթորիկների մեջ: Ոչ մի քրիստոնյա իր ճանապարհը չէր թեքի ու վեր բարձրանա, և երբ, անհամեստությունից թե հետաքրքրությունից դրդված, այդ բանը երբեմն տեղի էր ունենում, դրա հետևանքը դժբախտ պատահարներն էին լինում, որոնց մասին ձմեռային սենյակներում աղախիններն էին ցածրաձայն իրար ականջի փսփսում, մինչ սպասավորները լռում էին շողոքորթ սիրահոժարությամբ և ուսերն էին թոթվում, որովհետև տղամարդկանց կյանքը սարսափելի է, և նման մի արկածը այդ տեսակետից կարող էր մեկնումեկին հարված հասցնել: Սակայն այն ամենից, ինչ լսել էր, պորտուգալուհուն ամենաարտասովորը հետևյալը թվաց. այնպես, ինչպես ոչ ոքի չէր հաջողվել ծիածանի մատույցներին հասնել, այդպես էլ դեռ ոչ մեկին բախտ չէր վիճակվել հսկայական քարակոփ վեմից այն կողմ նայել: Իրար հետևից շարունակ նորանոր ժայռակուտակումներ էին հայտնվում: Գոգահովիտներն էին նրանց միջև փռված քարերով լիքը գլխաշորերի տեսքով, քարերն էլ այնքան մեծ էին՝ ամենքը մի-մի տան չափ, ոտքերի տակ ընկնող ամենանրբին խճաքարերն անգամ գլխից ավելի փոքր չէին լինի: Դա մի յուրահատուկ աշխարհ էր, որ, իսկապես ասած, ոչ մի աշխարհ էլ չէր: Հաճախ էր նա իր երազանքներում այս երկիրը, որից իր ամուսինն էր սերում, և որին ինքը սիրում էր, նրա իսկ էությանը համապատասխան պատկերացրել և ամուսնու էությունն էլ՝ ըստ այն բանի, ինչ նա իրեն պատմել էր հայրենիքի մասին: Սիրամարգակապույտ ծովի հոգնածությունն իր մեջ ամբարած այդ կինը մի այնպիսի երկիր էր սպասում, որը լեցուն էր լինելու անսպասելի անակնկալներով, ինչպես կազմ ու պատրաստ, պրկված աղեղալարը, սակայն երբ գաղտնիքին հասու եղավ, նա այն գտավ ամենանողկալին իր բոլոր սպասելիքներից և ուզում էր փախչել-հեռանալ: Դղյակն ասես իրար գլխի թռած ու իրարու կցմցված հավաբներից կազմված լիներ: Գլխապտույտ առաջ բերող պարսպապատեր, որոնց արանքներից բորբոսն էր աճել: Նեխահոտող ծառեր և անտաշ ու խունացած բներ: Շինարարական ու ռազմի սարքավորումներ, գոմ ու ախոռների երկարուկ շարքեր, սայլադեզեր: Բայց քանի որ նա այժմ այստեղ էր, այդ ամենն իրեն էր պատկանում, և այն, ինչ ինքը տեսնում էր, գուցե բոլորովին էլ նողկալի չէր, այլ մի անծանոթ գեղեցկություն, ինչպես այն տղամարդկանց վարքն ու բարքը, որին միառժամանակ դեռ հարկ է ընտելանալ:

Երբ Քեթթենի Տերը տեսավ իր կնոջը լեռը մագլցելիս, նա այլևս անկարող էր նրան հետ պահել: Դրանից ինքը երախտագիտությամբ չէր լցվում նրա նկատմամբ, սակայն դա մի այնպիսի բան էր, որի առաջը նա ո՛չ իր կամքով կարող էր առնել, ոչ էլ հանդուրժողություն ցուցաբերելով տեղի տալ, այլ այն խուսափողական տենդով իրեն մի ինչ-որ ուրիշ տեղ էր շարունակ հրապուրում, անճարակ ու լուռ համակերպումով քարշ տալիս իր հետևից, ձիարշավ վարգով իր կողմը գրավում՝ որպես թշվառական, անառակ հոգի: