Թռիչք դեպի անորոշություն (հատված)

Հենց կասկածեցիր, այլևս չես կարող թռչել: 
Թռչունները, ի տարբերություն մարդկանց,
կարող են թռչել, 
որովհետև ամբողջ սրտով հավատում են… 
Հավատալ՝ նշանակում է թևեր ունենալ…

Փիթր Փեն  
Ջեյմս Մեթյու Բարրի

Թե երկնքում  սավառնող հազարավոր թռչուններից քանիսն են չվում ու քանիսն են  վերադառնում, երբեք չես էլ հաշվում։ Ո՞ր մեկը օրվա մեջ գոնե մի բուռ փշրանք կերավ, մրսե՞ց, կեր դարձա՞վ մի սոված կատվի` քեզ առանձնապես չի էլ հետաքրքրում։

Թռչուններն ամենուր են՝ աղբանոցներից մինչև տանիքներ, ոմանց տներում, շենքերի ճաքերում, երկրի վրա ամենուր, այն տեղերում, որտեղ շնչել է հնարավոր, որտեղ թևերն առանց կոտրելու մինչև վերջ բացել է հնարավոր։

Երկնքում  «Դրախտի թռչուն» անունով համաստեղություն  կա, որի հարևաններն են «Ճանճի», «Սիրամարգի», «Քամելեոնի» համաստեղությունները: Հա, մեկ էլ «Զոհասեղան»  համաստեղությունը:  Բայց  վստահաբար, ո՛չ դու, ո՛չ ես, երբևէ չենք փնտրել այն, եթե անգամ տեսել ենք, ապա չենք էլ իմացել դրա մասին։ Դրախտային թռչուններ էլ կան. նրանք քառասունհինգ տեսակի են: Նրանց էլ չենք տեսել, մեր կողմերում նրանցից և ոչ մի տեսակը չի բնակվում։

Բայց կա՞ արդյոք թռչունների դրախտ. կարծում եմ՝ չկա, եթե անգամ գոյություն ունի՝ ոչ մի թռչուն, ոչ մի ճնճղուկ դեռ այնտեղ չի հայտնվել: Դրախտն անմեղներինը չէ, դրախտն ապաշխարածներինն է, իսկ ապաշխարելու առիթ կունենաս, եթե մեղք գործես։ Մեղավոր լինելու համար գիտակցություն պետք է ունենաս, գիտակցված սխալներ անես, թե չէ անգիտակից սխալներիդ ի՜նչ զղջում։

Զգացում..

Զղջման զգացողություն…

Զգացողություն…

Զգացմունք։

Ամենաշատը հենց դրանցում ես սխալվում, բայց զգացողություններից ծնված սխալները Վերևներում հաշվի չեն առնում։

Դու շարունակում ես սխալվել, բայց վերևում թռչունների համար դրախտ չկա, թռչունները չեն էլ սխալվում, նրանք երկնքում են, բայց դրախտ չունեն…

Տարիների հետ սխալվելուդ հնարավորությունները պակասում են, տարիներ հետո գործածդ ամենափոքր սխալն անգամ ճակատագրական է դառնում: Ապրածդ ամեն տարիքից առաջ երազանքներ ես կուտակում՝ մտովի, երևակայությանդ թռիչքի ու տեսած-լսածներիդ հիման վրա, և կյանքիդ ամեն հաջորդ օրվա ընթացքում փորձում ես ի կատար ածել դրանք: Փորձում ես հետ չմնալ ուրիշներից, ենթագիտակցորեն ձգտում ես դառնալ նրանցից մեկը՝ երազանքներն իրականություն դարձրածներից մեկը՝ մոռանալով, որ այն, ինչ ունեն շատերը ու քեզ համար դեռ երազանք է, նրանց համար սովորական կենսաձև ու իրականացրած նպատակներ են:

Չէ՜, պիտի ուժեղ լինես, պիտի էնքան վեհ ու գեղեցիկ լինեն երազանքներդ, որ ուրիշները ցանկանան երազանքիդ մի մասը կազմել, երազանքդ վայելելու պահին կողքիդ լինեն: Իսկ եթե ավելի ազնիվ գտնվենք՝ փող է պետք, փող պիտի ունենաս, որ երազանքներդ դամոկլյան սրի պես կախ տաս ուրիշների գլխին, պատերազմում հաղթածի պես հորիզոնական պահած թուր-երազանքներդ  պարզես ու ասես. «Անցե՛ք սրա տակով և փրկվեք…»:

Հնարավոր է՝ երբեք էլ չերազես թռչուն ունենալու մասին, գումարն ունենաս,  երազանքը՝ ոչ: Թռչելու մասին էլ միգուցե չես երազել, բայց երազում հազար անգամ ինքդ քեզ թռչելուց  տեսած կլինես, զգացողություններն էլ, միգուցե,  իրականին շատ մոտ  եղած լինեն, բայց երբևէ չես իմանա՝ ինչպիսին է թռիչքի իրական զգացողությունը։

1.
Ազատը սովորականից շուտ էր արթնացել. չէր էլ հիշում, թե ոնց ու որ ժամին էր քնել։  Վերջերս քիչ էր երազներ տեսնում, բայց մի քանի անգամ քրտինքը դեմքին  վեր էր թռել: Երկինք էր տեսնում ու իրեն՝ սավառնելիս: Բայց վերջում միշտ անկումներ էին. երկրի մակերևույթին ջախջախվելու պահին աչքերը բացում էր ու ծառս լինում անկողնու մեջ: 

Այս անգամ երազն ուրիշ էր.  Մարկուս Ավրելիուսը՝ նույն ինքը Հռոմի կայսրը, գիշերով որոշել էր հյուր գալ. ցնդելիք, անգամ չէր էլ կարող իրեն թույլ տալ նման բան երազել։

Ձին բակի ծառերից մեկին կապած էր թողել, ինքն էլ երկու շիշ գարեջուր վերցրել ու բարձրացել էր Ազատին մոտ:

-Ունենալ Armeniacus տիտղոսն ու չլինել ձեր երկրում արդար չի, Ազատ ջան,-ողջագուրվելու ընթացքում հավելեց Imperator-ը։
-Ոչի՜նչ, հիմա ռուսների, չինացիների ու արաբների հոսքն է շատ: Դուք նստեք, մինչև ես սեղան գցեմ: Հռոմեացիք ժամանակին այնքա՜ն են եկել, բայց չգիտես ինչու, չեն մնացել։
-Չէ, եղբայր, ոչինչ պետք չէ, մի-մի շիշ գարեջուր խմենք ու գնամ, սարմատների դեմ հաղթանակս մերոնց հետ պետք է տոնեմ։ Պիստակ ունե՞ս, ա՛յ դա բեր։ Ի դեպ, հռոմեացիք իրենց երկիրը շատ են սիրում, դրա համար էլ միշտ վերադառնում են։
Անակնկալ այցից ու հպարտությունից շփոթվել էր Ազատը. կանգնել էր խոհանոցի դարակների առջև ու չէր կողմնորոշվում, մտածում էր՝ ի՞նչ հարցեր տա կայսերը, ո՞նց ճիշտ օգտագործի հնարավորությունը։
-Ազա՛տ, արագացրո՛ւ, խոհանոցից դո՛ւրս արի։
-Հիմա՛, հիմա՛, գավաթներն էլ վերցնեմ ու գամ։
-Ա՛յ տղա, շշով կխմենք, ձեր գարեջուրն ամեն ձև էլ խմվում է, Քսենոփոնը վկա։
-Լա՛վ, լա՛վ, հիմա՛, Ձեր խոսքն օրենք է։
    Զրույցը գրեթե մինչև լույս տևեց՝ հռոմեական օրենքներից մինչև Հռոմի Պապ, հեղափոխությունից մինչև պնդաճակատ ու չհեղափոխվող մարդիկ։ Վաղուց արդեն անցել էին Ազատի՝ մեկ շաբաթվա համար արած առևտուրը սպառելու հաճելի գործին։
-Արա Ազա՜տ, դուք էդ երբվանի՞ց սկսեցիք օղի խմել, կարգին գինի ու գարեջուր խմող ազգ էիք,- վրդովվեց կայսրը, երբ հերթական անգամ Ազատը նրա բաժակն ուզում էր լցնել։
-Դե՜ ռուսները… Համ էլ արագ է խփում գլխիդ, մերոնք հիմա արագության վրա են ամեն ինչ անում։
-Հա՛, բա՛, դրա համար էլ ուշանում եք միշտ, դրա համար էլ ձերը կորցում եք միշտ։  
-Ինչի՞ց ենք ուշանում։ 
-Սիրել սոսկ այն, ինչ քեզ բաժին է ընկել ու մանվել՝ իբրև ճակատագրի թել. ի՞նչ կա ավելի պատշաճ*։ Շտապում եք քննադատելուց, եզրակացություններ անելուց, շտապում եք գովելուց, բայց միշտ ուշ եք սիրում, մոռանում եք սիրել ձեր երկիրը, ձեր մտերիմներին, ու ամենակարևորը, օրենքը չեք սիրում:
Ազատը գլուխը կախեց։ Չգիտեր ինչ ասել. լռությունը ցրելու համար և կայսեր գինովցած վիճակը գիտակցելով՝ վրա բերեց.
-Բայց կարո՞ղ է ամեն դեպքում իմ տանը քնեք, Imperator։
-Ոչ, Ազատ, պիտի գնամ։ Դու էլ գնա։
-Ես ո՞ւր գնամ։
-Էնտեղ, որտեղ սպասում են քեզ։
-Ինձ չեն սպասում, ես եմ միշտ սպասում։
-Ա՜յ, շատ իզուր. ամենքը մեկօրյա են՝ և՛ հիշողը, և՛ հիշվողը*, բայց դու հավիտենություն պարգևիր ու կրիր ներսումդ։
-Հապա ի՞նչ է հավիտենությունը, Կայսր…
-Սերը, տղա՛ս, սեր տուր և սիրուն տրվիր միայն, բայց ազատ եղիր, ինչպես թռչունը երկնքում,- քայլերն ուղղելով դեպի դուռը՝ խաղաղ դեմքով խոսքն ուզեց ավարտել Ավրելիուսը։
-Կեցի՛ր, մի՛ շտապիր, ես տաքսի կկանչեմ։
-Չէ՜, դու հանգիստ եղիր, պառկիր, որ արթնանաս մի արդար ու ազնիվ գործի համար։ Ի՜նչ տաքսի, հանուն հարմարավետության ես չեմ դավաճանի նրան, որ ինքնակամ մնում է կողքիս, որ օգնում կամ ծառայում է ինձ։
-Լավ, չեմ ստիպում, կամքը Ձերն է։
Ազատը բաց պատուհանին հենված նայում էր, թե ինչպես է կայսրը թամբում ձին։
Մարկուս Ավրելիուսը մի վերջին հայացք գցեց վեր՝ դեպի Ազատը, զգաց, որ սպասում է իր խոսքին, թեկուզ վերջին, բայց իր խոսքին.
-Եվ հիշի՛ր, Ազատ, երբեք չլքես երկիրդ ու սիրածդ մարդուն, երկուսին էլ փոխարինողներ կգտնվեն, բայց դրանք քոնը չեն։ Քեզ ուրախ օրեր ու հաջողություններ,- այս ասելով կայսրը ոտքը խփեց ձիու կողերին ու հեռացավ «Տիգրան Մեծ» պողոտայով դեպի արևելք․․․

Առավոտ էր, որբացած քաղաքի  առավոտներից հերթականը։ Ազատը քնից արթնացավ, ծխախոտը վառեց ու մոտեցավ պատուհանին։
Արևն անգամ չէր արթնացել, երկինքը մութ էր, բայց սպասումով լի. տարին էլ էր վերջանում, ինչպես որ շատ բաներ էին ավարտվել, շատ մարդիկ էին վերացել։ Հիասթափությունն ու ափսոսանքը շատացել էին, բայց միշտ պետք էր շարունակել ապրել, ու միշտ գտնել այն «հանուն»-ը, որի համար պետք է ապրել։
Վստահ էր՝ ամեն ինչ լավ է լինելու…

Դավիթ Սամվելյան
Լուսանկարը՝ Նունե Սարգսյանի

Աստղանիշով նշված հատվածները մեջբերված են Մարկուս Ավրելիուս «Խորհրդածություններ» գրքից, թարգմ. Գ.Մուրադյան, Ա. Թոփչյան, Երևան 2018