Համային կարոտախտ. Պարսկական խոհանոցի շունչը արտագաղթի գրականության մեջ

Սկիզբը՝ այստեղ

            2011թ. լույս է տեսնում ամերիկաբնակ Դոնյա Բիժանի «Մայրիկի հայրենաբաղձության կարկանդակը. պարսկական սիրտ ամերիկյան խոհանոցում» հուշապատումը, որը հեղինակի վտարանդի ընտանիքի պատմությունն է՝ ներհյուսված ազգային խոհանոցի բույրերով ու բաղադրատոմսերով: Մ. Մեհրանը գրքի մասին գրել է. «Հուշապատումը և՛ համընդհանուր է, և՛ անձնական, խարսխված պատմության մեջ և բարձրացված խորհրդավոր տարրերով, որոնց միայն կարելի է հանդիպել ջերմ և հրապուրիչ խոհանոցում»[1]:

            «Ամերիկան ներգաղթյալների երկիր է, և մեր ընտանիքի պատմությունները հաճախ հյուսվում են մեր մանկության բույրերից, գույներից և ձայներից, մեր տատիկների ձեռքով պատրաստված արձակուրդների ավանդական կերակուրներից, մեր նախնիների լեզվով երգի պատառիկներից, քաղաքի հարազատ բույսերի և ծաղիկների բուրումնավետ օդից: …Մենք հափշտակում ենք հիշողության այդ բեկորները՝ որպես մեր տան և ընտանիքի խորհրդանիշեր: Սովորելով եփել հատուկ բաղադրատոմսով՝ սիրո արտահայտումն է նրանց հանդեպ, որոնք եկել են մեզանից առաջ, ճանապարհ` ուղղորդելու մեր կյանքն անցյալի գեղեցկությամբ և պայքարով»[2],- գրում է Բրքլիի համալսարանի և Ֆրանսիայի խոհանոցային արվեստի՝ Le Cordon Bleu հայտնի հաստատության շրջանավարտ Դ. Բիժանը:

Նշենք նաև, որ պարսկական խոհանոցի հայտնի բաղադրատոմսերից մեկի խորագիրն է կրում Մարջանե Սատրապիի 2004թ. ֆրանսերեն հրատարակված «Սալորաչրով ճուտ» («Poulet aux prunes») գրաֆիկական վեպը: Սատրապիին հատուկ երգիծանքով և մետաֆորիկ մտածողությամբ գրված վեպը պատմում է Մարջանեի մեծ հորեղբայր` ջութակահար Նասեր Աղայի ողբերգության մասին: 2011թ. վեպի հիման վրա նկարահանվում է ֆիլմ, որտեղ հանդես են գալիս հայ, պարսիկ, ֆրանսիացի հայտնի դերասաններ:

            «Սալորաչրով ճուտ»-ի՝ Խորեշթե Ալու-ի բուրմունքը հարազատ ու սիրելի մարդկանց կյանքի ու կորստի` բեկորված հուշի պատառիկների, անցյալի կարոտակեզ զգացումների մի խուրձ է, որով հյուսվում է Բիբի Քասրայիի «Համեմունքների շշնջացողները» (2013) վեպ-հուշագրությունը: Իրանի մեծանուն վտարանդի գրող Ս. Քասրայիի դուստրը` Բիբին, մեծ կսկիծով ու դառնությամբ է շարադրում իր ընտանիքի վտարանդիության պատմությունը՝ Իրանից մինչև Աֆղանստան, Ռուսաստան, Ավստրիա, որտեղ մահանում է սիրելի հայրը, և վերջնական հանգրվանը` Միացյալ Նահանգներ:

            Բիբի Քասրային սրբությամբ է պահպանում պաշտելի տատիկի հուշը, որին թողնում են հեռու՝ այն դժնդակ հեղափոխական օրերի Իրանում: Հայրենիքը ստիպողաբար լքելու, հրաժեշտի վերջին խորհուրդը տատիկի բարի, հրեշտակային դեմքի, խոսքերի հետ միախառնված սալորաչրով ճտի բուրմունքն էր, որի մեջ թաթախված էր նրա օրհնանքը պանդխտության անդարձ ճամփաները բռնած իր զավակներին:

            Սկզբում տատիկին, այնուհետև՝ Հարվարդում ուսանելու տարիներին, հորը կորցնելուց հետո Բիբին որոշում է, իր հուշերը շարադրելով և ազգային խոհանոցային արվեստ ուսուցանելով, հարգանքի, սիրո տուրք մատուցել իր երկու հարազատ մարդկանց հիշատակին: «Ես միշտ զգում եմ նրա ներկայությունը, այս ամբողջ տարածքը նվիրում է տատիկիս հիշատակին, երբեմն զգում եմ, որ նա ապրում է իմ մեջ, երբ ցանկանում եմ ինչ-որ բան, հարցնում եմ նրան կամ հայրիկին: Այդ երկու մարդիկ շատ մտերիմ են ինձ»[3]:

Լիլիթ Սաֆրաստյան

Բանասիրության թեկնածու

ԵՊՀ , Արևելագիտության ֆակուլտետի դոցենտ

Մեջբերված քաղվածքների՝ պարսկերենից և անգլերենի արված թարգմանությունները՝ հոդվածագրի

Լուսանկարները՝   amazon.com կայքի

---

[1] Bijan D., Maman’s Homesick Pie: A Persian heart in American Kitchen, Cover. Chapel Hill, North Carolina: Algonquin Books, 2011.

[2] Bijan D., Maman’s Homesick Pie: A Persian heart in American Kitchen, Cover. Chapel Hill, North Carolina: Algonquin Books, 2011, pp. 1-7.

[3] Egherman T., Taste of Iran: Bibi Kasrai’s plum chicken recipe — The Guardian, Wednesday 27, November 2013, https://www.theguardian.com/travel/2013/nov/27/taste-of-iran-bibi-kasrais-plum-chicken-recipe (19.08. 2019)