Ժամանակը սեղմվել էր, խոնավությունից ու փոշուց ճմռթվել, լռությունից թանձրացել, առարկայացել էր: Ժամանակը ժամանակից դեղնել էր ու վերածվել մոմլաթե կազմով, ժանգոտած ամրակներով տետրի: Հորս օրագիրն էր՝ գրված մանրիկ, հաստատուն ձեռագրով, իր հոր ու մոր, այսինքն՝ պապիս, տատիս մասին, տան գրքերի և գրադարանի մասին: Կարդում եմ…
Փոքր ժամանակ հասակակիցներս հարցնում էին ինձ. «Այդքան բան որտեղի՞ց գիտես»: Ես ժպտում էի ու հայացքս փախցնում:
Հայրս ամբողջ կյանքը կռվել է: Սկզբից՝ հարևան թաղի տղաների հետ, հետո՝ գերմանացու: «Ֆռոնտից» վերադառնալուց հետո կռվել է երկաթի հետ, փայտի, քարի, ջրի, անգամ՝ էլեկտրական հոսանքի հետ, մեկ-մեկ էլ՝ մորս հետ: Սովորելու ժամանակ չի ունեցել: Ընտանիքը պետք էր պահել:
Տուն էր գալիս՝ թևի տակ նոր գիրք սեղմած. ուրեմն ռոճիկ է ստացել (նա երբեք աշխատավարձ չէր ասում՝ ռոճիկ), կամ էլ «ձախ պատվեր» է կատարել: Ես վերցնում էի գիրքը և արագ-արագ թերթում: Այդպես էլ կա: Մեր՝ երեխաներիս, մորս ծննդյան օրերին համապատասխանող էջերին գրված էին մեր անունները: Նա այդպես էլ չանցավ գնդիկավոր գրիչի: Գրում էր ինքնահոս գրիչով՝ կապույտ գույնի թանաքով: Միայն իր անունը չէր գրում: Նա ծնվել է հունվարի 2-ին: Կարդալուց հետո վերջին էջում դնում էր ամսաթիվը և ստորագրությունը՝ վենզելը, ինչպես ինքն էր անվանում:
Այսպես, իմ գրադարանում հայտնվում էր նոր գիրք՝ մեր ընտանեկան կնիքով:
Ինձ միշտ հետաքրքրել է, թե գրադարանի կնիքն ինչու են դնում հատկապես տասնյոթերորդ էջին: Մինչև հիմա էլ չգիտեմ: Բաց այդ կնիքը, նույնպես կապտավուն, իմ մեջ հարգանք էր ծնում: Գրադարանի գիրք է:
Որքան ինձ հիշում եմ, միշտ մի քանի գրադարանում գրանցված եմ եղել՝ դպրոցի, տան մոտի, տնից հեռու: Գրադարանավարուհիները շուտով սկսում էին ճանաչել ինձ և վստահել՝ միանգամից երկու, երբեմն էլ երեք գիրք էին տալիս: Իսկ ամենամեծ վստահությունն ունեի այն գրադարաններում, որտեղ ինձ թույլ էին տալիս անցնել փայտե, մաշված ու գունաթափ արգելափակոցի դռնակով և մոտենալ գրադարակներին:
Ես ակնածանքով շոշափում էի գրքերի կողերը, շնչում նրանց յուրահատուկ հոտը, վիզս ծռելով կարդում անվանումը, հեղինակի անունը: Գիրքն ընտրում էի՝ ըստ մաշվածության աստիճանի. որքան շատ է մաշված, այնքան շատ է կարդացված: Սկզբում: Հետո սկսեցի կարդալ համառոտագրերը՝ գրքի սկզբում կամ վերջում:
Գրադարակների արանքներում «խուսանավելով»՝ մոռանում էի ուտելու մասին, ժամանակի մասին, գրադարանավարուհու մասին: Մի անգամ էլ նա ինքն ինձ մոռացավ: Երեխաներին ճանապարհեց, դռները փակեց ու գնաց տուն: Իսկ ես, լուսամուտագոգին կռնթած, առանց ջրի և ուտելիքի, կիզիչ արևի տակ, քարշ էի գալիս դեպի Սողոմոն թագավորի հանքերը…
Ուշքի եկա, երբ սկսել էր մթնել: Սև, սկավառակավոր հեռախոսով զանգեցի տուն, զգուշացրի, որ ընկերոջս մոտ եմ գիշերելու, տեղավորվեցի գրադարանավարուհու բազկաթոռին, միացրի գիշերալամպը, դարակում հայտնաբերեցի վաղուց քարթուացած քաղցրաբլիթներ ու…
Այդքան բան որտեղի՞ց գիտես…
Առավոտյան գրադարանավարուհին բացեց դուռը, ընդունեց առաջին երեխաներին: Մի փոքր սպասելով՝ դուրս եկա դարակների արանքից՝ թևատակիս մի զույգ գիրք սեղմած:
— Հը՞, ընտրեցի՞ր,- հարցրեց նա և սովորականի պես անվանական գրքույկում գրանցելուց հետո ճանապարհեց ինձ: Դուրս գալուց հետո լուսամուտի ապակու միջից տեսա, թե ինչպես էր նա կասկածանքով նայում սեղանին դրված դատարկ ափսեին:
Մոռացել էի…
Հայրս աշխատում էր, ռոճիկ ստանում, «ձախ պատվերներ» կատարում: Գրադարանս հարստանում էր…
Հորաքույրս ինչ-որ մի մշակույթի տանը գրադարանավարուհի էր աշխատում: Տարիներ անց այդ հիմնարկը պետք է տեղափոխվեր այլ տեղ և վերակազմավորվեր: Այնտեղ գրադարան նախատեսված չէր: Եղած գրքերը պետք է «դուրս գրվեին»:
Նա ինձ առաջարկեց գալ և որոշ գրքեր ընտրել գրադարանիս համար:
Ո՛չ մեքենա ունեի, ո՛չ էլ իշուկ, բայց ինձ զգում էի գանձերով լի քարանձավ ընկած Ալի-Բաբայի պես:
Օրվա վերջում մեր տանը ասեղ գցելու տեղ չկար, գրքերով էր լցված:
— Ի՞նչ ես էսքան կրում,- արդեն երրորդ անգամ ինձ երկու տռուզ քաթանե պարկով տեսնելով՝ կասկածամտորեն հարցրեց տրամվայի տոմսավաճառուհին:
— Գիրք,- կարճ պատասխանեցի ես:
— Գողացվա՞ծ է,- նորից հարցրեց նա:
— Գրքի գողը գող չէ,- ցուցամատս վեր տնկելով՝ արժանապատվորեն պատասխանեցի ես՝ ձևափոխելով հայտնի ասույթը:
Հորիցս թաքուն վերցնելով թանաքի ինքնահոսը՝ «օրինականացրի» գողացած գրքերը: Գրադարանային կնիքը «չեղյալ» հայտարարեցի ժավելի միջոցով…
Ես երջանիկ էի: Չէ՞ որ հորաքրոջս մոտից գրքերը թռցրել էի ոչ թե հենց այնպես, այլ ընտրովի՝ Ժյուլ Վեռնի, Ջեկ Լոնդոնի պակասող հատորները և մի քանի տասնյակ այլ գրքեր, որոնք իմ գրադարանում չկային՝ հորս ռոճիկ չստանալու կամ «ձախ պատվեր» չլինելու պատճառով:
Հիմա չկան ո՛չ հայրս և ո՛չ էլ մայրս:
Վերջին տարիներին հայրս էլ երկաթի, փայտի ու հոսանքի հետ կռիվ չէր տալիս: Թոշակի էր անցել: Միայն մեկ-մեկ մորս հետ էր կռվում: Նա՝ թե սպիտակեղեն դնելու տեղ չկա, հայրս՝ թե գիրք դնելու տեղ չկա:
Ձեռքս սահեցնում եմ գրքերիս կողերի վրայով. սա հայրս բերեց, երբ հիվանդ էի, սա՝ երբ պատրասվում էի քնել, իսկ սա առիթ հանդիսացավ հորս ու մորս հերթական վեճին: Իսկ սրանք… ամոթի կարմիրը մինչև հիմա պատում է ինձ…
«Այդքան բան որտեղի՞ց գիտես»…
No Comments