Վանո Սիրադեղյանին
27. 07. 2024
ք. Ծաղկաձոր
Վանո Սիրադեղյանի մասին իմ միակ հիշողությունը, որ անձնապես ինձ է վերաբերում, նրա պատմվածքների առաջին ժողովածուի անվանաթերթին արված մի մակագրություն է՝ խոշոր, անփույթ ձեռագրով. «Քաղցր բալին՝ բանաստեղծուհի Շուշոյին: Կոլեգա Վանո»: Երբ «Կիրակի» ժողովածուն իր նուրբ, թղթե կազմով հայտնվում է մեր հյուրասենյակի սեղանին, ես շատ փոքր եմ: Դեռ դպրոց չեմ գնում: Մի տարի առաջ, հորս զարմանալի տխուր ու խոր աչքերով ընկերոջ՝ Չեխ Հովիկի համառ պնդումների արդյունքում, լույս են տեսել 3-4 տարեկանում հորինած իմ բանաստեղծությունները, որ հայրս է գրի առել: Անհանգ տողեր են՝ որոշակի ռիթմով և արտասովոր պատկերներով. «Ցուրտ է, մրսում են դևերը/Վառվում, մարում են աստղերը/Տխուր նայում են ինձ վրա…»: Հայրիկիս ընկերները, որ 25-26 տարեկան երիտասարդներ են, իմ այդ առաջին հրատարակությունն ընդունում են բուռն ոգևորությամբ, որն անհասկանալի է ինձ համար՝ տարիքիս պատճառով: Վանոյի մակագրությունն ընդունում եմ որպես կատակ, հաճելի ու զվարճալի մի բան, որովհետև տեսել եմ՝ ինչպես են մայրս, հորեղբայրներս ուրախ ծիծաղել մակագրությունը կարդալիս՝ հատկապես շեշտելով վերջին բառակապակցությունը՝ «կոլեգա Վանո», ու ես նրանցից հարցրել եմ, թե ինչ է նշանակում «կոլեգա»: Ի տարբերություն հայրիկիս մյուս ընկերների՝ ես երբեք ոչ մի զրույց չեմ ունեցել Վանո Սիրադեղյանի հետ՝ չհաշված առօրեական հարցուպատասխանները, ու երբևէ մտքովս չի անցել փնտրել իր հայացքը կամ գնահատականը ընտանեկան հավաքներին: Եվ այդ մակագրությունը այն միակ անգամն է, երբ նա կատակով, գուցե մի քիչ էլ լրջորեն դիմում է անձնապես ինձ:
Շատ տարիներ հետո է միայն այդ մակագրությունն ինձ համար բովանդակություն ձեռք բերում, որ ես որոշում եմ ընկալել կամ պարզապես հորինել: 2010-2011 թվականներն են: Վանո Սիրադեղյանը վաղուց արդեն Հայաստանում չէ: Նրա բացակայությամբ նրա տեքստերի ռուսերեն թարգմանության ժողովածուն, տարագրության մեջ գրված գործերից մի քանիսը վաղուց արդեն տպագրվել են «Նաիրի» հրատարակչությունում: Եղել են առաջին ստորագրահավաքները՝ ի պաշտպանություն Վանո Սիրադեղյանի «Հայկական ժամանակում» և «168 ժամում»: Ընկերների ցավը, ընդվզումը հարկադիր տարագրության դեմ արտահայտման նոր ուղիներ է փնտրում կամ դանդաղ սկսել է բթանալ: Թվում է՝ չարության, ատելության լորձունքը պատմության սև խոռոչից իր պղտոր փառն է հյուսել ու, քողարկող վարագույրի պես, կախել մեր և սիրելի մարդու միջև:
***
Մանկության տարիներին Վանոյին բազմիցս հանդիպել եմ մեր կամ հայրիկիս ընկերների տանը, Աչաջրի մեր ամառանոցում, երբ նա հայրիկիս ու Արտակ Վարդազարյանի հետ կորչում է անտառներում, ու երբ վերադառնում են, Արտակ Վարդազարյանը սարսափելի գունատ է ու հիվանդ, ու հայրիկս ուզում է ամեն գնով անձա՛մբ նրան սրսկել, ու մինչ Վանոն անխռով հետևում է տեսարանին, Արտակ Վարդազարյանը սարսափահար խույս է տալիս մեր տան տարբեր սենյակներով, մինչ գյուղի ողջ բարեկամությունը փորձում է հետ պահել ասեղը ձեռքը վերցրած հայրիկիս, հիշում եմ Երևանի Կենդանաբանական այգու տարօրինակ, փոշոտ այն կիրակին, երբ մեր ծնողները, այդ թվում՝ հայրիկները որոշել են մեզ «Գազանանոց» բերել. մի բան, որ բացառիկ է: Ես հմայված նայում եմ գունավոր փայլաթղթից նախշազարդ գնդակներին, որ անօգնական թռչում են իրենց ռետինե բարակ պոչերի ծայրին, նայում եմ ու զգում եմ միևնույն ժամանակ, զգում եմ ֆիզիկապես՝ ինչպես է ձանձրանում հայրիկիս ընկերը…
Բայց, չգիտես ինչու, Վանո Սիրադեղյանի հետ կապված մտապատկերները, ի հեճուկս բոլոր ժամանակագրությունների, ինձ ամեն անգամ, առաջին հերթին, տանում են Դիլիջան՝ պապիկիս ամառանոցը՝ իր երկար, ստվերոտ միջանցքով, որի նարնջագույն ներկած փայտե հատակը զվարթ դղրդում է քաղաքից եկած հյուրերի քայլերի տակ: Հետո հյուրասենյակն է՝ մի տեսակ թաքնված ու լուռ, պատսպարված սպիտակ մեր պատշգամբի հետևում, որի խամրած մարջանագույն սալահատակին հետկեսօրի ստվերները սաղարթահյուս ժանյակներ են գործում: Հյուրասենյակում անվերջանալի գրադարակներ են, որոնցում մեծերի գրքերն են պահվում. օտարալեզու գրականության մատենաշարեր, երկերի լիակատար ժողովածուներ՝ հատորյակներով, պապիկիս գիտական գրականությունը՝ երբեմն անսպասելի ու հուսադրող առկայծումներով, ինչպես, օրինակ, Հայաստանի Օպերային թատրոնի մասին ռուսերեն գիրքը՝ շինծու դիրքերով երգչուհիների և բեմական դեկորների գունավոր նկարազարդումներով, Թումանյանի պոեմների ու հեքիաթների երկար, բարակ գիրքը՝ կտորե սև, մաշված կազմով… Երկու գրապահարանների միջև սպասքի պահարանն է՝ կիսամութ ապակիներով: Ու ներսում՝ չինական ճենապակե կապույտ ու սև հավքերի մեջ՝ շղարշե զգեստով հախճապակյա պարուհին, որ ինձ ստիպում է ժամեր շարունակ մնալ հյուրասենյակի բազկաթոռին՝ հայացքս հախճապակե իր քնում կախարդված շարժումներին: Անկյունի գրասեղանին պապիկիս նոր հեռախոսն է, որ այլաբնակ է՝ բոլոր առումներով: Պատվանդան հիշեցնող տափակ, քառակուսի մարմնի վրա խոյացող անօգնական երկար ու նեղ պարանոցին թառած արտասովոր բարակ ընկալուչով, մարմնագույն՝ այն դարասկզբի հեղափոխական ֆիլմերի հեռախոսներն է հիշեցնում, ու հորեղբայրներս կատակով «Ուլյանովների հեռախոս» են կնքում: Այն հայտնվել է մի օր՝ ցերեկով. ինձ անծանոթ այցելուներից մեկը հեռախոսը հաղթական դնում է հյուրասենյակի սեղանին, պապիկս հեգնական փռթկացնում է, ու նույն երեկո այլաբնակը պաշտոնապես փոխարինում է մեր սովորական, կարմիր հեռախոսին, որ սահուն տեղափոխվում է պապիկիս աշխատասենյակ՝ գրասեղանի կողքի լուսամուտագոգին:
Եվ այս պատկերը, որ շատ հստակ է ու պարզորոշ. Դիլիջանի մեր հյուրասենյակում Վանո Սիրադեղյանն է՝ բարձրահասակ ու նիհար, նա իր ազատ, իմիջիայլոց քայվածքով մոտենում է անկյունի գրասեղանին, առանց որևէ հարցի կամ բացատրության, նույնքան իմիջիայլոց և ինքնըստինքյան վերցնում է հնաոճ ընկալուչը: Պետք է քաղաք զանգի: Պապիկս այդտեղ է՝ պատշգամբում կամ իր աշխատասենյակում, բայց Վանո Սիրադեղյանի մոտ ի սպառ բացակայում է այն ձգված, հարգալից սպասումը, որ սովորաբար ունենում են հյուրերը, նույնիսկ՝ հայրիկիս ու հորեղբայրներիս ընկերները պապիկիս ներկայությամբ: Շարժումները բնական են ու ջերմ, օժտված են երբեմն հանդգնության հասնող մի անկաշկանդությամբ, բայց տարօրինակ մի բան կա դրանց մեջ, արև կամ էներգիա, որին դժվար է դիմադրել: Դա ինձ ո՛չ դուր է գալիս, ո՛չ դուր չի գալիս: Ո՛չ հմայում է, ո՛չ վախեցնում: Միայն գիտեմ, որ ինձ ուղղված նրա հայացքի մեջ բացակայում է այն հերթապահ քնքշանքը, որով մեծերը նայում են փոքրերին, ոչ մի ջանք չի գործադրում՝ երեխաների հետ ընդունված արարողակարգով շփվելու, բայց երբեմն նայում է, իսկապես նայում է իր խոշոր, խոր աչքերով: Դեռ շատ փոքր եմ: Այդ պատկերը նախորդում է «Կիրակիի» մակագրությանը: Վանոն խոսում է հեռախոսով: Ես նայում եմ նիհար, բարձրահասակ կերպարանքի երկար, ոսկրոտ ձեռքին, որ անկաշկանդ փաթաթվել է ընկալուչին, ու մտքում ասում եմ, որ նա նման է ինձ օտար մի ֆիլմի հերոսի:
***
Վանո Սիրադեղյանի հետ է կապված իմ և քույրերիս Ամանորի ամենապայծառ հիշողություններից մեկը: Իննսունականներն են: Հովհարային անջատումների ամենադաժան շրջանը: Վերելակը չի աշխատում, և տոնական պատրաստությունների համար ցերեկը ջուրը դույլ-դույլ բարձրացնում ենք իններորդ հարկ: Հարևանների մեջ աղոտ ինչ-որ լուրեր են շրջում, որ 30-ից լույսը տալու են ու չեն անջատելու: Բայց 30-ն անցնում է աղոտ այդ սպասումով: 31-ին, ինչպես նախօրեին, նախատոնական եռուզեռը շարունակվում է նավթավառի շուրջ: Կրակի վրա եփվող խտացրած կաթը պայթել է, և մայրիկս նեղսրտած՝ նորից մեր ջահի բյուրեղապակյա արցունքներն է սրբում: Ինչ-որ ժամի հայրիկս դուրս է գալիս. գործեր ունի կենտրոնում: Լույսը տալիս են երեկոյան 8-ին, ու խնդություն է: Հայրիկս դեռ չի վերադարձել, մենք ուրախ պտտվում ենք տան սենյակներով: Հանկարծ դրսի դուռը բացվում է, ես ու քույրիկներս վազում ենք միջանցք: Դռների մեջ հսկա եղևնին է, որի կատարը քսվում է առաստաղին: Ճյուղերի հետևից անօգնական դուրս է լողում հայրիկիս վարորդի՝ Ռուբիկի գլուխը: «Վանոն է ուղարկել»,-ժպտալով ասում է հայրիկս՝ ձեռքի տոպրակները գետնին դնելով, բայց ձայնը խլանում է մեր ճիչերից: «Եղևնի՜, բնական եղևնի՜…»: Դեկտեմբերի 31-ին՝ երեկոյան, Վանոն մեզ բնական տոնածառ է ուղարկել:
***
Դարձյալ ձմեռ է, ու դարձյալ իննսունականներն են, երբ մի օր հայրիկս վերադառնում է տուն ու ասում է, որ պատրաստվենք. վաղն առավոտյան մեզ «Լեննական» է ուղարկում: «Վանոն խոստացել է մեզ մեքենա տալ»: Մայրական տատիկիս տունը ջեռուցվում է փայտի վառարանով. մենք սկսում ենք հավաքվել՝ տարերայնորեն դեսուդեն անելով մութ բնակարանի սենյակներում:
Հաջորդ օրն առավոտյան նախարարությունում ենք՝ գեներալ Հարությունյանի ընդունարանում, որտեղ մնալու ենք մի քանի ժամ: Ես յոթերորդ դասարան եմ՝ գլխիս փաթաթած վառ, ծաղկավոր շալով, դեռահասի՝ աստիճանաբար ծանրացող մարմնով, որ սկսել է չենթարկվել ինձ: Մեզ զարմանալի հոգատարությամբ են շրջապատել: Նստած եմ շիկացած, օձագալար լարերով էլեկտրական ջեռուցիչի կողքին, բայց, չգիտես ինչու, գլխիս շալը չեմ հանում: Հանկարծ ընդունարան է մտնում բարձրահասակ մի կերպարանք, ու ես շլացած հայացքս դարձնում եմ զինվորականի համազգեստով հախճապակե էակին: Ընդունարանի խունացած պատերի մեջ՝ լամպերի ժլատ կանաչավուն լույսի տակ, բաց շագանակագույն գանգուրները մետաքսե փայլ ունեն ու տիկնիկի մազեր են հիշեցնում: Նայում եմ յասամանագույն դեմքին: Դիմագծերը կանոնավոր են ու նրբակերտ, ասես թաքուն, կախարդական ինչ-որ մուրճիկ է բանել: Ժպտում է մեզ:
Մայրիկս հարցնում է անունն ու զարմացած կրկնում. «Ռուսլա՞ն…»: Ռուսլանը ռուս է, իսկապես: Մի քանի տարի է՝ ինչ ծառայում է նախարարությունում: «Մեզնից լավ եք խոսում հայերեն»,-ժպտում է մայրս, ու ես երազում եմ, որ զրույցը շարունակվի, ու ես, շունչս պահած, կլանեմ հնչյունները վառվող այտերով ջեռուցիչի կողքին: Այդ տարիներին իմ միակ հափշտակությունը Լյուսիեն դը Ռյուբամպրեն է, որին ես իսկապես փնտրում եմ անդավաճան և ամենուր: Չեմ սիրում ռուս զինվորներին և ընդհանրապես ռուսական բանակը. չափից դուրս թարմ է 88-ին Օպերան շրջափակած ռուսական տանկերի պատկերը պատանեկան իմ հիշողության մեջ… Բայց հաշված րոպեներում հախճապակե էակը կլանում է ամեն ինչ: Կողքիս նստած փոքրիկ քույրիկս շրթունքներիս կարդացել է անկառավարելի իմ ժպիտը, ու ժամանակ առ ժամանակ բոթում է արմունկով…
Այդ օրը մենք ի վերջո նախարարության ծառայողական մեքենայով հասնում ենք «Լեննական»:
Տարիներ անց բոլոր այս պատկերները դառնալու են շատ թանկ ու բացառիկ, ինչպես այն ամենը, ինչ կապված է Վանո Սիրադեղյանի, իր և հայրիկիս ընկերների, առհասարակ իննսունականների, մեր կորուստների ու հաղթանակների ընդհանուր պատմության հետ, երբ «մենք»-ը գրվում ու խորհվում էր՝ առանց ճիգի:
***
Այս տողերը գրում եմ 2024 թ. հուլիսին Ծաղկաձորի մեր փոքրիկ այգում՝ նստած երիտասարդ կեչու հայացքի առաջ, որ չի հանդուրժի ոչ մի սուտ: Տարօրինակ, տարրալուծվող մի անմարմնության ամիսներ են, երբ ձայնս վստահում եմ արձագանքիս, մարմինս՝ ստվերիս ու հեռանում:
Սովորական զբոսանքներից մեկի ժամանակ մոտենում եմ «սպորտբազայի» ուղեկալին: Ոտքից գլուխ սև հագած մի կերպարանք անաղմուկ դուրս է լողում դիտախցից ու մոտենում է ինձ: Տրիկոտաժե սև շապիկին դեղին տառերով գրված է. «Ոստիկանություն»: Կիսաձայն արգելում է մուտքս: Պնդում եմ, ասում եմ, որ գնում եմ զբոսնելու. չի թողնում, նորից պնդում եմ, ասում եմ, որ վերանորոգումից հետո լողավազանն եմ ուզում տեսնել, որտեղ լողացել եմ ամեն տարի ու էլի եմ պատրաստվում լողալ:
-Էդ մենակ «սպորցմենների» համար ա, քո՛ւրս, հազար ու մի նյութ են լցրել ջրի մեջ, որ «սպորցմենները» լողան,-հետևում է պատասխանը:
Նայում եմ անհաղորդ դեմքին: Անիմաստ է պնդելը:
Հետկեսօրի թեքվող արևի տակ դանդաղ քայլում եմ դեպի տուն: Մի տեսակ սպառված: Զայրույթ ու ընդվզում եմ փնտրում իմ ներսում… Բայց լողացող ալիքներ են միայն, որ տարտամորեն նման են պարպվածության: Սպառված եմ մի տեսակ. հեռվից ու իմիջիայլոց՝ ինքս ինձ համար արձանագրում եմ, որ ծանոթ արահետները, որոնցով քայլել եմ ամեն տարի, հարազատ բնապատկերը՝ հեռվում կապույտին տվող լեռներով, փայտե այն նստարանը, որտեղ մի օր գտա հայրիկիս՝ բարձր սոճու հետ զրուցելիս, այսօր ինձ համար դարձել են անհնար: Վերադառնում եմ տուն, ու մայրիկիս հետ իջնում ենք կենտրոն: Ճանապարհին մտնում ենք Կեչառիս: Վեցն անց է, ու եկեղեցու պատերով սահող ստվերները՝ երկար ու կանացի, դանդաղ կապտող վարդենիները անկյունում հուշում են, որ եկեղեցին շուտով կփակվի: Երբ մոմ վառելուց հետո շարժվում ենք դեպի ելք, մեծ և փոքր խմբերի հոսքը շարունակվում է՝ պարբերաբար խցանումներ առաջ բերելով երկաթե ճաղապատ դռան առաջ: Գալիս են՝ երեք կամ տասը հոգով, տոնական կամ ամենօրյա շորերով, կատակելով կամ զրուցելով, ու, ասես տեսախցիկի հետևում թաքնված մի ռեժիսորի հնարքով, եկեղեցու ճաղավանդակը հատելուն պես՝ կանգնում ու սկսում են նկարվել: Նկարվում են՝ դիրքերը փոխելով, տասնյակ դիրքեր փորձելով, բաճկոնները հանել-հագնելով, ցրվելով ու վերադասավորվելով, հետո նոր խումբ է գալիս, ու տեսարանը կրկնվում է նույնությամբ: Անբնական մի բան կա տենդագին չխկչխկացող ապարատի մեջ:
-Այնպես են նկարվում, ասես վերջին անգամն է, ու էլ չեն տեսնելու,-ասում է մայրս ու անսպասելի հուզվում:
-Կարծում ես՝ ունե՞ն կորստյան նվազագույն զգացում,-ասում եմ՝ ներսում ի մի բերելով իմ ողջ թերահավատությունը, համառորեն որոշած, որ չեմ տրվելու մայրիկիս հուզմունքին:
Դանդաղ դուրս ենք գալիս եկեղեցուց ու սկսում իջնել ներքև՝ Հարության մատուռի նուրբ ուրվագիծը հետևում:
***
Ֆրանսիայում սովորելու վերջին տարիներին, երբ դոկտորական ատենախոսության վրա իմ աշխատանքը թափառող քարտեզագրություն է որդեգրել, Վանոյի հիշողությունը դանդաղ և աննկատ սկսում է խտանալ: 2004-2006 թվականներն են: Մի քանի տարի է՝ ընտանիքով որևէ շփում չունենք: Միակ մարդը, ով կարող է լուրեր ունենալ, հայրս է, բայց համառորեն լռում է, չի պատասխանում ոչ մի հարցի կամ փոխում է խոսակցության թեման: Պաշտպանությանս նախորդած վերջին տարին, հանգամանքների բերումով, հաճախ եմ հասցես փոխում. Մոնպելյե, Սեն-Նազեր, Սաորժ, Առլ, Նիս, Փարիզ, ու երբեմն տեղափոխությունների գիշերներին մի քանի ակնթարթ տևող այդ զգացողությունը, որ զարմանալի ուժ ունի. ինչ-որ տեղ՝ անկյունադարձին, կանգնած է սեգ, բարձրահասակ կերպարանքը ու հիմա կասի չնմանակվող իր տեմբրով՝ ջերմ ու առանց քնքշանքի. «Բարև, Շուշո՛»:
«Բարև, Շուշո՛». Վանոն վերադառնալու է: Ու թերթատվող ժամանակի ծանծաղուտից մենք նորից վերադառնալու ենք ժամանակի մեծ օվկիանոս: Հիշողության գետը փրկելու է մեզ ժամանակի դատարկ աչքերով խրտվիլակից…
Վանոյի մահվան լուրը՝ վերածված լրահոսի նյութի, ինձ ստիպում է արձանագրել երկու փաստ. Վանոն չի վերադառնալու… և Վանոն 75 տարեկա՞ն էր…
***
Մահվան գույժից շատ ամիսներ առաջ է՝ անդառնալի կորուստներից, համավարակի ամիսներից ու պատերազմից հետո, երբ մի օր Պանթեոնում ինձ բռնեցնում եմ այն զգացողության վրա, որ ճամփեզրին կանգնած ճմռթված դռնով մեքենայի փեղկից երևացող նիհար ուրվագիծը Վանոն է: Մեքենայի ներսում, ինչ-որ մեկի հետ. պատահաբար է հայտնվել Պանթեոնում, նայում է ինձ համախոհ հայացքով ու ճանաչում. «Հրաչի աղջիկն է»: Մտքում հստակ լսում եմ այդ նախադասությունը: Գիտեմ, որ դա բացարձակ անհեթեթություն է: Բայց զգացողությունն այնքան հզոր է, այնքան խոր ու հստակ, որ ողողում է ինձ: Նոյեմբերը ցուրտ է, ու գլխիս իմ հին, ծաղկավոր շալն եմ կապել, վերջին ճնճղուկները ցրված ծագում ու անհետանում են շիրիմները եզերող փոշոտ սաղարթի մեջ: Բարակող արևը հանկարծ ամուր գրկել է ինձ, ու ամեն ինչ դարձել է իսկական: Շարունակում եմ ճանապարհս, անցնում եմ Արփենիկ Չարենցի շիրիմի կողքով ու շարունակում իջնել փոշու ու անձրևի անվերջ տեղացող անձրևի տակ՝ արգելելով ինձ շրջվել, նայել մեքենային: Լաց եմ լինում վայրագ մի հարազատության զգացումից:
***
…Ու էլի ուրիշ մի մեքենայի պատկերը՝ դարձյալ կոտրված դռնով, այս անգամ՝ ծակող կապույտ, տեղ-տեղ պայթող սպիտակ ակոսներով: 2018 թվականի ամառն է: Երկար բանակցություններից հետո մայրիկիս հետ մի քանի օրով եկել եմ Աչաջուր՝ պապիկիս հայրական տուն: Բակում, երբ հայրիկիս հորեղբոր կինը՝ Ասյա «տյոտյան», գրկում է ինձ ու երկար, անխոս պահում է իր գրկում, զգում եմ, որ մի քանի օրը վերածվելու է մի քանի շաբաթի: Նույն երեկո անվերջանալիորեն ձգվող սուրճի սեղանի շուրջ՝ խաղողի որթատունկերի կանաչ, փախչող ստվերներում, Ասյա «տյոտյան» ինձ պատմում է մահացած եղնիկի պատմությունը, որին գրկած՝ տասը տարեկան հայրիկս լաց էր լինում մեր տան աստիճաններին. «արցունքները՝ էսպես խո՛շոր-խո՛շոր… գրկիցը բաց չէր թողնում… չէր հանդարտվում…», հետո մի պահ անհետանում է ու հետ գալով՝ ինձ է մեկնում առաջին դասարանի վայելչագրության եռագիծ տողերով տետրի մեջ հորս գրած նամակը հարազատներին՝ Նանին, Ռաֆիկին, Ասյային, Հարութին, Ծովիկին, Սեյրանին… անհավանական անբասիր ձեռագրով: 56 տարի այն պահել է իր տուփում՝ կարևոր փաստաթղթերի, ստացականների ու լուսանկարների տրցակի հետ: Գյուղում օրերն անծայրածիր են ու աստղերին մոտիկ:
Մի անգամ մայրիկիս հետ որոշում ենք բարձրանալ Մակարավանք: Չենք ուզում Վախոյին նեղություն տալ ու անխոս իջնում ենք գյուղամեջ՝ Վարդազարի խանութը շրջանցելով: Ներքևում կանգնած միակ մեքենան ծակող կապույտ մի «Նիվա» է՝ կասկածելի դռնով ու խզված ապակիներով: Երիտասարդ տղան, որ վարորդի տեսք չունի, խնդրում է հինգ րոպե սպասել ու ինչ-որ տեղ է անհետանում: Դա նյարդայնացնում է մեզ, «ո՞վ է տեսել նման վարորդ»,-ասում եմ Մարիին, բայց այլընտրանք չունենք: Շուտով ուրիշ մեքենաներ են հայտնվում, բայց, չգիտես ինչու, շարունակում ենք սպասել: Վերջապես տղան վերադառնում է, ես, մայրիկս ու փոքրիկ Մարին ծիծաղելով նստում ենք ջարդուխուրդ մեքենան, որ հևասպառ սկսում է վարգել գյուղի անսանձ զառիթափերով: Ես նստել եմ առջևի նստատեղին, ու տղայի կիսադեմն եմ միայն տեսնում: Ցրված նայում եմ ճանապարհին: Չխոսկան է. ոչ մի սիրալիր խոսք, ոչ մի ընդունված հետաքրքրասիրություն, շարժումները հանդարտ են ու կենտրոնացած, ինքնաբավ: Նայում եմ ոսկրոտ, երկար ձեռքերին, ու չգիտես ինչու՝ սկսում եմ լավ զգալ ինձ. ամբողջ կերպարից նույն առինքնող ինքնաբավությունն է բխում:
Տղան, որի անունը Վահագ է, Մակարավանք բարձրացող շեշտակի զառիթափով այնպես է թռցնում իր զարկված մեքենան, ասես նժույգ հեծած լինի: Արևն իր շեղ, մեղրագույն հյուսքերն է կախել լանջերն ի վար: Ամեն ինչ ոսկի է ու կապույտ: Վերելքը թվում է անվերջանալի: Երբ իջնում ենք, տղայի դեմքին հազիվ գծագրվող ժպիտ է: Զարմանալի վստահություն ու ապահովություն եմ զգում: Հրաժեշտ ենք տալիս իրար:
Երբ վերադառնում ենք տուն, Վախոն սոսկալի բարկանում է. տեղն է բերել մեքենան.
-Ես ուղղա՛կի զարմա՛նում եմ…Էդ մեքե՛նան ի՛սկի սա՛րքին չի, ապահովիչները շարքից դուրս են էկած, նա ի՛սկի կարգին քշել չգիտի, Վահա՜գ… թե մտքներիդ դրել էիք ձորը գլորվել՝ խնդրե՜մ…
Մի քանի օր անց դուրս ենք գալիս գյուղում պտույտի ու երբ հասնում ենք Վարդազարի խանութին, զգում եմ, որ իրականում հայացքով կապույտ կարկատած մեքենան եմ փնտրում, հետո ի վերջո չեմ դիմանում ու ասում եմ մայրիկիս.
-Անհասկանալի է, չեմ կարող ասել, թե ինչու, բայց էնքան լավ էի ինձ զգում: Ինչ-որ շատ գեղեցիկ բան կար էդ տղայի մեջ…
-Ինքնավստահ էր ու լուռ…,-հաստատում է մայրս՝ բառերը փնտրելով, ավելի շուտ ինձ չհակաճառելու համար,-խոշոր դարչնագույն աչքեր ուներ…
Հետո անսպասելի ավելացնում է.
-Գիտե՞ս՝ ում էր նման… ճիշտ է, շա՜տ հեռավոր կերպով… բայց հայացքը…
-Ո՞ւմ:
-Վանոյին,-ասում է մայրիկս:
-Վանոյի՞ն…,-ապշած՝ սկսում եմ մտքում փնտրել,-…Վանոն էդքան սիրո՞ւն էր…
Մայրիկս լռում է: Ես էլ: Խաղադաշտը բոլորող երկար ճանապարհով դանդաղ վերադառնում ենք տուն՝ երկուսս էլ մտքերի մեջ, հիշողության օվկիանոսում հարահոս ստվերներ որսալով…
Շուշանիկ Թամրազյան