«Գրականությունը հեռացել է ընթերցողից»

Սովորական զրույց՝ փոքր-ինչ անսովոր ձևաչափով։ Զրուցակիցս անանուն է։ Գոնե միառժամանակ, մեզ համար և ընթերցողի, նրա անունը անհայտ է մնալու։ Փոխարենը՝ տևական ժամանակ է՝ ընթերցասերները հետևում են Զարկերակ ֆեյսբուքյան էջով հատվածաբար հրատարակվող նրա  գրական ստեղծագործությանը։

— «Զարկերակ․ Մի պատմություն քո մասին»․ վեպը, կարծում եմ, հասցեագրված է հայ ընթերցողին և հենց մեր ժամանակի ընթերցողին։

— Այո՛։ Արծարծվում են հենց մեր ժամանակում առկա խնդիրները։

— Բայց դատելով նրանից, որ շատ բևեռացված հասարակություն ունենք, գուցե հանրության մի զգալի մասը կարդա ու չգտնի իրեն, ավելին՝ հակառակվելու ցանկություն ունենա։ Ընտանեկան հարաբերություններ, բարոյականության չափանիշներ, արժանապատվություն, դեռահասության շրջանի խնդիրները և այլն․․․Ձեր բարձրացրած թեմաները շատերին կարող են թվալ ոչ ժամանակակից։

— Կարծում եմ՝ դրանք առկա են և դեռ երկար ժամանակ կլինեն առկա, քանի որ մենք ապրում ենք գաղափարների բախման սուր ժամանակաշրջանում։ Այո՛, շատերը կարող են իրենց չտեսնել այդ ամենում։ Բայց հիմնական մոտիվներից մեկը, որը ստիպեց ինձ գրել այս պատմությունը, այն է, որ ժողովրդի ստվար զանգվածի խնդիրներով կարծես ոչ ոք չի զբաղվում։ Հայ մտավորականությունը ժողովրդին մի տեսակ անտեր է թողել ու ինչ-որ այլ տեղ է հիմա։ Ես փորձում եմ գտնել,  անդրադառնալ խնդիրներին, դրանք ներկայացնել տարբեր կողմերից՝ հույս ունենալով, որ դա կօգնի շատերին հասկանալ երևույթների խորքային պատճառները և դրանց հետևանքները։

— Ինձ թվում է՝ պատահական չէ, որ վեպի առանցքային հերոսներից մեկը պատերազմի մասնակից է՝ գեներեալ։ Եվ հետաքրքիր է նաև՝ նախատիպեր ունե՞ն հերոսները։

— Շատ դրվագներ վերցված են կյանքից, բայց դժվարանում եմ ասել, որ դրանք ունեն նախատիպեր։ Ավելի շատ հավաքական կերպարներ են, որոնց միջոցով փորձում եմ անդրադառնալ տարբեր հարցերի։ Այսօր մեզանում առկա շատ խնդիրներ ուղղակիորեն կապված են հետպատերազմյան սինդրոմի հետ։ Մյուս կողմից՝ հաճախ սխալ տեղից են մոտենում բանակին։ Շատ սպաներ իրենց կյանքը, երիտասարդությունը նվիրում են բանակին, բայց հաճախ լինում են չգնահատված։ Հասարակությունը պետք է տեսնի դա։ Պարտադիր չէ, որ սպան կամ զինվորը զոհվի պատերազմում, որ նոր մեծարեն։ Հայրենիքին մատուցած ծառայությունն ինքնին զոհաբերություն է պահանջում: Եվ մենք պետք է գնահատենք դա։

— Ի՞նչ կարող է տալ այս ստեղծագործությունը ընթերցողին, առհասարակ՝ գրականությունը ինչ-որ բան տալու, ինչ-որ բան փոխելու հավակնություն ունի՞։

— Երկար ժամանակ ես մտածում էի, որ այսօրվա գրականությունը հեռացել է ընթերցողից։ Մարդիկ կա՛մ կատարում են պատվերներ՝ իրականացնելով տարբեր թեմաների քարոզներ իրենց ստեղծագործությամբ, կա՛մ էլ գծում են իրենց համար սահմաններ և դրանցից դուրս չեն գալիս։ Մեր, հենց մեր խնդիրների մասին կարծես թե չունենք գեղարվեստական մոտեցում։ Բայց մարդիկ դրա կարիքը ունեն։
Բացի այդ, մի տեսակ մոդայիկ է դարձել ժարգոնային բառապաշարով ստեղծագործելը։ Սա ես համարում եմ ոտնձգություն մեր լեզվի հանդեպ։ Ես հավատում եմ նաև Ջոն Սթայնբեքի այն մտքին, որ գրված խոսքի կարգապահությունը պատժում է թե՛ անխելքությունը և թե՛ անազնվությունը:
Ճիշտ է, գրառումներս լուրջ խմբագրման կարիք ունեն, բայց այդուամենայնիվ տեսնում եմ, որ ընթերցողներից շատերը կարոտ են գրական հայերենով պատմությունների, որոնք խոսում են արդի ժամանակի խնդիրներից։

— Ինքներդ հետևո՞ւմ եք ժամանակակից գրականությանը, նախընտրելի հեղինակներ ունե՞ք։

— Քիչ։ Իմ նեղ շրջանակով միայն։ Երբեմն ընթերցում եմ պատմվածքներ։ Ազատ ժամանակ հիմնականում փորձում եմ կարդալ նախկիններին։ Դեռ շատ չկարդացած գրքեր ունեմ։

— Իսկ կարո՞ղ են Ձեզ (Ձեր մարդ տեսակը) ճանաչել այս գործից։

— Կարծում եմ՝ այո, որովհետեւ անկեղծ եմ։

— Գրքի մեջ կա անդրադարձ քրեական աշխարհին. մի տեսակ ռոմանտիզմ կա դրանում: Չե՞ք կարծում, որ դա կարող է գրավել երիտասարդներին, մղել դեպի այդ աշխարհը։

— Այսպես թե այնպես, մենք ունենք այդ խնդիրը։ Ես կարծում եմ, որ քրեական աշխարհի մարդիկ իրենց որոշ սկզբունքներ վերաիմաստավորելու կարիք ունեն։ Հարությունի կերպարը այդ խնդիրն է նաև լուծում: Հերոսը բախվում է քրեական հեղինակությունների հետ մի խնդրի շուրջ, որն իրական սպառնալիք է մեր երիտասարդության համար։ Մեր այսօրվա երիտասարդությունը խուսափում է ինչ-ինչ ճշմարտություններից, և շրջապատում շատացել են սանձարձակությունները, որոնցում իրենց մեծ մեղքի բաժինն ունեն տղաները։ Քրեական աշխարհը դատապարտում է նման երևույթները, բայց կարծես թե թուլանում է այդ միտումը։

— Հղում եք անում «Կայծերին», «Խաչագողի հիշատակարանին»․․․ուղորդում կարդալ այդ գրքերը։ Ինչ-ինչ հարցերի պատասխան կարելի է գտնել ա՞յդ գործերում։

— Ինչ-որ իմաստով «Խաչագողի հիշատակարանը» այն ժամանակվա քրեական աշխարհի մասին պատմություն է, որից հետո Րաֆֆին «Կայծերում» շարունակում է հորդորել, որ այդ կարողություններն ու ցանցը ծառայեցվեն Հայրենիքին։ «Կայծերում» նա խոսում է գաղտնի հայկական կառույցի մասին, որը Թուրքիայի տարածքում տարաբնույթ հարցեր է լուծում, և «Խաչագողի հիշատակարանի» հերոսներն այդտեղ արդեն հանդիպում են՝ հայկական շահի համար ինչ-որ առաքելություն կատարելիս։ Քրեական աշխարհն այսօր շատ ուժեղ է, ու պետք է մեխանիզմներ ստեղծվեն, որ պատրաստի այդ ցանցը սկսի գործել՝ ի շահ Հայաստանի և հայության։ Հենց դա է պատճառը, որ Հարությունը խորհուրդ է տալիս կարդալ այդ ստեղծագործությունները, որպեսզի գտնեն Զարկերակի բանալին։

— Այս գործը գրքի տեսքով ներկայացնելո՞ւ եք։

— Այո՛, մեծ ցանկություն ունեմ հրատարակելու այն։ Պետք է գտնեմ խմբագիր և խմբագրված պատմվածքը հանձնեմ հրատարակման։

— Գուցե նաև ֆիլմի՞ համար կարող է հիմք դառնալ, առաջարկներ չե՞ն եղել, կամ ինքներդ նման մտադրություն չունե՞նք։

— Գուցե։ Շատ ընթերցողներ են այդպիսի կարծիք հայտնել։

— Դուք ունեք ընթերցողներ, որ ուշի ուշով հետևում են ձեր հրապարակումներին։ Ըստ Ձեզ՝ ի՞նչն է գրավում ընթերցողին. առեղծվածային հեղինա՞կը, թե՝ պատումը։

— Իմ կարծիքով՝ շարադրանքի պարզ ոճը և ընդհանուր խնդիրները, որոնք մեր կյանքից են։ Պատմվածքը դեռ շատ հայտնի չէ, որ առեղծվածայնությունն էլ գրավիչ լինի։

— Իսկ անանուն ներկայանալն ի՞նչ միտում ունի։ Հետաքրքրությո՞ւն շարժել, չանձնավորե՞լ հեղինակին․․․ թե՞ կա մեկ այլ պատճառ։

— Ես գրող չեմ։ Որպես այդպիսին՝ սա իմ առաջին փորձն է։ Առաջինը՝ մտավախություն ունեի տապալելու այն։ Հետո, քանի որ պատմվածքը անավարտ է և գրվում է հընթացս, ինձ ճանաչողների ներկայությունը կսահմանափակեր ազատությունս։ Այսպես ավելի ազատ եմ մտքերի մեջ։

— Սա Ձեր առաջի՞ն ստեղծագործությունն է, որ հանձնում եք հանրության դատին։ Մտավախություն չունե՞ք, որ, ասենք, գրական շրջանականերում կարող են ոճից էլ ճանաչել հեղինակին։

— Որպես այդպիսին՝ առաջինն է, չնայած նախկինում փոքրիկ պատումներ շատ եմ գրել։ Երբեմն մտածում եմ, որ կարող են կռահել։

— Ե՞րբ ենք իմանալու հեղինակի ով լինելու մասին։

— Ես էլ չգիտեմ։

Զրույցը՝ Արմինե Սարգսյանի
Գլխավոր լուսանկարում պատկերված է Գևորգ Թադևոսյանի «Կարդիոգրամա» քանդակը