Նամակ 1
Երբևէ մտածե՞լ ես, որ հանդիպումը մեկի հետ, որին այսօր տեսար, գուցե վերջինն էր․․․
Եվ պարտադիր չէ, որ նա հեռանա կյանքից կամ լքի այն սովորական դարձած վայրը, որտեղ սովորական բան էր նրան տեսնելը:
Հնարավոր է՝ այլևս երբեք նույնը չլինի: Չլինի այնպիսին, ինչպիսին դու գիտեիր նրան:
Հրաժեշտից հետո միշտ էլ ափսոսանք ես զգում: Այդժամ հիշում ես ժպիտը, ասված վերջին բառերն ու․․․
․․․Երևի թե համբույրը:
Բաժանման պատճառները կա´մ քո մեջ են, կա´մ դիմացինիդ: Երբեմն էլ մարդուն պետք է թողնես, որ հեռանա, որովհետև պատահում է՝ հրաժեշտն ու հեռացումն ավելի գեղեցիկ են, քան ներկայությունը:
Վերադարձի զգացումը երբեք չի լքում, եթե անգամ տևում է ընդամենը մի ակնթարթ ու հետո հալվում մթնշաղում՝ արևի վերջին շողի նման, բայց պատահում է, երբ մեկին տեսնում ես, լինում է վերջին անգամ:
Մի սովորական աշնանային օր այլևս չհանդիպեցինք: Չհանդիպեցինք, որ գոնե բաժանվեինք: Բաժանման համար թեկուզ կարճատև հանդիպում է պետք, առնվազն մի քանի կոպիտ խոսք: Եվ հենց այդ հանդիպման ժամանակ է, որ գոնե մեկն իր հպարտ կեցվածքի, սուր և «վերջնական» ասված խոսքերի հետևում թաքցնում է երբեմն բառերի չփոխակերպվող տխրությունը․․․
Իսկ հիմա այնպես է ստացվել, որ հանդիպելիս մարդիկ միմյանց առջև ավելի շուտ մերկացնում են իրենց մարմինները, քան հոգին:
Ու գնում մի քայլ հեռու, դեպի խոր աշուն:
Աշնան երեկոներն ավելի թախծոտ ու խոնավ են, գիշերները՝ երկար ու ջերմացնող: Կարոտներն ավելի տտիպ են. փորձում ես կոկորդդ թքով թացացնել, պարզվում է՝ արցունք էր:
Երբեմն այնքան տարբեր են մտքերը, որ ուղեղդ կուչ է գալիս, ու փորձում ես դատարկվել: Սակայն հենց նույն դատարկությունն էլ սկսում է ճնշել սիրտդ, հոգուդ բեռը ծանրանում է: Կարծես աշխարհը մաղձաթախիծ կախվում է քեզնից, վար է քաշում, իսկ հոգիդ ցանկանում էր վեր սավառնել․․․
Երբեմն դատարկությունը կարող է անտանելի ծանր լինել, երբեմն էլ հենց միայնության և դատարկության ողջագուրումից է ծնվում ջերմությունը. կարոտել եմ հրաժեշտներով լեցուն ներկայությանդ:
Չգիտեմ, թե որքան է սիրտդ ձեռքիցս հեռու փախել. վախենում եմ որևէ չափ սահմանել. կարոտս անչափելի է:
Երևի թե մի քայլ հեռու․․․
Մի քայլ հետո նույնիսկ աշո´ւնը կհեռանա․․․
Բաժանման համար հանդիպել է պետք, թեկուզ մի քայլ իրարից հեռու, մի քայլ հեռվում, թեկուզ ձմռանը:
***
Վիվիե´ն․․․
Որտե՞ղ ես հիմա։
Կարոտախում բացակայությունդ լրացնող միջանկյալ տողերս միշտ լցվում են սևագրություններով, քեզնով սկսվող նախադասություններս տեղավորվում են էջերիցս յուրաքանչյուրի ցանկացած տողում, անգամ լուսանցքներից այն կողմ եղած տարածությունները բավական չեն քեզնով թաթախված հիշողություններս թղթին հանձնելու համար։ Արցունքս՝ թանաք դարձած, ներծծված է բառերիս հոգում, մտքերիս արմատներում:
Անունդ ագահորեն կուլ եմ տալիս սոված շան պես, ու տառերը շուրթերիցս ծորում են մատներիս վրա։ Ձեռքերով փակում եմ բերանս, քեզ տրորում դեմքիս, պարանոցիս, ուսերիս։ Թոքերս հևոցով ոռնում են անունդ, բայց բերանս փակում եմ, որ չարտաշնչվես ու չլքես ինձ։
Վիվիե՜ն․․․
Ի՜նչ հեշտությամբ է հայացքդ ճեղքում օդն ու լցվում աչքերիս մեջ, կուրացնում քեզնով։
Վիվա՜․․․
Որքան կրճատում եմ անունդ, այնքան մեծանում է ազդեցությանդ ուժը սրտիս վրա։
Անունդ ազատության հոմանիշ եմ դարձնում ու բանտարկում ականջներումս։
Վի՜-վա՛․․․
Լսո՞ւմ ես ինձ։
Ես վախենում եմ ազատությունից։ Ազատության մեջ ավելի շատ կորցնում ես, քան գտնում։ Ազատվել է պետք այդ ազատությունից։
Վիվիեն․․․
Ավելի լավ է քեզ այդպես կոչեմ, այդպես ավելի խորհրդավոր ու անհասկանալի ես, բայց գոնե ամբողջական։
Վիվիեն․․․
Ասա, որ ատում ես ինձ. այդպես ինձ սրիկա, բայց ուժեղ մեկը կզգամ, ով ունակ է ցավ պատճառելու: Այդպես գոնե վստահ կլինեմ, որ չես մոռանա ինձ: Ինչքան դեմքեր կպահանջվեն ջնջելու համար քո դիմագծերը՝ ես դեռ չգիտեմ, ու որքան սեր կպահանջվի՝ հաղթելու քո ատելությունը՝ չգիտեմ, երևի դեռ չի ծնվել:
Հերթական անգամ հիասթափվել, ինչպես առաջին անգամ, և սիրել հավերժ, ինչպես երբեք․․․
Չեմ կարող, պետք չէ, հավատա:
Երբեմն մտածում եմ, թե ինչ ես մտածում, ու խենթանում եմ քո մտքերից, Վի´վա։
Քեզ թվում է՝ ձայնդ չի հասնում ինձ, խոսում ես ինքդ քեզ հետ, բայց ես լսում եմ հոգուդ հառաչանքները՝ մե´րթ կատաղած, մե´րթ նվաղած ձայնիդ նուրբ ելևէջները, սրտիդ զարկերը, անեծքներդ ու ափսոսանքներդ, թախծոտ ծիծաղդ ու զղջումով լի աչքերդ․․․
Ինքս ինձ եմ տեսնում․․․
Վիվիեն․․․
Որտե՞ղ ես հիմա:
Այստեղ ոչինչ չի փոխվել․ նույն արևն ու քամիներն են, նույն կեղծ ու հարազատ դեմքերը, ժպիտներն ու տխուր, հեռուներում թափառող հայացքները: Նույն բարևներն ու սուտ խոստումները:
Տրանսպորտի գինն է անգամ նույնը մնացել, պատկերացնո՞ւմ ես:
Ամեն բան խլացել ու արժեզրկվել է։
Ինչպես ամեն մեկի ցավն իր համար ամենաուժեղն է, այնպես էլ արած ամեն չնչին բան նրան թվում է հերոսություն, վայելած հաճույքը՝ գերզգայություն, սեփական ճաշակը՝ չափանիշ, սեփական համոզմունքները՝ աքսիոմ, սեփական ապրելակերպը՝ ամենակատարյալն ու ամենաճիշտը: Աղմուկը շատ է, ձայնը՝ քիչ․․․
Միայն թե դու չկաս․․․
Մեծացել ենք: Կամ էլ չէ. դու մեծացել ես, ես՝ ծերացել: Կապ չունի, դժվար է:
Խոսքերն անզոր են, գիտեմ: Այդպես լինում է, երբ անզոր ես լինում անգամ խոսել․․․
Համբուրում եմ գրեթե միշտ թաց աչքերդ․․․
Հիշի´ր ինձ, Վի´վա, եթե ոչ ամեն րոպե, ապա գոնե երեք րոպեն մեկ անգամ, և իմացի´ր, որ մնացած երկու րոպե հիսունինը վայրկյանի ընթացքում դու իմ մտքում ես․․․
Նամակ 2
Քաղաքն այլևս չկա, Վիվա։
Այն քաղաքը, որը հասցրել էիր սիրել, որտեղ ես քեզ սկսել էի սիրել, այլևս չկա․․․
Քաղաքը, որը դու լքեցիր, վաղուց արդեն իր գոյությունը շարունակում է միայն ձոներում ու երգերում պատմվող պատկերների մեջ։ Եվ այդ երգերը կարոտի մասին են, որ փորձում են վառ պահել հիշողությունները, և այդ տողերը շղթաներն են այն խորտակվող նավի, որով ջանում ենք վեր հանել տիղմի մեջ ժանգոտած խարիսխը ճշմարտության. և ազատվել բեռից, և առաջ գնալ։
Քո իմացած եղանակները մնացել են անցյալում. կա ձմեռ ու ցուրտ ձմեռ, իսկ ցրտին հոսող արյունը լերդացել է հողի կոշտացած մակերևույթին, անատամ շնաձկներն էլ, շան տղա լպրծուն ձկները խրախճանում են արցունքի չցամաքող ծովերում։
Բոլորը նահանջում են, Վի՛վա, իրենց տված երդումներից, խոստումներից, դիրքերից․․․
Քո իմացած քաղաքը չկա, քո ճանաչած մարդկանցից շատերը չկան․ փողոցների աղմուկն անգամ անլսելի է փուչ խոսքերի, կոչերի, ցավի, ցասման ու անզորության ճիչերի պատճառով։
Վի՛վա, այստեղ մարդիկ վերադառնում են միայն շիրիմներին այցելելու համար. գերեզմանները համառ թշնամու պես նոր հողեր են գրավում, բայց մահվան դեմ պայքարն անօգուտ է. պայքարն այլևս «հանուն» կամ «դեմ» չէ, պայքարից քարն իր նպատակին ծառայելու փոխարեն ծանր բեռի պես ճզմել է մնացողների միտքը, լռեցրել է ոգին․․․
Վի՛վա, որտե՞ղ ես հիմա. հավանաբար ավելի լավ մի իրականությունում, քան սա է. այստեղ կիսատ մնացած երազանքներ են ամեն օր թաղվում։ Իսկ ես հուշերս որտե՞ղ թաղեմ․․․
Այստեղ ամեն ժամ կյանքեր են փշրվում, ամեն օր սրտեր են քարանում, ու․․․
․․․Քարը քարի վրա չեն թողնում այստեղ․․․
Այստեղ ոչ ոք դաս չի առնում պատմությունից։ Այստեղ հպարտանում են հազարամյակների փառապանծ պատմությամբ, բայց ամեն օր ջնջում են պատմության հետքերը` ավելի լավ ապագա ունենալու թեթևամտությամբ։ Այստեղի գրանցամատյանում բացականերն ավելի շատ են, քան ներկաները. ներկան դատարկ ու իմաստազուրկ վանդակների հաջորդականություն է, որոնց վերևում գրված ամսաթվերը կարևոր չեն, իսկ ես մոռացել եմ մեկնելուդ օրը. պատմությունն այստեղ միշտ կրկնվում է․․․
Իսկ դու վաղուց բացակայում ես այս քաղաքում. սպասումը ծերացնում է․․․
Ոչ ոք չի ուզում ծերանալ այս քաղաքում, իսկ սեփական մահով մեռնելը դարձել է ճոխություն, որովհետև հոգսերն ու անզորությունը, վախն ու անորոշությունը առավել զորեղ են, քան հույսն ու համառությունը. ես համառորեն հույս եմ փայփայում, որ մի օր ներսումդ ուժ կգտնես ու կվերադառնաս։ Ինձ մոտ։ Թեկուզ այս քաղաք։ Դեռ ողջ եմ։
Վի՛վա, այստեղ ցավում են աշխարհի ցավերի և օտարի դժբախտությունների համար ու բթացնում են սեփական ցավն ամեն գնով, ապրելու տենչի արդարացումով։ Ու ցավեցնում են միմյանց` ոչնչացնելով արարելու մոտիվը. այստեղ ցավն անգամ այլևս արվեստում չի ծնվում։ Այն սկսվում և ավարտվում է բառերում․․․
Վի՛վա, այս քաղաքում սերն իր գինն ունի. շատ չէ` մի մեքենա ու բնակարան։ Այստեղ սիրում են մեքենաներում ու վարձու բնակարաններում։ Մի քանի ժամով։ Գեղեցիկ սիրելու ձևերի օրինաչափ կրկնությունը իմաստազրկել է ապրումը։
Այս քաղաքում անգամ սենտիմենտն է անճաշակ դարձել, սրտակցումը` ակնթարթային ու անցողիկ։
Կյանքը արժեզրկվել, մնացած ամեն ինչ թանկացել է, Վի-վա՜, միայն թե գրողի տարած տրանսպորտի գինն է նորից նույնը մնացել․․․
Իսկ մենք ծերանում ենք՝ անկախ գերեզմանների առատությունից, իսկ պատմությունը կրկնվում է` համբուրում եմ գրեթե միշտ թաց աչքերդ․․․
Նամակ 3
Չիմացությունը փրկում է հիասթափությունից, իմացությունը` պատրանքներից, իսկ ես այս նամակը գրում եմ պատրանքներից հիասթափված, իրականության մեջ քեզ գտնելու վերջին հույսով։
Չգիտեմ` որքան ժամանակ է անցել վերջին նամակից` անքեզ օրերի հաշիվը կորցրել եմ, անգամ չգիտեմ` նամակներս հասե՞լ են քեզ, թե՞ ոչ։ Բայց անգամ այն հույսը, որ դրանց դիպել ես քո նուրբ մատներով, ծրարի անկյունում կարդացել ես անունս, որը մի ափաչափ հեռավորության վրա է քոնից, ինձ օգնում է, ուժ է տալիս գրելու այս նամակը, թեկուզև մինչ այժմ ոչ մի պատասխան չեմ ստացել քեզնից. ես չեմ կարդում քո անունը, միայն հիշում եմ` Վիվա։
Եվ սա վերջին նամակն է այն քաղաքի մասին, որ արդեն վաղուց չկա։ Ինքս էլ արդեն այդ քաղաքում չեմ, լքել եմ այն։ Եթե որոշես պատասխանել, չհարցնես տեղս, անիմաստ է, չգիտեմ, ես անգամ ինքս ինձնից եմ հեռացել ու մոլորվել թափառումներում` մնալով հույսի հույսին, որ մի օր կհանդիպեմ քեզ այն վայրերում, որտեղ երջանիկ էինք… Մեր քաղաքը չկա, բայց դրա մասին հուշերը, ինչպես և դու, չեք մեռնում մտքումս։ Միգուցե մոլորվել եմ հենց քաղաքում, որտեղ մարդիկ իրար համար այլևս ժամանակ չեն ունենում, որի սահմանները չեն երևում, հստակ չեն…
Ժամանակն ամեն ինչ մոռացության է մատնում, Վի՛վա, ինչպես որ մենք էինք ցանկանում մոռանալ դրա մասին, լինել դրա կապանքներից դուրս, երբ երջանիկ էինք։ Մոռացվում են հատկապես խոսքերը, բայցև ցավերը։ Անգամ սերը, որ ձգվում է ընդամենը մի ակնթարթ և սպանվում հանուն ուրիշ վայելքի։ Ես իմ ներկայում վաղուց չեմ վայելում քեզ… տառապում եմ քեզնով:
Վի՛վա, միգուցե սերը հենց ապրվող ակնթարթի մեջ է և ոչ թե հավերժության։ Հավերժություն ձգվող ակնթարթի, որ պոկվում է ներկայից ու սկսում իր թափառումը մտքերում…
Ժամանակն ամեն ինչ քայքայում է, Վիվիեն, անգամ քաղաքները, շինությունների պատերն ու… ու սրտերը… Ամեն ինչի վերջավոր լինելու միտքն է քայքայում հավատը դեպի ապագան, ակնթարթից բացի՝ չթողնելով այլ ընտրություն։
Վիվիեն, դու ազատված ես ընտրության դաժան հնարավորությունից, որ կարծես պատիժ լինի այս աշխարհում` տրված ի վերուստ, դու անհաղորդ ես իմացության և անկարողության ցավոտ դիլեմային, որ կեղեքում է մարդկային սրտերը։ Դու քո լռության մեջ փորձում ես սպանել հիշողություններդ ու խաղաղվել այնպես, ինչպես չիմացության դեպքում են անվրդով լինում։ Դու ազատված ես ընտրության պատժից, քանզի հնարավոր չէ ընտրել մի բան, որ այլևս չկա… Քեզ համար:
Քեզ մոռանալ չի հաջողվում, Վի՛վա…
Սերն ամենօրյա հիշեցում է ապրածն ու զգացածը պինդ պահելու մասին։
Դժվար է սիրել նրան, ով ամեն կերպ ուզում է մոռանալ, բայց ես շարունակում եմ։
Եվ առհասարակ, դժվար է դարձել սիրելը։
Անկարելի է ամեն անգամ դիմացինիդ հիշեցնել գոյությանդ մասին, հատկապես երբ դիմացդ չէ. առանց քեզ մի կերպ գոյությունս քարշ եմ տալիս` փնտրելով քեզ ամենուր։ Առանց քեզ ամեն վայրկյանը կորսված է, քանզի գլուխս կորցրել էի քո ներկայությունից ու երջանկացել քաղաքի թաքուն անկյուններում։
Բայց կան սԵՐԵՐ, որ ԵՐԵՐուն են հին շենքերի պես, որ մի օր փլվում են քաղաքի լքված անկյուններում, և ոչ ոք չի էլ նկատում դրանց լինել-չլինելը, այնպես, ինչպես նաև այն սերերը, որ ապրվում են աչքերից հեռու, հետնաբեմերում, ուր միշտ հուշարարի դերը ստանձնելով` շշուկով, ցածրաձայն հիշեցնում ես սիրելուդ մասին։ Բարձրաձայն խոսելը վտանգավոր է, արգելվածը վտանգավոր է, և մարդիկ իրենց հեռու են պահում վտանգներից, փորձում են մոռանալ երջանկությունը` այն սրտում պահելով որպես լուռ հիշողություն, որ մի օր ժամկետանց ու անպիտան է դառնալու։
Վիվիեն, սա վերջին նամակն է քո մասին: Քեզ:
Գուցե խոսքերս հակասում են ինձ, բայց մի՞թե ամեն մի վերջ այդքան հստակ է, միանշանակ ու չի կրում սպասվող նորի, անհայտության վտանգը։ Կարևոր են վերջին խոսքերը։
Վիվա, այս քաղաքում ապրելն արդեն վտանգավոր է դարձել ու տարօրինակ։
Այստեղ տրանսպորտը վերջապես փոխվել է, բայց ուղեգինը նորից նույնն է մնացել, պատկերացնո՞ւմ ես։ Այս քաղաքում մարդիկ ալիքվում են ծովերի նման ու խառնվելով կեղտաջրերին` հոսում են աղմկոտ փողոցներում, իսկ ես խաղաղություն եմ ուզում, խաղաղվել եմ ուզում, Վիվա։ Չգիտեմ՝ դրա գինն ինչ է լինելու, բայց այս ներքին փոթորիկների հետևանքով քո անէության ծովից փրփուր եմ խմում: Հույսերի փրփուրը։ Ընդամենը: Մտքերս ալիքվում են, բախվում են չիմացությունից գոյացած պատին, քո լռության պատնեշներին ու ջախջախվում:
Ես խաղաղություն եմ ուզում գտնել քո աչքերում։
Համբուրում եմ գրեթե միշտ թաց աչքերդ։
Կարևոր են վերջին խոսքերը. ես հենց քեզ եմ սիրում…
Հ.Գ. Կհանդիպենք մեր քաղաքում, որը վաղուց արդեն գոյություն չունի։
Նամակ դեպի անհայտություն
Եվ այն հույսը բորբոք, որ ապրելուս ուժն է, մարում է ժամ առ ժամ բացակայիդ ցավից։
Ու կարոտն անհանգիստ` անսփոփ տխրությամբ լի, որ թառել է սրտիս, մենության մեջ դանդաղ քայքայում է հոգիս։
Անուժ ցնցվող մտքերի մեջ թաղված, անհանգիստ ու տարերային տագնապներով պատված, քեզ երբևէ չունենալու վախով համակված` հիմա ես գրում եմ նամակն այս` անզորության մարող մղումով։ Եվ այն այսուհետ ոչ թե քաղաքի, այլ քո մասին է միայն։ Կամ էլ թե իմ, որ լցված է քեզնով։
Վիվա…
Որտե՞ղ ես հիմա։ Ո՞ւմ դիմաց ես հիմա նստած սրճում` աչքերդ աչքերին հայած, ո՞ւմ մատներն են գրկել մատներդ, ո՞ւմ շունչն ու բառերն են տաքացնում հոգիդ։
Գիտեմ, աղբամանում հայտնվելու կամ մոխրանալու տեսիլքն աչքերում ծնվող ամեն բառ ու տողս դատապարտված են չընթերցված մնալու. չսպասված են դրանք։ Բայց գրում եմ, քանզի միտքս միշտ խոսում է քեզ հետ, Վիվա, անդադար, առանց ընդհատումների զգում եմ բացակայությունդ, աչքերիս իղձն է քեզ տեսնել։ Զգալ ու շոշափել ներկայությունդ մատներով, աչքերով…
Վիվա, ես խոսում եմ քեզ հետ անվերջակետ, չընդհատվող բառերով ու չկիրառվող շարադասությամբ, որ ձգվում է մատների ծայրերից մինչև թարթիչներ։
Բայց այդ անձայն մենախոսության ընթացքում, որ թաղում եմ այս նամակում, ես առերեսվում եմ անցյալի, ապրված օրերի, զգացողությունների հետ ու վերապրում դրանք։ Ռունգերումս թարմանում է մաշկահոտ ու կաթնահամ բույրդ, մտապատկերս վերածվում է յուրատեսակ մի էկրանի, որից աչքերիս մեջ է սողոսկում քո հայացքը։ Մատներս խոթում եմ ականջներիս մեջ, բայց զրնգուն ձայնդ անդադար հնչում է, անգամ սկսում եմ ձայնակցել քեզ։ Սրտիս զարկերն արագանում են, զարկերակս սկսում է թպրտալ` հուզմունքից, ցավից, հիշողություններից, անգամ երջանկությունից, բայց` կորցրած։
Անցյալը չի թաղվում թղթերում, այն դառնում է ներկա` ասես վերակենդանանում է, հարություն առնում ու սկսում պայքարել իմ դեմ, պայքար, որի` այդպես էլ չնշմարվող վերջում կամ ոչնչանալու եմ, կամ պիտի խեղդամահ անեմ հիշողություններս` ինձ զրկելով քեզնից. կարոտազրկվել ու դառնալ անգո մի էություն, որ թափառում է իմաստազրկված իրականության հորձանքում։
Կարոտազրկվել…
Միշտ չէ, որ կարոտը գեղեցիկ բառեր է գտնում խոսելու համար, միշտ չէ, որ կարոտում ես բանաստեղծորեն։ Գեղեցիկ բառերը հաճախ ծանրացնում են լսողությունը։ Երբեմն մեկ բառը փոխարինում է երկարաշունչ նախադասությունների։
Վիվա։ Դու ես այն բառը, որ մոգական անեծքի պես բույն է դրել ականջներումս ու արմատները ձգել ձայնալարերիս վրա։ Այն հալված տաք կապարի պես հոսում է ներսումս, քարացնում ինձ` վերածելով մի արձանի, որ կարող է փշուր-փշուր լինել անգամ ամենանուրբ հպումից։
Եվ այդ մեկ բառը… անունդ տալ և ասել, որ սիրում եմ, և հենց այդ մեկ բառում ամփոփել կարոտիս ողջ անսահմանությունը։ Եվ գրկել բառը… Գրկել հոգին…
Ու լռել, սիրել սիրո հաճախականության ներքո, որը լսելի չէ այլոց ականջներին։
Եվ այդ լռության մեջ ծնվող ցավի մեղեդին երգ է կարոտի ու սիրո մասին, որ հյուսվում է կորուստներից, ափսոսանքից, հույսից, սպասումից, անզորությունից ու տրտմությունից։
Վիվա… Ապրում ենք օրերում, երբ սերն անզոր է դարձել այնպես, ինչպես քեզ գտնելու հույսերս են մարել։ Ես անգամ վստահ չեմ, որ եթե մի օր գտնեմ քեզ կամ վերադառնաս, արդյոք նո՞ւյնն ես լինելու, այն նույն մարդո՞ւն եմ հանդիպելու, որին կորցրել եմ։
Վիվա, անսահման հեռու ես, անգամ եթե ապրում ես ինձնից մի քանի կիլոմետր հեռվում։ Իսկ անսահմանությունն անհայտություն է։
Բայց ես տենչում եմ գրկել քո նյութեղեն սահմանները` թեկուզ անհայտության մեջ, փաթաթվել անպարագիծ հոգուդ ու զգալ անորսալի շունչդ։
Ու երջանկանալ անսահման…
Ու երջանկացնել ընդունված սահմանումներից տարբեր…
Եվ խաղաղվել…
Բայց չկա հանգիստ ոչ մի տեղ` ոչ մտքերում, ոչ քնի մեջ, ոչ հարաբերություններում, ոչ երկրում։ Փնտրտուք և սպասում է… Չդադարող, ուժասպառ անող սպասում։ Ոչ պատասխաններն են գոհացուցիչ կամ խաղաղաբեր, ոչ էլ հարցերն են սպառվում։ Սպառնալիք է ու վախ՝ սխալվելու և կորցնելու վախ` ինքդ քեզ, երկիրդ, մտապատկերներդ, սիրելիներիդ։
Եվ որքան հեշտ է սխալվել ասված բառերում, երբ լարված են զգացողություններդ, երբ չգիտես` ինչն է կարևոր կամ անկարևոր դիմացինիդ համար։
Վիվա, ես չեմ ուղարկում այս նամակը քեզ, քանզի դու ամեն, ամե՜ն ինչ գիտես, գիտես և՛ ինձ, և՛ քեզ։ Ես այն պահում եմ ինձ մոտ։ Երբ վերադառնաս անհայտ անսահմանությունից, կհանձնեմ ու կլռեմ այնքան, որ աչքերդ սահեն դրանց վրայով մինչև վերջին բազմակետը։
Իսկ հիմա… և միշտ համբուրում եմ գրեթե միշտ թաց աչքերդ ու գրկում գրեթե միշտ սառը մատներդ…
Մի տող խորքից
Ասացի.
-Հավատա ինձ, և կփրկվենք միայնությունից:
Ասաց.
-Գրկիր ինձ, որ փրկությանը հավատամ:
1
Քամին սողում էր տանիքների թիթեղյա ծածկերի տակ, գալարվում, պտտվում ու դուրս գալիս, գահավիժում ցած՝ իր անտեսանելի մատներով շոյելով լվացքի պարանները, կարծես ջութակի կամ տավիղի լարերի վրայով սահեր ու սուլեր իր տաղտուկ, չսպիացող կարոտից կոշտացած մեղեդին։
Քաղաքն արևի երես չէր տեսել արդեն հինգ օր։ Ոչ էլ անձրև էր տեղում, որ գոնե երկինքը պարպվեր իրար հերթագայող մռայլ ամպերից: Եվ այդ անվերջ թվացող ամպահոսքի տակ շարունակվում էր գարունը` օրեցօր ավելի ընդգծելով կանաչի ու մոխրագույնի անհամադրելիությունը։
«Քամու ուժգնությունը, ցիկլոնով պայմանավորված, կլինի 17-20 մ/վ»,- հնչեց ռադիոկայանի եթերում հեռարձակվող լուրերի թողարկման վերջում։
Թե ասա` հիմա ո՞վ է տանը ռադիո լսում…
Քամին թեթև առարկաներն ու քաղաքը պատած պոլիէթիլենը բարձրացնում էր երկինք ու պարեցնում, իսկ սրտումս բույն դրած կարոտն ու թախիծը ծանրացել, ոտքերիցս կախվել ու ցած էին քաշում, գամում տեղում՝ գրասեղանի դիմաց. մենք այդպես էլ չպարեցինք նրա հետ մեր պարը։
Արդեն հինգ օր էր` նա չկար։ Պատուհանից դուրս ու հոգումս անհանգիստ էր, փողոցներում ու տանը` դատարկություն։ Բայց այս պատմությունը եղանակի տեսության ամենամյա համեմատականի մասին չէ, ոչ էլ այն մասին, որ շաբաթվա առաջին ոչ աշխատանքային օրը հինգ օր չտեղացած անձրևի սպասումը պայթեց ու պոռթկաց կարկուտի տեսքով` սառը, խոշոր սառցահատիկներ թափելով դաշտերի ու այգիների վրա, ոչնչացնելով բերքը. ծիրանի գինն այս տարի էլ բարձր կլինի։
Քամին, ոգևորված ընդամենը մի քանի րոպե տևած կարկուտով, մրրիկի վերածվեց ու պոկեց դիմացի շենքի թիթեղյա տանիքը, որի տակ մռլտում էր գարնանն այնքան սպասած կատվի մի զույգ։ Բայց այս պատմությունը շաբաթվա օրերի, կատուների ու ծիրանի բարձր գնի մասին չէ։
***
-Ինձ չսիրահարվես:
Այդ խնդրանք-հորդորը մի երեկո անսպասելիորեն դուրս թռավ նրա բերանից և կրկնվեց երեք անգամ․ ոչ այն է երկուսիս հեռու պահելու համար վերահաս սխալից, ոչ այն է ինձ` անխուսափելի կործանումից։ Եվ որքա՜ն նուրբ ու թախանձագին էին հնչում նրա շուրթերից այդ խոսքերը…
Խոստացանք չսիրահարվել. նրա այդ ցանկության պատճառները սկզբում չգիտեի։ Սկզբում պատճառ ման չես էլ գալիս, դրանք միշտ վերջի համար են հորինվում:
Պահեցինք մեր խոստումը` չսիրահարվեցինք։ Երբ իմացա նրա հորդորի պատճառների մասին, արդեն ուշ էր։ Արդեն սիրում էինք իրար։
***
Հագել էր սպիտակ շրջազգեստ, գլխին լայնեզր ծղոտե գլխարկ էր, որի տակից ավելի հարմար էր հետևելն ու աննկատ ուսումնասիրելը։ Նստած էր դիմացս՝ առաջին շարքում:
Չեմ հիշում` ինչ էի պատմում, կամ թե ինչ էի բացատրում։ Անկարևոր էր (գոնե ինձ համար), դահլիճում էլ աղմուկ էր։ Կարևոր բաների մասին միշտ լռում ենք։ Չգիտեմ` լսո՞ւմ էր ինձ, թե մտքով ուրիշ տեղ էր գնացել-հասել, բայց մեր աչքերը հանդիպեցին, ավելի ճիշտ` նախ աչքերս նրա շուրթերի վրա ուրվագծված ժպիտին հանդիպեցին։ Այդ ժամանակ չգիտեի, որ նորից ենք հանդիպելու, որ հետո արդեն տեսնելու եմ նրա արցունքաթաց աչքերը, մռայլ հայացքն ու սառը, կյանքից խռոված ժպիտը։ Պարզվեց` նրա վերջին երեկոն էր քաղաքում։ Գնալու էր առժամանակ։ Չգիտեի` երբ է գալու, ում մոտ, չգիտեի, որ նրա գալն ինձ համար նշանակություն է ունենալու, որ տակնուվրա է անելու կյանքս։ Որ նորից գնալու է՝ այս անգամ անվերադարձ ու անորոշ ուղղությամբ, և ցնորվածի պես մտքումս անդադար, երբեմն անգամ բարձրաձայն կրկնելու էի մի մոռացված բանաստեղծություն. «Երանի գնալդ գալուդ նման հեշտ լիներ, որ չկարոտեի…»:
Օրը կարևոր էր (գոնե ինձ համար)։ Ինչ իմանայի, որ մի օր նա ամենակարևորն էր դառնալու ինձ համար։
Դահլիճը լեփ-լեցուն էր ծանոթ ու անծանոթ մարդկանցով: Հարցեր, անդադար հարցեր, որոնց նախկինում չէի անդրադարձել, պատասխաններ, որոնք մինչ այդ ձևակերպված չէին մտքումս: Լավագույն հարցերը կարող ես միայն ինքդ քեզ տալ, որովհետև քեզ պատճառած ցավերից ու անհարմարություններից ամենաազնիվը միայն ինքդ քեզ հասցրածն է. սա էր այն գրքի ուղերձը, որ ներկայացվում էր այդ երեկո:
2
Քամին լռել էլ: Մեղմ անձրև էր տեղում, այն անձրևներից, որոնք ասես երբեք չեն դադարում: Սկսում են, բայց անվերջ են թվում: Քաղաքի եղանակը նրա պես փոփոխական էր, հատկապես գարնանը: Ամպած, փոթորկոտ, անձրևոտ ու ցուրտ, իսկ երբ օրն արդեն թեքվում էր դեպի մայրամուտ, արևը դուրս էր գալիս ու հիշեցնում իր գոյության մասին: Նրա գոյությունը սկսել էր ապրեցնել ինձ, իմաստավորել ապրածս ամեն րոպեն, ամեն արածս:
Անձրևից հետո գետնից բարձրացող գոլորշին անէանում էր երկրի մակերևույթից, որ նորից ամպ դառնա ու պատի երկինքը: Շենքերի վարդագույնը լվացվել էր ու իր նախնական, առաջվա տեսքն ընդունել. ես այլևս առաջվանը չէի…
‹‹Նվիրեք ձեր սիրելիին անմոռաց ակնթարթներ՝ անցկացնելով ձեր առիթները մեր ռեստորանային համալիրում››,- ինչ-որ անիմաստ հեռուստասերիալ ընդմիջվեց նույնքան անիմաստ գովազդով:
Ասա՝ հիմա ով է հեռուստացույց դիտում…
Բայց դե տան լռությունը պետք էր մի կերպ կոտրել՝ պատերը ճաքում էին կարոտից: Աղմուկ էր պետք. դժվար է ցավը լուռ տանել, հատկապես բաժանման ցավը: Մնացած ցավերի դեպքում գոռում ես ու աղմկում:
***
-Ասա, որ սիրում ես ինձ։
Առնվազն երեք անգամ նա ուզեց համոզվել ու վստահանալ, որ ինձ համար միակն է։ Երեք անգամ նա իմ ներսից դուրս քաշեց վաղուց մոռացված, ոչ մեկի հանդեպ չհնչեցրած այդ բառերը և շուրթերն ամուր սեղմեց շուրթերիս` ասես փորձելով միավորել անգամ շնչառությունը, որ ոչ մի գրամ ջերմություն երբևէ ուրիշի կողմը չփախչի ու չտաքացնի։
Ես սիրում էի նրան այնքան, որքան չէի էլ պատկերացնում, որ կարող եմ սիրել, երբեմն սիրում էի երկուսիս փոխարեն: Սիրում էի բոլորի փոխարեն:
Բայց սա պատմություն չէ երջանիկ սիրո, սիրո ազդեցության տակ գործած անհավանական արարքների մասին, առավել ևս սա Պողոսի՝ կորնթացիներին ուղղված հանրահայտ նամակի տողերի հիմնավորումը չէ: Սա պատմություն չէ ռեստորանային կերուխումների, առիթից առիթ սիրելիներին տրվող նվերների և ուշադրության, հեռուստատեսության վատ ազդեցության մասին, այն մասին, որ ասում են, թե գիրք կարդացողները ղեկավարում են հեռուստացույց դիտողներին:
***
Սկզբում հարցերը շատ էին, հետո մտահոգությունները շատացան: Նա նստել էր դիմացս ու խոսում էր անցյալից: Միշտ են մարդիկ անցյալից խոսում, եթե անգամ այդ անցյալը մի քանի ժամ առաջ է: Միշտ են մարդիկ խոսում անցյալից, երբ ապագայի մասին խոսելիք չունեն, երբ այն մշուշոտ է ու անհաստատ:
-Հաճախ օգտագործվող բառ:
-Գրողը տանի:
-Ինչո՞ւ տանի:
-Թող տանի, հետ եկողը կգա:
-Ընկերոջ հոմանիշ:
-Չկա:
-Թշնամու հոմանիշ:
-Մարդ, որ ստիպում է քեզ մի քանի քայլ առաջ մտածել:
-Շարունակիր միտքը… ես…
-դու․․․ մենք։
-Նա — ին և Նրա — ին խանգարողը:
— Հենց իրենք: Ր տառը…
-Ե՞վ…
-… Օ, Ֆ:
-Մեկ տառը կարո՞ղ է փոխել ամեն ինչ:
-Անգամ առանց տառերի կամ բառերի կարող է ամեն ինչ փոխվել:
-Մենությունը…
-…հնարավորություն է:
-Ոչինչ…
-…կանցնի:
-Հույզեր, որոնք…
-…միշտ ազնվացնում են:
-Ստիպել…
-…բայց արդյո՞ք ստիպելով ինչ-որ բանի կհասնես…
-Դուռ, պատուհան…
-…երկուսն էլ ելքեր են:
-Երեխան կատարելությո՞ւն է:
-Չէ, երեխան պիտի լինի կատարելության արդյունք:
-Վրձնահարված, որով կնկարեիր նախ…
-պարանոցը, հետո դանդաղ, նկարելով կիջնեի…
-Ուրախություն, բավարարվածություն…
-…հետո նորից դատարկություն, ցանկություն, ձգտում, հիասթափություն…
-Հիասթափության գույնը…
-անշուշտ, դառը մոխրագույն:
-Գունազրկված…
— …քաղաք, մարդիկ, երազներ:
-Համառությունը…
-…է, հետո՞ ինչ, էշն էլ է համառ….
-Վաղը գուցե…
-վաղը հաստատ կգա՝ թե առանց մեզ, թե մեզ հետ:
-Մնայուն արժեքը …
…չկա մնայուն ոչինչ երկրագնդի վրա:
Երբ խուսափում ես ապագայի շուրջ քննարկումներից, մնում է վայելել ներկան, այն հնարավորությունը, որ, չգիտես ոնց ու որտեղից, ընձեռվել է:
Նստել էր դիմացս ու կծկվել իր վանդակավոր հաստ վերնաշապիկի մեջ: Նա միշտ շտապում էր, բայց ոչ մեր հարցում, մեզ վերաբերող հարցերում: Վարսերը խաղաղ թափվել էին լայն ուսերին, նայում էր ուղիղ աչքերիս մեջ. երբ ասելիքդ շատ է, բայց ինչ-որ բան հետ է պահում, դիմացինիդ աչքերն ամենախոր և հարմար տեղն են, ուր կարող ես լուռ դատարկել ներսդ: Ու խաղաղվել…
Սրճարանը դատարկվել էր: Փողոցները դատարկ էին: Ցուրտ աշուն էր: Այս անգամ նա ոչ մի տեղ չէր շտապում: Հիշել էր մի ծանոթ բանաստեղծություն. ‹‹Իսկ մենք գլուխներս կորցրել ու սեր ենք փնտրում դատարկ ու սոված քաղաքում…››: Հիշում էր՝ թիկունքը կրծքիս հենված, սառը մատները մատներիս մեջ մոլորված…
3
Անձրևը դադարել էր: Գիշեր էր: Անթափանց մութ էր կախվել քաղաքի վրա: Փողոցի լույսերը վաղուց անջատված էին՝ խնայում էին գումարը: Անշնչացնող լռություն էր․ լուռ էին անգամ ստերջացված թափառական շները, փողոցների փոսերն ասֆալտապատող շինարարները չէին աշխատում՝ գիշերվա աշխատանքի համար կրկնակի պիտի վարձատրվեին. բյուջեում փող չկար:
Շենքի դիմացի գովազդային վահանակներից մեկի վրա գրված էր. ‹‹Մաքուր պահենք մեր քաղաքը››, մյուսի վրա՝ ‹‹Վարկեր՝ ցածր տոկոսադրույքով››: Առաջինի լույսերն անջատված էին, մյուսինը՝ քսանչորս ժամ միացված՝ մասնավոր գովազդ էր:
Ասա՝ ով է հիմա առանց վարկերի ապրում…
Բայց սա պատմություն չէ պետական բյուջեի կատարողականի, ասֆալտի որակի և անձրևաջրով լցված փոսերի ու ամեն ամիս վարկերի մարման օրը հիշող մարդկանց մասին:
Եվ առհասարակ, սա պատմություն չէ այն ամենի մասին, ինչը տեսնում կամ լսում ես ամեն օր, ինչն ամեն օր կրկնվում է մեծ շինհրապարակի վերածված այս քաղաքում, որտեղ մարդիկ այն նույն ինտենսիվությամբ են նորակառույցներում բնակարաններ գնում, ինչ արագությամբ որ լքում են իրար ու երկիրը:
Արդեն յոթերորդ օրն էր, ինչ նա չկար: Հեռացումի պատճառներ շատ ուներ՝ վախեր, անցյալի չթաղված հուշեր, ապագա, որի մեջ, ոնց էլ մտածում էր, ինձ չէր կարողանում տեղավորել: Կարծում էր, որ չգտնվող լուծումներից փրկությունը փախուստն է։ Մերթ ինքն իր դեմ էր պայքարում, մերթ փորձում էր ինձ հեռու վանել: Բայց միշտ պարտվում էր: Մենք վաղուց էինք պարտվել իրար, զինաթափ էինք եղել սիրո ենթարկեցնող ուժի առջև, որին վիճակված էր հաղթահարել փորձություններ, որը մշտապես ապացուցում է սեփական անզորությունդ: Մեզ չէր հաջողվում հաղթել ինքներս մեզ: Անհնարին էր դարձել առանց իրար: Կորուստների մեջ գտել էինք իրար, բայց որոշել էր, որ պետք է կորչի…
Բոլոր հնարավոր ու անհնարին վայրերում նրան փնտրել էի՝ աշխատատեղեր, քաղաքի խցանումներ, մարզասրահներ ու դահլիճներ, անգամ եկեղեցիներում: Հայտնի ու անհայտ ավիաընկերությունների գրանցամատյաններում բացակայում էր նրա անունը:
Նրա անունն էր Վիվա կամ Վիվիեն` նայած տրամադրության։ Առաջին դեպքում հնչումի մեջ խտացած կիրք էր, երկրորդը նրբերանգով ու արիստոկրատ էր արտասանվում։
***
Առավոտյան հերթական հեռախոսազանգն էր:
Ասաց.
-Սուրճս խմեմ ու գամ:
Ամեն կումը համբերանքի ու սպասումի այրող կաթիլ էր, որ ծորում էր ճակատովս վար:
-Մոռացիր այն ամենը, ինչ եղել է։
Ասաց, բայց ինքն էլ վստահ էր, որ հիշողությունը ամենավերջին բանն է, որ մարդ ուզում է և կարող է ջնջել իր մտքից։ Սերը հիշողություն չէ, այլ կենդանի զգացողություն: Սերը մոռանալիք չէ, այն չի փախչում, գլուխը չի ազատում քեզնից, եթե անգամ գլուխդ հարվածես պատին։ Սերը չի մահանում, այն սպանում են դանդաղ ու ցավոտ:
***
-Ինձ նամակներ գրիր: Սիրում եմ, երբ քեզնից նամակներ եմ ստանում:
-Ձեռագի՞ր, թե…
-Կապ չունի, ես կսիրահարվեի մատներիդ, եթե անգամ քեզ չճանաչեի:
***
Հիմա, երբ չկաս, երբ դիմացս նստած չես, որ մատներդ գրկեմ ու աչքերիդ պատմեմ ներկայիս դատարկության ու կարոտի հոգեսպան ու քայքայող հատկության մասին, էլեկտրոնային փոստդ, գովազդերից բացի, կլցվի նամակներով, որոնք լի են վերադարձիդ սպասումով, որոնք միշտ մակագրված են.
-Քեզ…
-Սիրով…
Սա պատմություն է հիշողությունների մասին, որ ապրում են նամակներում:
No Comments