Սկիզբը՝ այստեղ
ԹԱՆԱՏՈՍ
Գլխացավս կրկնապատկվեց. նա, ով, անասելի տառապեցնելով, առանձնանում էր ինձնից՝ չկարողանալով ամբողջանալ, ամեն անգամ մի քիչ ավելի ուժեղ էր դառնում։ Նույնիսկ երբեմն-երբեմն զգացնել էր տալիս իր ներկայությունն առանց առանձնանալու փորձերի, միջամտում ու ազդում էր զգացումներիս, երբեմն էլ՝ մտքերիս վրա։ Գուցե հենց նա էր ստիպում, իսկ գուցե նկարելը դադարեցնելուց առաջացած դատարկ տեղն էր պատճառը, որ սկսեցի գրել։ Համենայն դեպս, այդպես ավելի հեշտ էր նրանց մասին կյանք ենթադրել-հորինելը, համենայն դեպս, առաջացած դատարկությունը ինչ-որ կերպ լրացվում էր, սակայն երբեք չէր դառնում բավարար՝ հավասարակշռությունը վերականգնելու համար։ Ես ոչ մի պահ չդադարեցրի որոնումներս։
Երկրորդ կյանքն ապրող մարդու հայացքով, «տարիքիս» անհարիր ու խելագար պատմվածքներ էի գրում, որոնք տարբեր կեղծանունների տակ ու առանց հոնորարի պահանջի ուղարկում էի խմբագրատներ, և, ի զարմանս ինձ, տպագրվում էի։ Գրելը, առնվազն, ժամանակավոր ինքնամոռացություն էր բերում ինձ, երբեմն էլ ինչ-որ տողեր էին հայտնվում թղթին, որոնց գրվելը չէի էլ հիշում… ինչ-որ մեկն իմ ներսում արտահայտվելու հիվանդագին պահանջ ուներ… և դժվար չէր կռահել, թե ո՛վ… նա, ով իսկապես ուներ դրա իրավունքը, ումից գուցե խլել էի իր մարմինն ու ապրելու իրավունքը, ում հաշվին երկրորդ անգամ էի ապրում… Նա գալիս էր, ու չկային փակ դռներ։
(Թու՛յլ տվեք նորից միջամտել. վերը նշված պատմվածքներից իմ ձեռքն էլ են ընկել, սակայն տպագրելու փոխարեն ես այն ուղարկեցի հոգեբուժական փորձաքննության, թեև այդպես էլ պատասխան չստացա. նույնիսկ դա արժանի չհամարեցին լուրջ մարդիկ։ Իսկ այս կամ այն մեկամսյա կյանք ունեցող, դեռ չծնված մեռնող ու հոնորարներից զուրկ բազմաթիվ «ամսագրերում» տպագրվելը մեր խառնիճաղանչ ու շունը տիրոջը չճանաչող ժամանակներում դժվար բան չէ, ու ոչինչ չի ասում պատմվածքների գեղարվեստական արժեքի մասին)։
Նա, որից ավելի հարազատն ու օտարը, բարեկամն ու թշնամին չունեի, որի հետ անընդմիջելի էի ու անբաժանելի, արդեն երազներիս վրա էլ էր ազդում, իսկ երբեմն նաև արթմնի երազներ էր առաջացնում, դուրս էր գցում իրական աշխարհից ու խղճիս հետ միասին ճնշում, թուլացնում, կամազուրկ էր դարձնում ինձ։ Նա անշարժացրած գանգիս կաթիլ-կաթիլ կաթացող ջրի էր նման, ու ես ստիպված էի, փորձում էի մի քիչ էլ երկարաձգել ծնված, բայց գողացված կյանքով զավակիս հաղթանակը։
Անհավանական մի ճիգով կրկին փորձում էի վերադառնալ անուրջներիս աշխարհը, այժմ արդեն… անուրջներիս դատարկ աշխարհը։ Կյանքս լիակատար անիմաստ էր առանց նրանց: Ինքնասպանության նախածննդյան իղձս կրկին արթնացավ ու սկսեց կամաց-կամաց լցնել երկու աշխարհների դատարկությունները. ունեի բոլոր հնարավորություններն իրականացնելու համար, սակայն չգիտեի՝ ինչպե՞ս անեմ, որ երկրորդ անգամ չխլեմ Յանուսի ապրելու իրավունքը։
Տեր Աստված, եթե հնար լիներ ամեն ինչ ուղղելու, իրերն իրենց տեղը, ինձ իմ սիրելիների մոտ բերելու համար… Միայն Աստված կարող էր անել դա, բայց եթե անելու լիներ, գուցե, թույլ չտա՞ր կատարվածը. մի՞թե Նա իմ ու որդուս մահն էր ուզում, մի՞թե այս խառնաշփոթը պետք էր Նրան ինչպես այլ նկարագրված դեպքեր՝ Իր Փառքի համար։ Եթե այդպես լիներ… ես երջանիկ կլինեի։ Իսկ հիմա ,կյանքիս վերջ տալու հաստատ որոշման ու դրանով Յանուսին վնասելու վախի արանքում ճզմված, միակ փրկությունս սիրելիներիս գտնելն էր, մի վերջին փորձն, ավելի ստույգ՝ այն կատարելու մահվան անխուսափելիության պես հստակ որոշումը։
Ու ես քայլեցի դեպի նրանց տուն, այն, որի տեղը գիտեի, թեև վստահ էի, որ բնակարանը դատարկ պիտի լինի. սակայն ինչ-որ անհասկանալի ուժ տիրում էր կամքիս, շարժում էր ոտքերս, ուղղորդում էր քայլերս։ Տարիներ շարունակ դեպի տուն վերադարձի իմ երթուղին, ժամը քանիսն էլ լիներ, որտեղից էլ վերադառնայի, այդ փողոցով էր անցնում, ու վաղուց էի համոզվել, որ այդտեղ ոչ ոք չի ապրում։ Առանց որևէ հույս, ակամա, մոտեցա տանն ու… ողջ մարմնով կարկամեցի։ Պատուհանի խորքում մոմի լույսի պես թույլ, բայց ակնհայտորեն սենյակից սենյակ շարժվող մի ցոլք էր երևում։
Եթե նույնիսկ նրանք չէին, և ուրիշ մեկն էր տեղավորվել բնակարանում, կարող էր էլի ինչ-որ բան պարզվել, ձեռքս թելի մի ծայր ընկնել, գոյությանս իմաստ տվող ինչ-որ փոշեհատիկ երևալ։
Դռան զանգը երկար սեղմած պահեցի, բայց ոչ ոք չբացեց. զանգի փոխարեն սկսեցի թակել, ապա հարվածել դռանը և, գուցե, հանածս աղմուկն էր պատճառը, որ բացվեց հարևանինը։ Չորացած ու սմքած մի պառավ ուշադրությամբ նայեց, ոտից գլուխ չափեց ինձ ու հետո միայն անունս հարցրեց։ Չգիտեմ էլ, թե ինչու ասացի։ Պառավն առանց իր դուռը փակելու ներս գնաց ու վերադարձավ՝ ձեռքին մի դեղնած ծրար։
-Այդտեղ ոչ ոք չի ապրում, իզուր մի՛ թակեք,- իր պիտանելիությունը հաստատած մարդու վստահելի հնչերանգով ասաց,- իսկ Ձեզ մի ծրար են թողել…
-Դուք վստա՞հ եք, որ այնտեղ ոչ ոք չի ապրում,- վրա տվեցի՝ փորձելով հասկանալ, թե ինչ է կատարվում,- ես հաճախակի լույս եմ տեսել այս տան պատուհաններում։
-Լույսերն իրենք իրենց են վառվում-հանգում, բայց հավատացե՛ք ինձ, այդտեղ ոչ ոք շատ վաղուց չի ապրում… իսկ Ձեզ համար, եթե ճիշտ ասացիք Ձեր անուն-ազգանունը, տարիներ առաջ գրված, ինձ մոտ թողած մի նամակ ունեք… ,- ու մեկնելով դեղնած ծրարն՝ առանց ցտեսության փակեց իր դուռը՝ ինձ մենակ թողնելով միջանցքում։ Կարդացի՝ առանց տեղիցս շարժվելու…
«Սիրելիս, եթե կարդում ես այս նամակը, ուրեմն ես ճիշտ էի. այն միայն քեզ կարող էին հանձնել։ Խելագարություն է հավատալ դրան, բայց դու իսկապես քո զավակն ես, ու մեր աղջիկը քո քույրն է… Քեզ պարզ է, որ ես ամեն ինչ կանեի, որպեսզի ձեր երկուսի անդիմադրելի կապը չկայանար կամ կտրվեր… և ոչ միայն նրա համար, որպեսզի նոր սրբապղծություն չկատարվեր… ես դեռ սիրում եմ քեզ ու երբեք էլ չեմ դադարել սիրելուց… նույնիսկ այն օրը, երբ գտա քեզ ու իմացա, որ կոմայում ես, այն վերջին մեկ շաբաթը, որի ընթացքում համարյա չեմ հեռացել քո հոգեզուրկ մարմնից… այն պահին, երբ խղճալով քեզ՝ անջատեցի սարքերն ու նայում էի, թե ինչպես ես խեղդվում առանց արհեստական շնչառության… միայն սերն էր ղեկավարում իմ բոլոր արարքները։
Քո վերադարձը զավակիդ տեսքով սարսափեցրեց ինձ. սերն ու սարսափը մեկ ամանում գերհզոր ու խելագար, մարդու համար անտանելի մի բան են, իսկ ես պարտավոր եմ մայրություն անել մեր աղջկան։
Միայն դա է պատճառը, որ քանի դեռ չես գտել մեզ, փախչում եմ։ Հինգ րոպեից մենք կնստենք իմ մեքենան ու ընդմիշտ կհեռանանք քո քաղաքից. կփոխենք անուն-ազգանուններս, եթե հարկ լինի՝ կվիրահատենք դեմքներս… մի խոսքով… մի՛ էլ փորձիր որոնել մեզ. Համակերպվի՛ր ճակատագրիդ, համակերպվի՛ր անհնարինին։
Իսկ մենք կհանդիպենք. եթե կա հանդերձյալ աշխարհ, անպայման կհանդիպենք, որովհետև ես իսկապես սիրում եմ քեզ»։
Իհա՛րկե չզսպեցի արցունքներս, մտամոլոր ու ճնշված իջա աստիճաններով․ միայն մի վերջին հայացք գցելու համար նայեցի պատուհաններին։ Ու տեսա, որ մոմը կամ էլ դրան նման թույլ լույսի մի աղբյուր ինչպես շարժվեց, գնաց սենյակի խորքը։ Իսկույն էլ ետ վազեցի։ Այս նամակն ավելի նման էր ինձ բնակարանի մուտքի մոտից հեռացնելու համար խաբեության, քան իրականության հետ կապ ունեցող որևէ բանի… երեք-երեք բարձրացա աստիճաններն ու կրկին բախեցի դուռը… ավելի վստահ, թեկուզ օրեր ու գիշերներ մինչև դռան բացվելը չհեռանալու որոշմամբ բախեցի։
Բախեցի ու… բացվեց։
Հիմա էլ՝ այս տողերը միայն մեկ մարդու համար գրելիս, չեմ կարծում, թե տիրապետում եմ իրադրությանը, չգիտեմ՝ ինչն էր ճիշտը, ինչը՝ թվացյալը… թեև փորձում եմ բաց թողնել ամենից անհավանական իրադարձությունները` առանց պատմությունն աղճատելու: Առավել ևս, երբ մոտենում եմ պատմությանս ավարտին, ու միայն հասցեատերը կարող է իմանալ` ինչն էր ճշմարիտ, ինչը` ոչ:
Բախեցի ու բացվեց. դռան ետևում, մազերն ազատ արձակած ու լողազգեստով, կանգնած էր… առաջին ու միակ, անմոռանալի ու անբաժանելի, խելագար ու ճակատագրական սերս… ճիշտ էնպիսին, ինչպիսին վերջին օրն էր… Նայեց ու ասաց այնպես, կարծես հինգ րոպե առաջ էինք բաժանվել.
-Ինչու՞ ես հագուստներով. գնա՛, մե՛րկ արի, մե՛րկ ու մենա՛կ. ես կսպասեմ,- ասաց ու հանդարտորեն փակեց դուռը։
Քարացած կանգնած էի, մինչև, կարծես, ինչ-որ լույս անցավ գլխիս-ուղեղիս միջով ու հասկացա նրա ասածը…
…Սակայն մինչ նրա՝ սիրելիիս հրահանգը կատարելը դեռ մտածելու-կատարելու բաներ ունեի…
(Ես դիտավորյալ չէի միջամտում, որպեսզի ինքներդ նկատեք երիտասարդի զգացմունքների ու մտքի ողջ սնանկությունը և… ախտորոշումը՝ շիզոֆրենիա։ Չգիտեմ՝ որքանով է իրական եղել նամակը. եթե եղել է՝ ուրեմն նրա ընկերուհին էլ էր շիզոֆրենիկ, իսկ փակ դռան բացվելը և տեսիլքը… ինքներդ հասկացաք… ինչքան էլ կրճատել եմ միստիկական նկարագրությունները, ամբողջովին հանել չէի կարող․ տղայի հիվանդ հոգեպատկերը կաղճատվեր)։
Ինձ ոչինչ չէր պահում իրական-կրկնվող աշխարհում. ոչ ոք չէր ողբա մահս, ոչ մեկին չէր խանգարի բացակայությունս, բացի… Յանուսից… որդուս, որին երկրորդ անգամ կյանքից զրկելու իրավունք չունեի։ Այդ նրա՛ համար գրեցի կյանքիս այս պատմությունը, անձա՛մբ տարա չորս խմբագրատներ, անձա՛մբ հանձնեցի թույլ հույսով, թե կտպագրվի կամ մի այլ կերպ կհասնի նրան։ Քանի որ չգիտեմ, թե մտածածս որքանով կհաջողվի, կկարողանա՞մ արդյոք առանց վնաս հասցնելու լքել մարմինս, հետ հանձնել զավակիս. չգիտեմ՝ կկարողանամ արդյոք հիշողությունս էլ կրկնապատկել ու հանձնել նրան, թե պիտի ստիպված լինի իր կյանքն ինքը սկսել զրոյից, նորից խոսել ու կարդալ սովորելով…
Եվ հիմա արդեն պատրաստ եմ վերջին թռիչքիս, ես կանե՛մ այն, ինչ տարիներ շարունակ չհաջողվեց Յանուսին, թռիչքի պահին կառանձնանամ մարմնիցս ու կնետեմ այն որևէ անվտանգ տեղ, թեկուզ մի երկու ոսկոր էլ ջարդրդվի։ Ինձ սպասում են այն տանը. չգիտեմ, սիրելիներս, թե իրենց ուրուները, բայց սպասում են, ու իմ տեղը նրա՛նց կողքին է։
Եվ կրկին իրականի ու երևակայականի սահմանին եմ․ կամ, գուցե, հենց ես եմ այդ սահմանը:
(Ես ոչինչ չունեմ ավելացնելու, թերևս… մի բան ստիպված եմ, մարդասիրությունիցս դրդված… խոստովանել։ Հիշում եք՝ ասում էի, թե տեսա, որ ինքնասպանի դեմքը ծածկեցին… իսկ… եթե… հանկարծ… կենդանի է մնացել… Համենայն դեպս, զգույշ եղեք. քիչ հավանական է, բայց հնարավոր։ Իրագործել է իր ծրագիրն, ու պատմվածքն էլ երիտասարդ ու անտաղանդ գրչի տակից դուրս եկած բարբաջանք չէ, այլ իրական խոստովանություն։ Չգիտեմ, արդեն ոչինչ չգիտեմ, կյանքը շատ է փոխվել… իսկ եթե հիմա, ծպտված ու խելագար, շարունակում է ապրել նորմալ մարդկանց մեջ…)
Վարդան Հակոբյան (Արտո)
No Comments