Ընթերցողի սեղանին է Շուշանիկ Թամրազյանի «Մալաքիտե կրիան» ժողովածուն։ Լույս է ընծայել «Էդիթ Պրինտ» հրատարակչությունը։ «Մալաքիտե կրիան» հեղինակի իններորդ գիրքն է, որում տեղ են գտել վերջին երեք տարիներին գրված արձակ և չափածո երկեր: Աղոտացող աշխարհի համապատկերում ներաշխարհն այստեղ երբեմն առարկայանում է, իսկ առարկաներն օժտված են «խորհրդավոր» կյանքով: Արհեստածին և ներքին իրականությունների բախում, որտեղ լուսինը ստիպված է պայքարել լուսնի հեռակառավարվող կրկնակի, բառերն՝ իրենց անկյանք նմանակների դեմ: Մի աշխարհ, որտեղ հերոսի դաշնակիցն է դառնում ոչ միայն բնությունը, այլև, զարմանալիորեն, անշունչ առարկաները, որ չեն կորցնում իրենց «դիմագիծը», առնվազն՝ համր և նյութական իրենց դիմադրությունը… Մալաքիտե կրիան այն լուռ դիմադրությունն է, որին հաճախ անընդունակ են մարդիկ:
Ներկայացնում ենք համանուն պատմվածքը «Մալաքիտե կրիան» գրքից։
31. 05. 2020 ք. Երևան
Աստղերի հրկիզվող անձրևները մոռացել են երկրի դիմագիծը: Վաղուց: Անձրևներ ընդհանրապես չկան: Արդեն մի քանի շաբաթ: Ու անորոշ երկարող օրերը՝ իրենց տձև երթով, դանդաղ հատելու են սահմանը: Ամառ է երկու օրից: Երբ կեսգիշերն անց համակարգիչն անջատելով՝ դուրս եմ գալիս պատշգամբ, աստղերը թվում են հորինվածք: Երկինքը աղոտ է, հանգած: Ու մնում է փոքրիկ մալաքիտե կրիան գրասեղանի մի անկյունում:
***
Եթե ամեն օր փրկեր մի տող, դեռ ոչինչ կորած չէր: Կհաղթեր դիմակավոր թափորին՝ դատարկ, միանման հայացքներով, որի պատկերը գիշերվա ինչ-որ պահի վերածվում էր կեղեքող մի կրկներգի:
Հետկեսօրին՝ մի ժամի, հագնում էր ամառային երկար զգեստներից մեկը՝ ընդելուզվող ցողուններով, ու դուրս էր գալիս քայլելու: Մի քանի զգեստ ուներ՝ մինչև կրունկները հասնող մետաքսե փեշերով: Գնել էր մի քանի տարի առաջ՝ առանձնահատուկ տանջալից այն ամռանը, երբ աշխատանքի բերումով՝ ստիպված էր մնալ քաղաքում: Գնել էր մեկը մյուսի հետևից, ջրցան օդորակիչներով վաճառակրպակից՝ մեծ, շողշողուն ցուցափեղկերով: Թաղամասով քայլելիս փեշերը երբեմն փաթաթվում էին գաճաճ թփերին, փշերին, ստիպված էր կանգ առնել:
Շատացել էին շտապ օգնության մեքենաները. փաստն արձանագրել էր ամենօրյա զբոսանքներից մեկի ժամանակ: Մի օր հայտնվել էին քաղաքապետարանի հատուկ ծառայության աշխատակիցները՝ համազգեստներով, ու փոշեկուլ հիշեցնող աղմկոտ սարքերով սկսել էին սիզամարգերը ծայրատել: Ու արդեն մի քանի շաբաթ անցորդներին շրջանցելիս հայտնվում էր անշնորհք, անհավասար կտրտված խոտերի մեջ՝ փոշոտ ու չոր, պարզված մարող օրվա արևին:
Ինչ-որ բան պոկվում էր ու դանդաղ հեռանում էր խորք: Ինքը դա գիտեր վաղուց: Բայց հիմա վարընթաց այդ սահանքը անկանխատեսելի, սրաթռիչ մի ընթացք էր ստացել: Պուրակները հոգնած էին և անշուք: Ծաղիկներ չկային: Բայց երկար քայլելուց հետո ի վերջո ստվերոտ մի այգում էր հայտնվում: Կիսախուփ աչքերով նայում էր իր առջև: Ու բարձր ցողունները նման էին իր զգեստի ընդելուզվող նախշերին: Եկել էր այդ ժամանակը. իր սեփական զգեստը, կախարդական գորգի պես, պաշտպանում էր իրեն: Ասել էր մի անգամ մտքում ու ժպտացել: Փողոցային կատուներն ու շները դարձել էին զարմանալի մարդկային:
***
Կարևոր չէ, թե որ ժամանակն է եկել, ու թե ինչ են ասում լուրերն ու հեռուստացույցը այդ մասին: Ու ձեռնոցներով ձեռքերն էկրաններից ինչ են ցույց տալիս շարունակ: Ու կարևոր չէ, որ երեսուն րոպեն մեկ «մեզ հետ է կառավարությունը»՝ շեփորաձայն, շարժական խոհանոց հիշեցնող կարմիր մեքենաներով: Կարևոր չէ ամբիոնի նիստի արձանագրությունը, և թե ինչ է լաբորանտը համառորեն ծանուցում, ու կարևոր չէ, որ վաղը վերջին հանդիպումն է էկրաններով, ու կարևոր չեն բոլոր այն ժպիտները, որ նման չեն ժպիտների, ու կարևոր չէ, որ գիշերը գրասեղանիս առջև նստած՝ հերթով պոկում եմ լարերը, հերթով փեղկերը փակում, ու մի պահ վերջապես կենդանանում են խեղդվող շերեփուկները, օվկիանոսը սկսում է շնչել:
Կարևոր է, որ այսօր մայիսի երեսունմեկն է՝ գարնան վերջին օրը: Ու սակավարյուն օվկիանոսը՝ անհանգիստ իր շերեփուկներով, ինձ անսովոր օր է խոստացել: Ու կարևոր է, որ ես հավատում եմ նրան:
***
Վերջին շաբաթներին փողոցում, եթերով, այլընտրանքային էկրաններից, անձնական հեռախոսներով հաճախ էին անդրադառնում «ինքնամեկուսացման» դժվարություններին: Էկրաններով նիստին օրակարգի հարցերը սպառելուց հետո երեսունրոպեանոց քննարկում էր ծավալվել շփումների անհրաժեշտության և զարգացման հեռանկարների շուրջ: Ինքը լսում էր՝ իմիջիայլոց, անհաղորդ դեմքով: Երազում տեսնում էր այգիներ, ու միայն մի վախ ուներ՝ ծիծեռնակները չհեռանային: Սկսել էր վախենալ հանկարծահաս որոշումներից: Դիմակներով: Առանց դիմակների: Ձեռնոցներով: Առանց ձեռնոցների: Բոլորը՝ ներս: Բոլորը՝ դուրս: Դիմակով հոգևորականն էկրանից օրհնում էր իր զավակներին: Սովորե՛ք խոսել դիմակներով: Այդ ամենը և՛ ձանձրալի էր, և՛ մի քիչ սարսափելի:
Ինքը վստահում էր ծիծեռնակներին, վստահում էր նրանց բարձր, տրոփող տագնապին, որ իր երկար շրջաններն էր գծում մութ մանուշակագույն երկնքում: Ու կեսգիշերն անց, երբ լույսը հանգցնում էր ու պառկում քնելու, մկրատող պոչերը քնի մեջ հերթով պոկում էին դիմակավոր խամաճիկներին հուսահատ վերուվարող լարերից, ցրում: Գիշերը խտանում էր մի պահ ու փակ կոպերով ժպտում էր իրեն: Ինչ-որ տեղ կար, շրջում էր Գիշերի Թագուհին: Ինքը չէր մոռացել: Բայց իրեն այդ ամենից բաժանում էին անվերջանալի միջանցքներ:
Վաղ առավոտյան կրտսեր դիմակավորների ջոկատը գնում էր դիմացի խաղահրապարակ՝ մարմնակրթվելու: Վերադարձող խմբի հաղթական ձայներն էին իրեն արթնացնում քնից: Երկար մնում էր պատշգամբում: Այդ ամենին հետևում էր սարսափախառն զարմանքով ու թերահավատությամբ. մանկության տարիների պիոներական ճամբարներն էր հիշեցնում: Սովորե՛ք խոսել դիմակներով:
Մի օր համալսարանից կանչել էին բժշկական գրքույկը ստանալու… Ամբողջ ճանապարհին մեքենայի փակ փեղկից նայել էր դաշտային կակաչներին, որ ալիքվում էին արևի տակ: Քամու ուժեղ հոսանքից ստիպված էր եղել աչքերը կկոցել, ու ամբողջ ճանապարհը բռնկվել էր: Նորքի լանջերը երբեք այդքան կարմիր չէին եղել. տարօրինակ էր: Նշանակում էր՝ ինչ-որ մեկը, այնուամենայնիվ, կարմիր ամառ էր խոստացել իրեն: Իր համար և իրենից հեռու:
Մալաքիտե կրիան ամեն ինչ գիտեր: Մալաքիտե կրիան լռում էր: Ու եթե մի օր իրերի աշխարհն էլ որոշեր անձայն հեռանալ, կմնար ներքին սակավող այդ բնապատկերը: Ու բառերը, որ հոգնատանջ թռչունների նման, շնչահեղձ էին լինում պատկերների ծանծաղուտում:
***
Ամեն օր արթնանալ, ջրել ծաղիկները, պատշգամբից հետևել ստվերների շարժմանը՝ մայթեզրին:
Կրիայի ժպիտը վերծանել:
Ամեն օր նայել նոսրացող գիշերին, մշուշվող աստղերին:
Ամեն օր պոկել լարերը, փակել փեղկերը, ալեհավաքները ուղարկել աղբաման:
Ամեն օր հետևել բառերի ընթացքին:
***
Ինքը լավ գիտեր իր բառերը: Ու իր բառերն էլ իրեն էին ճանաչում: Ու հիմա շնորհակալ էր նրանց այդ շնչահեղձ սահանքի համար՝ վեր ու վար: Նրանք չէին ստում: Սեփական նախադասությունը խոսքի կեսից նմանվում էր չորացած ճյուղերի, ու ինքը լսում էր նրանց չոր, բեկվող ճկճկոցը օդում: Խոսքի կեսից բառերը մեղմ, տխուր ժպիտով լքում էին իրենք իրենց ու հեռանում դեպի խորք: Ու հեռանալուց առաջ չէին մոռանում աչքով անել իրեն: Ինքն էլ էր ժպտում՝ ի պատասխան: Հետևում էր ձայնային բազմապատկվող տատանումներին, վերընթաց ու վարընթաց ալիքներին, որ պիտի խույս տային, փախչեին ու իրենց անկշիռ ճոճանակները կախեին դրսում՝ ծառերի սաղարթից: Ինքը սիրում էր փախչող այդ բառերի թափանցիկ անկշռությունը, որ ոչինչ չէր նշանակում:
Վաղուց էր այդպես: Ու ինքը շնորհակալ էր իր խոսքին, որ հեռացել էր խնջույքից:
Զբոսանքները նույնպես չէին ստում: Ինքն ուշադիր հետևում էր գարնան ավարտվող գույներին, արձանագրում: Գիտեր՝ խոսնակներն անձանձիր թվագրում էին: Ծառերի ժպիտը թվում էր սովորականից հոգնած: Ծառի հեռակառավարվող ծամածռությունը փորձում էր պայքարել ծառի դեմ: Լուսինը ամեն օր ստիպված էր հերքել ալեհավաքներով զինված իր նմանակին, ու ինքը սիրում էր լուսնի ծիծաղը՝ անհավասար, արծաթե: Մի օր մրցույթ էր հայտարարվել՝ «Ի՞նչ եք մտածում պարետի կերպարի մասին» թեմայով, ու հաղթողին պատասխանելու էր անձամբ պարետը՝ «Իսկ ի՞նչ է մտածում պարետը Ձեր կերպարի մասին» տրակտատով:
Անձանձիր խոսնակները նոր քարտեզներ էին գծում: Մի օր խոսափողի մոտ կանգնած կերպարանքն ամբիոնից ասել էր հեռուստացույցով. «Մեր աչքի առջև քանդվում է մի աշխարհ, ու կառուցվում է նորը»: Ինքը ծանոթ ալիքն էր զգացել ներսում, ուզել էր ինչ-որ բան ասել, բայց ձայնը կտրվել էր զայրույթից, ու դուրս էր եկել հյուրասենյակից: Այդ օրը սովորականից ավելի բարձր էին ծիծաղել ծառերը, բարձր, երկար ու քամոտ, զրնգուն մի տխրություն կար այդ ծիծաղի մեջ: Ծիծեռնակներն ամեն օր՝ լուսադեմին ու երեկոյան, մկրատող իրենց պոչերով քանդում էին ծամածռվող քարտեզները, պատռում էին տխեղծ հյուսվածքը:
Այն օրից, երբ իր խոսքը որոշել էր անաղմուկ հեռանալ ու ընկել էր ճանապարհ, զրույցներն ու հեռախոսային խոսակցություններն էլ աստիճանաբար հասցվել էին նվազագույնի: Դեպքից դեպք, այնուամենայնիվ, զնգում էր հեռախոսը: Գործընկերներից մեկն էր լինում:
-Իմացա՞ր՝ ինչ որոշվեց վերջին նիստին՝ էկրաններով:
-Գիտեմ, իհարկե, քննություններ՝ էկրաններով:
-Տարվա նախադասությունը՝ «ամեն ինչ դառնում է թափանցիկ»: Հա-հա-հա՜…
-Երդվում եմ՝ որոշումն ընդունվեց մեծ խանդավառությամբ: Ու պատկերացրու՝ պարզվեց՝ մի շարք նորագույն հնարանքներ կան, որ մինչև օրս հնարավոր չէր եղել փորձարկել. Էկրան՝ վանդակներով, էկրան՝ սենյակներով, էկրան՝ մութ դահլիճով: Իսկ վաղը մեթոդաբանական նիստ է, խորագիրը՝ «Հանուն Վիրտուալ Դասախոսի»:
Իր ծիծաղը պատշգամբից ձոնում էր ծաղկած ակացիային:
Օրվա ավարտին սեփական բառերն իրեն ծածկագիր հաղորդագրություն էին ուղարկում, ու ինքը թեթևացած շունչ էր քաշում. «մի սահման էլ հատեցին»: Ներսը դողում էր հաղթանակի թաքուն զգացումից: Վերադառնում էր գրասեղանի մոտ: Մալաքիտե կրիան լուռ ժպտում էր իրեն:
***
Երբեմն պատկերները տնկվում էին վերև, ձգվում էին՝ ալ ցողունների նման: Ու ինքը մտնում էր բացատ: Դանդաղ հատում էր լույսի ճողփացող ալիքները: Ինչ-որ մեկը գալիս ու ասում էր, որ մոտիկ է ծովը: Արևը հրկիզվում էր պատկերների բարձր, կարմիր գլխիկներում: Ինքն էր՝ դարավանդին՝ կարմիր շորով: Մարմինը բարձրանում, երկարում էր վառվող ցողունի հետ: Պրկվում էին պատկերների, շարժումների ցողունները, բարձրաբուն անտառների նման ձգվում էին վեր:
Ինքը չգիտի՝ ինչ են նշանակում այդ դադարները, այդ կանգառները ցողունից ցողուն: Ահա քաղաքը, կամուրջը, բացատը, ես: Սեղանները հատելով՝ շարժվում է առաջ: Բացատի խորքում կապույտ ծաղիկն է: Կապույտ ծաղիկը սպասում է իրեն:
Հետո փոխվում է պատկերը… Երեկոն տարրալուծվում է դանդաղ մակարդվող գիշերին, ու հիմա ընկերների հետ նստած են Սենտ-Աննի տակ: Ասես ծառս է եղել ավարտվող երեկոն, կամ իրենք կախված են անդունդից, ու սեղաններն էլ թեք են, ու իրենք պարբերաբար ճոճվում են խախուտ աթոռների վրա, ու արձագանքում է ծիծաղը փոսն ընկած հրապարակում, հետո հանկարծ ամեն ինչ սկսում է ճոճվել օդում. իրենք, աթոռները, իրենց ծիծաղը: Քամին քշում է հովանոցները: Այդ երգը ճանապարհի համար է: Այդ երգը խոսքեր չունի: Մի քանի քայլ, ու ծովը կճողփա: Ինքն է, իսկապես, մուգ կապույտ զգեստով այն աղջիկը: Իսկապե՞ս կախված են անդունդից: Ու շուտով մատուցողը կհասնի գիշերից կախված իրենց սեղանին:
***
Երբ ապակյա դուռն անաղմուկ փակվել էր մեր հետևում, հայացքս դարձել էր եբենոսյա մեծ գրչամանին, որ երկար, հոգնած դեմք էր հիշեցնում: Աչքեր չուներ, բայց տխուր հայացքը թափառում էր ինչ-որ տեղ՝ ներսում: Կիսամութ ապակիների հետևում Լատինական թաղամասի հետկեսօրյա եռուզեռը դանդաղ մոտենում էր ավարտին: Զո՞վն էր, փայտյա հսկայական արձաննե՞րը, թե՞ մուգ, լռող գույները՝ փակված իրենց ներսում, բայց մի պահ աղոտացել, հեռացել էր քաղաքը դրսում: Մեր ներկայությունն էլ այդտեղ՝ աֆրիկյան հուշանվերների ամայի ու շքեղ այդ սրահում, թվում էր անիրական: Պատահաբար էինք մտել՝ տուն վերադառնալիս:
Մի պահ մտածել էի կիսամութ ապակիների հետևում մնացած քաղաքի մասին, որ այնքան լավ էի ճանաչում. սրճարանները, ծառուղիները, Մոնժի խայտաբղետ ցուցափեղկերը, ու առաջին անգամ երազել էի, որ այդ ամենը մի պահ անհետանա, լուծվի գետին՝ դրսում, որ այնքան լավ էր ինձ ճանաչում: Ու մնա միայն լռող այդ դադարը՝ ապակիներից ներս, ապահով, անվերջանալի:
Երբ շրջվել էի, հայրիկս կանգնած էր ցուցափեղկերից մեկի առաջ: Մոտեցել էի. թեթևակի կռացած՝ նայում էր փոքրիկ, մալաքիտե կրիային: Զարմացել էի: Փոքրիկ էր, նուրբ, կորած հսկա ցուցափեղկում: Թվում էր՝ լռության թանձր շղարշներն առարկաները կարել էին ստվերոտ զարկերակին:
-Կարո՞ղ եմ Ձեզ օգնել,-լսվել էին վաճառողուհու զգույշ, ընկղմվող քայլերը բացարձակապես դատարկ սրահի մյուս ծայրից:
Մոտեցել էր, ցուցափեղկից հանել զմրուխտագույն կրիան ու դրել հայրիկիս ափի մեջ:
Երկուսանտիմետրանոց մարմինը համառորեն լռում էր մալաքիտե, նախշուն իր պատյանի տակ: Հայրիկս կենտրոնացած նայել էր կենդանուն, ժպտացել:
-Երկարակեցության նշան է,-անտարբեր ժպիտով ավելացրել էր վաճառողուհին:
Ու ես չէի թարգմանել:
Հայրս ժպտալով վճարել էր, դուրս էինք եկել:
-Ի՞նչ էր ասում,-հարցրել էր արդեն դրսում:
-Հեչ, ասում էր՝ երկարակեցության նշան է:
-Պարզ է:
Ու լուռ շարունակել էինք բարձրանալ թեք փողոցով: Ձեռքիս՝ ստվարաթղթե տոպրակում, կրիայի մալաքիտե լռությունն էր:
No Comments