Մեր թաղի կանաչ դրախտը

Արևածագը մեր թաղի բոլոր մարդկանց դուրս էր կանչում առավոտյան ժամը վեցին։ Դեղինն այնքան էր ջերմացնում տանիքների պոչից դուրս ցցված քիվերը, որ սկսում էր արևից պոկվել ու քսվել նաև մարդկանց ճակատներին, ձեռքդ բռնած քեզ հեքիաթի մեջ էր հասցնում, որտեղից միշտ կրակից շիկացած ալյուրի հոտ էր գալիս:

Իսկական դրախտը սկսվում էր մեր տուն տանող ճանապարհից: Կանաչ ու բարձր ծառերն ագուցել էին փողոցի սկիզբն ու վերջը ցուցանող արահետների մուտքը: Կանաչ խոտը գրեթե չէր ծերանում, մի տերևը չչորացած՝ մյուս ծիլն աչուկը բացում էր անմիջապես:

Մի խոսքով` կյանք, որ Աստված տվել` չէր խնայել։ Կյանք, որ ունենք ու… էլ չենք ունենա:

Լուսաբացը չբացված թաց խոտի հոտը մեր հարևան Էլմիրա տատին իրենց բոստան էր տանում` ժենգյալով հացի մատերիալ հավաքելու։ Չգիտեմ՝ որտեղ, ինչպես, բայց մեր թաղում բոլորը տատիկ էին ինձ համար։ Սակայն Խալիսա տատիս կորցնելուց հետո ամեն անգամ տատ ասելիս աչքերումս կարոտ էր հայտնվում։ Սկսում էի կարոտել նաև ինքս ինձ, մանկությունս, երբ տատս կողքիս էր, երբ յոթ տարի մատաղ էր արել ինձ համար, որ ես կամ։

***

…Էլմիրա տատի բոստանում ենք։ Զգույշ պետք է քայլենք, որ հանկարծ պիտանի կանաչիները ոտնատակ չտանք։ Բոստանը ճանապարհից անջատող ցանցը գրկախառնվել էր լոբու թփերի հետ։

Անցորդներից ոմանք բարևում էին մեզ, ոմանք էլ միտքը դարդին խառնած՝ գլխիկոր անցուդարձ էին անում։ Էլմիրա տատը դանակի ծայրով սկսում էր կտրել կընձմընձյուկը, սամիթը, իմ սիրելի թրթնջուկը, հետո ամեն ծակուծուկում աճած ճըռճըռոկը, աչքով անող կանաչ սոխի թևերը (դե, ասում են` ճարտարեցիները սոխ շատ են սիրում) ու այդպես շարունակ։ Շրջում էինք կանաչիների շարքերով։

Թելման պապն արդեն գործը սկսել էր. ջրում էր նախ նորատունկ տունկերը, ապա լոբու բերքից ճկված մարգերը։ Լոգարանի համար տան տանիքից բարձր տեղադրված լայնբերան, մետաղե մեծ տակառը ջրով լցվել և թափվում էր։

-Թելմա՜ն, ճյուրը վեր ա տեռնում, քինի կապե,- հեռվից ձայնեց Էլմիրա տատը։

Թելման պապը բոստանի գործը թողած՝ վազեց, որ ջրի փականի դեմն առնի։ Օրը ընդամենը մի քանի ժամ էին ջուրը բաց թողնում։ Դե, անձրև չգա` գյուղացու կյանքը դժվար կլինի։

Էլմիրա տատի խալաթին ու մազերին լոբու տերևներն աներեսի նման ամուր կպել էին։ Իսկ նա անտրտունջ շարունակում էր հավաքել զարդ-կանաչիները։

-Էլմիրա՛ տատի, էդ հի՞բ ըս թխլան,- չդիմացա ու հարցրի,- փիս սիրում ում, վէր մաչին շատ թրթնջուկ ա ինյում։

-Էքյուծ, սօր հըսցնան չում, բիդի խմոր անիմ։ Պատար շատ կանիմ, վեր վերջումն էլ թիրթերուկ թխիմ։

-Պահո՜, էքյուծ լյավ օր ա լի,- ոգևորությունը դեմքիցս չէր հեռանում։

***

Էլմիրա տատը երկու ալյումինե մեծ թասով կանաչի քաղեց։ Ես հետևողի դերում էի։ Միայն ասում-խոսում էի։ Բոստանից դուրս ձեռք գցեցի. աստիճանները լավ վիճակում չէին։ Այդտեղ հասկացա, որ կանաչ դրախտի մուտքն ու ելքն էլ փորձության խաղի են կանչում…

Ծառի ստվերը ծածկում էր տան պատը։ Բակի մեծ սեղանի ուղիղ կեսը անհետացավ «տեսակավորման» կանաչիների առատությունից, կողքին` հարևաններն ուրցով թեյ էին վայելում` քննարկելով օրվա միօրինակ անցուդարձը։

Ես գնում եմ տուն ու սպասում վաղվան։ Այս կյանքում սպասելը դժվար բան է։ Հիմա եմ հասկանում տատիս կտակած համբերության արժեքը։

***

-Հո՜, հո՜, ա պա ստի պեն կնի՞, հո՜, ստի քինի, պո՜,- առավոտյան կովերին հանդը ուղարկելու գործը Թելման պապին ուղեկցում էր բարձր ձայներով,- պահո՜, հո՜, տու մին ստի քինի, հո՜։- Միշտ մտածում եմ` ինչ անհասկացող կենդանիներ են, խեղճ մարդուն էլ անիմաստ տեղը չարչարում են։ Ձմռանը, երբ կովերը չոր խոտ են ուտում, միայն աղբյուր էր տանում` ջուր խմելու։ Իսկ ցեխի մեջ կովերի ոտնահետքերը սառցակալում ու մնում էին մինչև գարնան արևի գալուստը։

Ես դեռ նստած էի մեր տան բետոնե աստիճանին, երբ օդի հետ միախառնված տաք ալյուրի հոտը հասավ շնչառությանս։ Սովորաբար այդպես էր լինում, երբ կրակին դրած սաջի տաքությունը ստուգում են դրա վրա ալյուր շաղ տալով։

Տեղիցս վեր թռա ու վազեցի հարևանի տուն։ Էլմիրա տատը սկսել էր ժենգյալով հաց թխելու անձանձրալի գործը։ Չգիտես ինչու, ինձ երբեք չէին տալիս առաջին թխածը` ասելով, որ կինս կմեռնի։ Կի՞նս։ Բա որ կին չունե՞մ… Էլի՞ կմեռնի:

Սպասեցի «կնոջ կյանքին չսպառնացող» ժենգյալով հացին։ Վերջապե՜ս։ Ափերս ջերմանում էին ոչ թե արևից, այլ ժենգյալով հացից։ Ձեթը շիթ առ շիթ թափվում էր։ Կարմիր կտուրներով տնակներ կային նրա մեջ, նաև կարմիր գլոբուսե նռներ։

Էլմիրա տատը մոտ երեսուն ժենգյալով հաց թխեց։ Վերջում խորիզ պատրաստեց, ոլորեց խմորը, գրտնակով շատ բարակ ու կլոր շրջան բացեց։ Սաջի վրա կարմրաթուշ դարձած թիրթերուկը տաք-տաք կտրեցինք։ Չիպսի նման չրթչրթան էր, շատ քաղցր ու հագեցնող։

-Էս առաջ տորթը ստի՞ ա իլալ,- հարցրի,- հանց բիդար ամեն օր ժենգյալով հաց թխիս, Էլմիրա տատի։ Պատկերացրու հինչ լյավ կնի։

***

Կյանք տեսած լուսաբացներն անկանխատես են։ Միայն թե բացվեն, թող դանդաղ բացվեն, էլի գոհ ենք։

Գյուղի օրերից, տուն կանչող երջանկությունից, լուռ քարերի խոսող ներկայությունից փախչել չի լինում։ Պահ է գալիս` ուզում ես պառկել, հողն ամուր սեղմել ափերիդ մեջ ու նայել երկնքին։ Նայել ու հասկանալ, թե ինչքան մոտ են երկինքն ու երկիրը, ու դու ոչ մի ձևով հեռանալ չես ուզում: Երբեք։

Մի օր ինձ ասացին` ձեր գյուղը քաղաք է դարձել։ Չհավատացի։ Չուզեցի կորցնել մեր թաղի կանաչ դրախտը, որտեղ մեծացել եմ և հասկացել, թե ինչ է կյանքը… Որտեղ սովորել եմ հասկանալ` ինչու եմ ծնվել և ով եմ ես…

Վովա Արզումանյան