Նորայր Ադալյանի «Էմբրիոն» վիպակների ժողովածուում («Էդիթ Պրինտ» հրատարակչություն) տեղ են գտել հեղինակի երեք վիպակները՝ «Էմբրիոն», «Արտույտը», «Տեսիլքը», որոնք թարգմանվել են տարբեր լեզուներով: «Տեսիլքը» վիպակը նվիրված է հեղինակի կնոջը:
Ժողովածուն բացվում է համանուն վիպակով, որը Ադալյանի, թերևս, ամենից խորհրդավոր ստեղծագործությունն է: «Չառնելով ծնողներիս և որևէ մեկի համաձայնությունը, ես իմ անունը դրել եմ Էմբրիոն»։ Վիպակի հիմքում սովորական թվացող սյուժե է՝ կին-տղամարդ փոխհարաբերությունների շղթայում, որտեղ վեր են հանվում մի շարք կարևոր խնդիրներ: Վիպակը հյուսվում է Էմբրիոնի՝ հեղինակի մտքերը կրողի շուրջը, որը դառնալու է մարդկային հարաբերությունների կիզակետում կա՛մ քավության նոխազ, կա՛մ հաղթության առհավատչյա:
Ի սկզբանե կյանքի կոչվելու պատրաստ Էմբրիոնի ոգևորությունը աստիճանաբար մարում է՝ տեսնելով տեղի ունեցող անարդար մարդկային բախումները, իսկ պատմության ավարտին նա չքանում է, ասես չի էլ եղել: Չկարողանալով հանդուրժել կյանքում տեղի ունեցող բացերը՝ Էմբրիոնը ասես նոր ժամանակների մարդկության մեղքերն իր վրա կրող և հանուն մարդկության փրկության մարտիրոսված նահատակի խորհրդանիշ լինի:
Ընթերցելով վերջին էջերը և հստակ ունենալով մարդկային կյանքի մասին որոշակի փոփոխված դիմագիծ՝ արդեն պարզ է դառնում, որ յուրաքանչյուրն այս կյանքում մի «Էմբրիոն» է, որը գուցե կյանքի է կոչվում, սակայն նրան «… սպասում է համամարդկային մենակությունը միլիոնավոր մարդկանց մեջ»։
Ժամանակային առումով միմյանցից խիստ տարբեր այս վիպակները միավորվում են մի քանի կարևոր հատկանիշներով:
Առաջին ու կարևոր հատկանիշը կնոջ՝ որպես գլխավոր հերոսի առկայությունն է, որի պակասը վաղուց է հուզում գրականագետներին: Ադալյանը նշում է. «Հայ գրականությունը աղքատ է կին հերոսներով, կարդում ես հսկայական 300-400-էջանոց վեպ, մի կին չկա մեջը։ Ես դա թերություն եմ համարում»։
Ուշագրավ է, որ տղամարդ հեղինակը իր ասելիքը փորձել է ներկայացնել կին-հերոսի միջոցով, ասել է թե՝ բացահայտել աշխարհը կնոջ տեսանկյունից, որտեղ մեծ դեր է հատկացված կնոջ հոգեբանությանը: Վիպակները ընթերցելիս տարբերվող են կնոջ դիտանկյունից բացահայտելը կյանքի իմաստի որոնման, անհատի և հասարակության միջև կապի, «փոքր մարդկանց» խնդիրների լուծման տարբերակները, որոնք մանրակրկիտորեն պատկերված են ժողովածուում:
Ուշադիր ընթերցողն անմիջապես կնկատի, որ վիպակներում առկա են մի շարք զգայական խտացումներ, ներհայեցողական խնդիրներ, որոնց
միջոցով հերոսուհու հոգեվիճակը պատկերում է տվյալ շրջանում տիրող հասարակական դիմապատկերը:
Մյուս ուշագրավ հատկանիշը մեղքի և ապաշխարության թեմայի առկայությունն է, որը համաշխարհային գրականության մեջ ունի իր ուրույն դերը: Դրա վառ օրինակն է Ֆ. Մ. Դոստոևսկին, որն իր աշխատանքներում ակներևորեն բարձրացրել է մեղքի և ապաշխարության խնդիրը։ Այս թեման ողողված է ողբերգական երանգներով, իսկ ողբերգությունը ծավալվում է առօրյա կյանքում՝ օբյեկտիվ մակարդակով։
Ադալյանի վիպակներում հակամարտություն կա ուժեղ անհատականության և նրա խղճի միջև։ Մեղքը, որ գործում են նրա հերոսները, սերտորեն կապված է կերպարին տիրացած գաղափարի հետ։
«Կատարված մեղքի համար պատիժն անխուսափելի է». այդպիսին է կյանքի օրենքը: Ավելին, հերոսի ամենասարսափելի պատիժն արտահայտվում է նրա բարոյական տանջանքների, ապաշխարության մեջ։ Այս ամենը թեև առկա է ողջ ժողովածուում, սակայն սուր է արտահայտված «Արտույտը» վիպակում: Ի հակադրություն մյուս վիպակների՝ այստեղ գլխավոր հերոսը Մռթոն է՝ դավանափոխ եղած հայը, որի հոգեբանական զարգացումը տեսնում ենք ողջ ստեղծագործության ընթացքում և ստեղծագործության ավարտին, երբ թուրքը թիկունքից սպանում է նրան, արդեն թույլ գծերով տեսնում ենք ապաշխարող Մռթոյին:
«Տեսիլքը» վիպակում ևս հանդիպում ենք Արամի կերպարին, որին Մանեն տեսնում է Քրիստոսի կերպարով. …Ի՞նչ է սա, եթե ոչ ապաշխարող հոգու առկայություն, որին տեսնել և զգալ կարող են միայն սիրելու ունակ մարդիկ:
Երրորդ հատկանիշը ժողովածուի «մարդկային» լինելն է: Անկախ ամեն ինչից՝ Ադալյանի հերոսները մարդիկ են՝ հուզաշխարհով, սիրելու, ատելու, դավաճանված զգալու ունակ, որոնցից էլ բխում են հետագա սյուժետային զարգացումները:
Հետաքրքիր է «Տեսիլքը» վիպակում Մանեի կերպարը, որը երկփեղկված է: Արամ/Քրիստոսի մահապատժի ենթարկվելուց հետո նա հոգեկան խոր ապրումների մեջ է: Մի դեպքում տեսնում ենք դատավոր Մանեին, որ հաղթող է՝ որպես դատավոր, մյուս դեպքում գործ ունենք սիրահար Մանեի հետ, որ սգում է սիրելիի «անմեղ» մահը…
Մանեի՝ օրինական ճշմարտության բացահայտման ճանապարհին հեղինակը քննադատաբար ուրվագծում է նաև իշխանական պատկերը, որը, ավաղ, խարխուլ հիմք ունի:
Լինելով կենսուրախ մարդ՝ հեղինակը վարպետությամբ փորձում է ցավալի տեսարանները ներկայացնել թույլ հեգնանքով՝ ցանկանալով թոթափել այն լարվածությունը, որը առաջանում է սյուժեի զարգացման ընթացքում: Օրինակ՝ Էմբրիոնը ունակ է սիրելու, և նա սիրահարվում է մեկ այլ Էմբրիոնի:
Ամփոփելով Նորայր Ադալյանի «Էմբրիոն» ժողովածուն՝ կարող ենք նշել, որ հեղինակը վեր է հանել մարդկությանը հուզող մի շարք «զգայուն» թեմաներ և առաջարկել միանգամից մի քանի սպառիչ մեկնաբանություններ։ Նրա ստեղծագործությունը պատմություն է մարդկային հարաբերությունների մասին, որը հեղինակը համարձակորեն ուսումնասիրում է խոշորացույցի տակ՝ թույլ տալով նայել բնավորությամբ և կենսակերպով շատ տարբեր կերպարների հոգիներին:
Հեղինակը հանդես է գալիս որպես հոգեբան, որը տրոհում է այն բաղադրիչները, որոնցից ձևավորվում է անհատականություն:
Ժողովածուում ամեն կերպար իր մտքում ունի իր դերը: Բոլորն ունեն հավակնություններ, վախեր, ցանկություններ, կրքեր, հույսեր։ Միայն մեկ անզգույշ բառը վերջ կդնի բազմաթիվ պատմությունների, իսկ մյուսները կարող են անսպասելիորեն սկսել ամենաանպատեհ պահին:
Էմմա Սիմոնյան