26. 07. 2017
ք. Երևան
«Ես գիտեմ՝ որտեղ քեզ գտնել: Այնտեղ՝ այգու խորքում: Այնտեղ, ուր միշտ մութ է ու զով: Ստվերները չեն նահանջում, նույնիսկ՝ ամառվա տապին: Ցերեկը միշտ լուռ է ու պաղ: Բաց կապույտ ծաղիկներ են աճում այդտեղ: Ու տարաշխարհիկ մի լռություն: Տարաշխարհիկ մի ժպիտ: Տարաշխարհիկ մի պայծառություն:
Ասես կապույտ մի լարախաղաց, գահավեժ թռիչքների խնդությամբ, պոկել է դրանք քեզ համար երկնքի խորքից: Ես գիտեմ՝ քեզ որտեղ փնտրել: Այնտեղ միշտ լուռ է ու մութ: Առավոտյան թռչունները գալիս են պատուհանիդ մոտ: Ձեռքիցդ բռնած՝ տանում են քեզ կապույտ, տարաշխարհիկ ծաղիկների մոտ: Արևը սուզվում է տերևների մեջ: Օրը մի պահ մայր է մտնում ու նորից ծագում»:
***
Եվ այնուամենայնիվ, կցկտուր մի հետգրություն, երբ բոլոր կապերը, հանգույցները կտրված են մեկ առ մեկ: Խնամքով, հետևողականորեն: Երբ խնդությունից մնացել է խոտը: Կյանքից՝ արևը: Բառից՝ ցողունը: Ասես աշխարհը ծնվել է մի մանուկ կեչու ցնծությունից:
Երբ բառերը վաղուց արդեն ընկել են ճանապարհ՝ դու գիտես: Բառերը հեռացել են վաղուց: Ճոճանակները թափուր կախված են երկնքից:
Ծղրիդները գրի են առնում:
***
Ես վստահում եմ այդ վերջին ծղրիդին՝ անշարժ նստած ցանցավարագույրին: Մինչ աշխարհը նոսրանում է, սակավում, մակարդակ առ մակարդակ նյութը սկսում է սակավել: Դրսում մայրամուտն աշխարհի ամենաշքեղ զգեստներն է նվիրում երեք բարդիներին:
Մի հոգնած բնություն: Մայրամուտն իր երկար մատներով փակել է խոռոչները: Նյութը նոսրանում է, սաստիկ պրկվում է ամեն երեկո աղմուկների ու հայացքների համերգում: Դու դա գիտես անգիր, հինգ մատիդ պես: Բառերը փնտրում են հավատարիմ ծղրիդին, որ կախվել է ցանցավարագույրից ու չի շարժվում:
***
Մայրամուտն իր երկար մատները փաթաթում է ծառերին ու թաքուն շշնջում, որ նրանց խորքն առել է իր մեջ, որ ծառերը չտխրեն, որ չտագնապեն խառնիճաղանջ, տխեղծ այդ ժխորից: Մայրամուտն ասում է, որ այդ խորքը պահում է անեղծ, արևի մարող ու ծնվող խանձարուրում: Որ այդ թափանցիկությունը սահմանն է առաջին և վերջին:
Եվ երեկոն լինում է երկար, և մեղեդին դեռ երկար փարվում է իրերին, ծածկոցներին, դուրս գալիս հիվանդասենյակի պատերից, փարվում կանաչ կատարներին: Աստղերը խոսքեր են շշնջում, բայց պետք է երկար լռել, փորձել դրանք լսել. «Ինչո՞ւ եք այդքան հոգնած… ամենագեղեցի՛կ, ամենականա՛չ ծառեր… ինչո՞ւ եք այդքան հոգնած… Արևը ձեզ իր գիրկն է առել, մինչև դեմքերի շքահանդեսն ավարտվի…»:
Երգը ձգվում է երկար, ծղրիդն այդպես էլ չի հեռանում:
Այդ ծղրիդն իրական է: Իրական է աշխարհի ամենաշքեղ մայրամուտը, որ հրեղեն իր դիպակներն է փռում հոգնած բարդիների ուսերին: Երեք ձիգ բարդիները՝ հիվանդասենյակից դուրս: Մեր տունը այնտեղ է, գիտեմ: Երբ գունատ երկինքը դարձել է ինչ-որ մեկի դեմքը: Նույնն է նայել հարազատ դեմքին, թե՝ երկնքին: Կարելի է ժամերով խոսել, այդպես՝ մեջքով շրջված, հայացքդ երկնքին:
Եվ աշխարհը՝ հեռացող մի արձագանք:
***
Մի օր խաղալու համար ճնշում չափելու սարքը խցկել էր ականջների մեջ: Հետո սառը շրջանակը դրել էր սրտին: Ու քարացել էր: Մի ամբողջ տիեզերք էր շնչում՝ մոխրագույն, անծայրածիր. ծառերը, թռչունները, փողոցները, երկինքը՝ ամեն ինչ դատարկվել էր ընդհատ զարկերի մեջ: Գլուխը պտտվել էր վիթխարի օվկիանոսի ալիքներից: Մի պահ աշխարհը խլացել էր, անհետացել էր իր աղմուկներով: Աստղերը, շունչները պահած, զարկերն էին հաշվում. մեկ-երկու-երեք… Փակել էր աչքերը: Դանդաղ սկսել էր լողալ առաջ:
***
Հողը միշտ տաք է, արևոտ: Այդտեղ միշտ խաղաղ է ու լուռ: Խոտերը բարձրացել են ու պաշտպանում են հայացքներից. ծառերի կարիք չկա: Մի վտիտ շուն՝ մեծ, տխուր աչքերով, ամեն անգամ գալիս, կանգնում է իմ առջև, ողջունում, հետո հեռանում՝ նորից տխուր ու անաղմուկ: Պահակները, հավաքարարները միշտ լուռ են: Ժամանակ առ ժամանակ անաղմուկ, զգույշ շարժումներով քարերն են շոյում: Թռչունները շատ են: Ճնճղուկներ ու ծիծեռնակներ: Երբեմն մի քանի դեղնափորիկ բարձրանում, նստում են էլեկտրասյանը: Այդ պատկերը՝ երկինքն ու փարթամ խոտերը, սև, մետաղյա էլեկտրասյունն ու թռչունը՝ վերևում, թվում է, գալիս է մանկությունից: Արևը միշտ մոտիկ է, հարազատ: Հողից արևի հոտ է գալիս: Երկար նայում եմ մեղուներին. անմիջապես հավաքվում են ծաղիկների շուրջ, սկսում իրենց անվերջանալի, բզզացող ձոնը արևին: Երբեմն էլ՝ անհավանական, սպիտակ թիթեռներ ճեղքում են օդն ու անհետանում, թաքնվում: Երբեմն օդը պատռվում է, վերևում՝ ինչ-որ տեղ, մեկը սրինգ է նվագում: Այդ ծակող, վճիտ հնչյունը: Թռչուններն ուրախանում են: «Է՜յ, չե՞ս տեսնում, նայի՛ր: Սրի՜նգ եմ նվագում… Քույրիկդ ինձ էդպես էլ դաշնամուր նվագել չսովորեցրեց, ստիպված սրինգ եմ նվագում…»,-ասում է տղայական ձայնով: Ծիծաղում է ինձ վրա: Ժպտում եմ, հայացքս վերև բարձրացնում:
Ձմռանը ձյունն ամեն ինչ առել է իր ջերմ ծածկոցի տակ, փակել բոլոր անցքերը, ոչ մի ակոս չի թողել. ծաղիկները թեթև մատնահետքեր են թողնում ձյան բլուրի վրա, հետո ձյուն է գալիս թերթիկների վրա: Գարնան սկիզբն անհանգիստ է, ուժեղ անձրևներ են լինում, հետո՝ պայծառ արև: Ուշի ուշով հետևել վերսկսվող կյանքի առաջին նշաններին հողի վրա: Երկար նայել առաջին կանաչ ծիլերին, ասես ինչ-որ մեկի նամակը կարդալիս: Ապրիլի կեսերից ծղրիդներ են հայտնվում խոտերի մեջ, ու ես հանգստանում եմ: Ժամանակը դանդաղ լողում է արևին ընդառաջ:
***
Եվ ուրեմն, նորից հանգել ենք նույն կետին: Բառերը մի օր ճանապարհ ընկան. հոգնել էին աղմկոտ խոռոչներից՝ սուր-սուր ելուստներով, որ բացվում էին ամեն երեկո, փորձում չանգռել ներսը, կողոպտել… Բառերը ծիծաղում էին բա՜րձր-բարձր, ծիծաղում էին սևացած, տձև այդ եղունգների վրա, ու ծիծաղը ղողանջում էր երկար ու պայծառ օրվա աչքերի մեջ, բայց եղունգները սուր էին, իսկապես սև, և օրվա հատակն ի վերջո սևանում էր, ծածկվում խազերով, տձև բծերով — բառերն էլի շարունակում էին ծիծաղել: Թռչունները սիրում էին խմել այդ վճիտ, բարձր ծիծաղը, որից արևի և խոտերի հոտ էր գալիս:
Բառերի սիրտը երբեմն կծկվում էր, և օդում նրանք ակամա փնտրում էին իրենց կապույտ լարախաղացին. նա գիտեր, նա ամեն ինչ լսում էր, և բառերը կարող էին լռել, և դա մեծ թեթևություն էր՝ այդ անվերջանալի, լռող ճանապարհը կապույտի միջով:
Լարախաղացը երբեմն լույսի շղթաներ էր պոկում երկնքից ու կախում բառերի պարանոցից, բառերը խնդում էին:
Բայց եղունգները շարունակում էին, ու մի օր բառերը մեկնեցին: Հեռու: Մի օր, երբ լարախաղացն ու թռչունը հեռացել էին խորք:
Բառերը չուխտեցին ոչինչ, հեռացան:
Մնաց միայն զրնգուն այդ ծիծաղը աստիճանաբար բարձրացող խոտերի մեջ:
Հիմա բառերը լռում են:
Ծղրիդը երբեմն սկսում է խոսել:
***
Այդ այգում, ուրեմն: Ամենախորքում: Թաքնված այդ անկյունը: Ստվերոտ բացատը:
Երբեմն աշխարհն անցնում է խորք: Մնում է միայն կապույտ-կանաչ արահետը: Օդի թաց թափանցիկությունը՝ ճյուղից ճյուղ, կատարից կատար, լարից լար…
«Լսի՛ր ինձ, միայն ինձ,-ասում է ծաղիկը,-միայն ի՛նձ լսիր: Եթե միայն մի րոպե մեր լռությունը հաղթի… Լսի՛ր ինձ… մեկ-երկու-երեք… նրանք կփրկվեն…»:
Շուշանիկ Թամրազյան
«Տարեգրություն» պատմվածքների ժողովածուից («Նաիրի» հրատարակչություն, 2019թ.)
No Comments