«Ռոդենի ձմեռը» ժամանակակից գրող Դավիթ Սամվելյանի չորրորդ գիրքն է: Կազմված է էսսեներից և պատմվածքներից, որոնցից մեկի անունով հեղինակը անվանել է գիրքը: Փոքրիկ պատմություններ են առանձին սյուժեներով, մեր կողքին ապրող, տարբեր ճակատագրերի տեր, իրենց առօրյա հոգսերով ապրող կերպարներով: Յուրաքանչյուրն ունի իր պատկերացումները կյանքի, հավատքի, ընտանիքի, ապրուստի ու նաև սիրո վերաբերյալ. «Վարդա՛ն, էդքան, որ ասում ես սե՜ր, սե՜ր, դե մի հատ բացատրի, հասկանամ, թե մեր իմացած սերերն ինչո՞վ են իրարից տարբերվում»: Վարդանը, փորձելով ընկերոջը ավելի պատկերավոր ու հասկանալի ձևով բացատրել, «հումորի վերածելով լուրջ բաները», կատակում է, սերը համեմատում «սառնարանում դրված կարագի հետ»:
Արտաքուստ պարզ թվացող «դատողությունների» հետևում, սակայն, տարբեր ներաշխարհ ունեցող մարդիկ են։ «Չորրորդ փողոց»-ում է փորձում իր ապագա կողակցին գտնել Աբուլի ընկեր Վարդանը: Իսկ այնտեղ հասնելու համար պետք էր երեք փողոց հատել: Պատերազմի տարիներին այն հայտնի էր նաև իր «տոնավաճառով», որի տարածքը ժամանակին ամայի էր՝«անմշակ հող ու քար»: Պատմվածքների կերպարները թեպետ իրարից անկախ են, բայց նաև ընդհանրություններ ունեն: Նրանցից յուրաքանչյուրն ունի իր բաժին խնդիրը, «հոգսը», իր բաժին «պարտավորությունը», իր բաժին «արդարացումը», իր բաժին սերը հայրենիքի հանդեպ, ունի իր բաժին հավատը՝ պահելու Ավագ Շաբաթը: Ինչպես Մովսեսն իր «անզորության» մեջ, վերջին ուժերը լարելով, գնում է դեպի եկեղեցի: Նրանցից յուրաքանչյուրն ինչ-որ տեղ մենակ է մնում ինքն իր հետ, իր ապրումների հետ, իր քաղաքի հետ՝ փորձելով հարազատ դեմք գտնել այնտեղ:
«Կիսատ ձմեռ, կիսագարուն, կես ամառ ու միայն մեկ ամբողջություն՝ մի ամբողջ աշուն, մի ամբողջ թախիծ…»: Բնության պատկերների նկարագրությունները համեմատությունների են վերածվում, տարրալուծվում այն իրականության մեջ, որում ապրում են հերոսները. «Բա մի բարձր կետ չունենա՞ քաղաքը, որ բարձրանաս ու աչքով չափես սահմանները…»: Քաղաքները, ի տարբերություն գետերի, որոնք «ըմբոստ ու բուռն են հոսում, միանում ծովերին, ձգտում հասնել երկնքին, որ մաքուր օդ շնչեն՝ ուշք չդարձնելով ներքևում մնացածներիս», «մարդակերտ ու անբնական» են, որոնք միշտ ձգտում են «լայնացնել ու խոյացնել դեպի երկինք ու հետո լքել դրանք, անտարբեր դառնալ դրանց հանդեպ»:
Այլ են գրքի համանուն պատմվածքի գլխավոր հերոսի՝ Արեգի պատկերացումները կյանքի իրողությունների ու մարդկային հարաբերությունների մասին: Արվեստագետը ինքն իրեն կիսով չափ օտարացած, բայց մտածումների մեջ «ճանապարհներ» որոնող է: Ներքին տվայտանքներն ինքնամփոփ են դարձրել երիտասարդին: Փորձելով ցրել մտածումները՝ նա քայլերն ուղղում է մոտակա պուրակը, նստում է սառը երկաթյա նստարանին, թուղթ ու մատիտ հանում ու փորձում նկարել: Դիմացը՝ Երևանի հենց կենտրոնում վեր խոյացող Բաստիեն-Լըպաժի արձանն է: Մի քանի ուրվագիծ քաշելուց հետո դադար է առնում, հավաքում թղթերն ու հայացքը արձանին ուղղում։ «Հանճար է»,- մտովի շարունակում է հիանալ. «Հիմա ո՞վ էր այդ երկուսից հանճարը. նա, ով այնքան տաղանդավոր էր, որ քանդակե՞լ էին, թե՞ նա, ով իր քանդակով անմահացրել էր նկարչին..»: Իրականությունն ու «երազը» ներսում վիճում են, պատասխաններ փնտրում, վախենում «անսահմանությունից» երևացող դատարկությունից: Միակ բարձր կետը, որ երևում է, մշուշոտ հեռուստաաշտարակն է… «Իր լռությամբ ու կմախք հիշեցնող տեսքով ինչ-որ բան է կարծես զգուշացնում ու խորհրդանշում՝ դատարկ, չորացած, բայց դեպի երկինք ձգտող»:
Հեղինակի ստեղծած կերպարները իրականությունից ու իրենց ժամանակից դուրս չեն ապրում: Երբեմն այդ ժամանակը օտար է իրենց, երբեմն այդ իրականության հետ անհաշտ են, միևնույն է, նրանք այդ նույն միջավայրի ծնունդն են ու արտացոլանքը: Տարբեր զբաղմունքի ու մասնագիտությունների տեր հասարակ մարդիկ են: Բայց նրանցից ամեն մեկը յուրովի է ընկալում այդ իրականությունն ու ժամանակի պահանջները. տառապում, պայքարում, վիճում, հիասթափվում, մտածում, հավատում ու նաև սիրում: Միգուցե նախորդ պատմվածքի միջի հարցադրման պատասխանը, թե ո՞րն է «այդ բարձր կետը», որով պիտի «չափեր…», գտել էր կամ փորձում էր գտնել Արեգը.
— Իսկ աչքե՞րը: Աչքերը մոռանալ լինո՞ւմ է:
— Լինում է, եթե…
— Եթե-ներ չկան, ես սիրում եմ աչքերդ…
— Աչքերս, բայց ո՛չ ինձ:
— Իսկ ի՞նչ եմ անում աչքերդ առանց քեզ…
— Ուղղակի հիշում ես:
Արեգի և նրա ուսանողական տարիների առաջին սիրո պատահական հանդիպումը և զրույցը մի յուրօրինակ խոստովանություն է, որը ձգձգվում է երկար: Եվ թվում է՝ առիթ է բազմաթիվ «ինչուների» պատասխանները տալու, բայց կրկին անավարտ է մնում, քանի որ «ինչու-ներն անցյալ կատարյալ են…»: «Դու կիսատ չես, դու անավարտ ես: Այդպես ավելի գեղեցիկ ես, քան վերջացած»:
Փոքրիկ վեճերի ու հարցադրումների վերջնական հանգուցալուծումը երբեմն հեղինակն ընթերցողին է թողնում, խորհելու, մտորելու տեղիք է տալիս, երբեմն ինքն է բարձրաձայն մտածում. «Քանի դեռ սիրտդ կծկվում է, նշանակում է՝ ապրում ես, իսկ ներսիդ կծկումները երբեմն մահվան չափ ցավոտ են»: Արվեստն ու կենցաղը կյանքում կողք կողքի են ընթանում, երբեմն միմյանց հակառակ, ինչպես ցուրտն ու տաքը, մութը կամ սպիտակը: Ծանր օրվա ավարտին Արեգը փակում է աչքերը այն մտքով , որ հենց եղանակները բացվեն, սկսելու է ծաղիկ աճեցնել ու վաճառել, իսկ առաջին տեղերից մեկը, ուր տանելու է այդ ծաղիկներից մի փունջ, Ժյուլ Բաստիեն-Լըպաժի արձանն է լինելու: Կարծես իր ներսի կիսատությունը հաղթահարելու, ամբողջությունը գտնելու ճանապարհը դա էր։ «Հանճար է»,- մտքում մրմնջում է Արեգը՝ էլի չկողմնորոշվելով՝ Ռոդե՞նը, թե՞ Բաստիենը: Մենակյաց հերոսի զրույցը ինքն իր հետ է, չիրականացված երազանքների, իր ներսում ապրող կարոտների հետ է. «Թեկուզ երկու վերնաշապիկ հագնեմ, փաթաթվեմ հաստ ու մաշված շորերի մեջ, մատներս ժամերով խցկած պահեմ ջեռուցիչի նեղ արանքներում, միևնույն է, սպիտակը ցուրտ է, սևը՝մութ»: Ամենուր ցուրտ է, ինչպես սիրած էակի անունը, որը «սառած օդում թափառող ձյան բյուրեղների հետ ինքնասպան է լինում անշունչ փողոցներում»: Հեղինակի պատումային նկարագրություններում ընթերցողը մտովի գնում է «մութ ու ցուրտ» տարիներ, երբ մի քանի տարի շարունակ ձյուն չէր եկել: Այդ օրերին դա «բարեբախտություն» էր: «Քյասիբի ձմեռ» էր անում. «մրսող փողոցներ, կծկված մայթեր, դողացող մատներ ու ծխախոտ, որի ծուխը չի տարբերվում արտաշնչվող գոլորշու անգույն ու թանձր քուլաներից»:
Իրականն ու երևակայականը, ցանկալին ու անհնարինը ապրում են նույն այն աշխարհում, որտեղ ապրում են Մոսոն, հայր Առնակը, Վալտերը, Վարդանն ու Աբուլը, Սևոն ու Ջեկոն: «Պատրանք՝ երազ» պատումի մեջ գլխավոր հերոսը պատրանքի ու երազի միջև փորձում է սիրած էակին «գտնել», միգուցե նրա միջոցով նաև՝ «ինքն իրեն»: Առավոտյան արթնանում է մտքում սիրած էակին որպես պատրանք ունենալով. «դու փաթաթվել էիր մտապատկերիս ու տաքացնում էիր քո թափանցիկ ձեռքերով»: Հետո ցանկանում է հեռախոսը ձեռքը վերցնել, զանգել, բայց հասկանում է, որ արգելված է: Նա ինքն էլ հավանաբար երազ է տեսնում «տաք ու նուրբ մատներով ուրիշին գրկած»: Ապա մոտենում է պահարանին, վերցնում գիրքը, բացում է ու չի կարդում: Թերթերից ծանոթ բույր է առնում. «Բայց ես ընդամենն ուզում էի երազս պատմել քեզ: Երազն ամեն մեկին չես պատմի, չէ՞, մանավանդ չես ուզում երազիդ տեսածը պատմել երազումդ չեղած մեկին»: Երկաթի ծանր շփումից առաջացող գնացքի երկաթգծերից լսվող աղմուկը կարծես մշտարթուն է պահում հերոսին: Հիշողությունները վերածում «սրտաքամ երազի», տակնուվրա անում ներսը, ապա միայնակ թողնում իրականության հետ, իսկ «գնացքները գնում են ու գալիս…» ճանապարհների պես, որոնք ի վերջո տանում են այնտեղ, որտեղ սերն է ապրում ու երբեք չի մահանում «հարություն առնելու համար»:
No Comments