«Գրողի տարածը»․․․ այո՛, դա կարող էր պատահել Երևանում

Վահե Ղուկասյանի հետ զրուցել ենք նրա առաջին՝ «Գրողի տարածը» գրքի մասին։ «Գրողի տարածը» ընդգրկում է համանուն վիպակը և երկու պատմվածք։ Լույս է ընծայել «Դարակ» հրատարակչությունը։

— Վահե, տպագրվել է առաջին գիրքդ, բայց ինչպես Աշոտ Գաբրիելյանն է նկատում՝  գրական շրջանակների համար անհայտ անուն չես։  Ե՞րբ սկսեցիր գրել, ինչպե՞ս և ե՞րբ ծնվեց առաջին գիրքդ։

— Գիրք ասելը մի քիչ ճոխ է էս դեպքում։ «Գրողի տարածը» գրել եմ յոթ տարի առաջ, կարելի է ասել՝ ստեղծագործական էքստազի ազդեցության տակ։ Անցած տարի այդ տեքստը բավական պատահական կամ, ավելի ճիշտ, որոշ իրադարձությունների բերումով նորից հայտնվեց ձեռքիս տակ, ու տեսա, որ այն, առնվազն, զզվանք չի առաջացնում։ Որոշեցի, որ միգուցե արժե և հրատարակել, որովհետև ստեղծագործական բուռն տարիներիս՝ 8-10 տարի առաջվա տեքստերի դեպքում շատ քիչ են այնպիսինները, որոնք հիմա կհամարեի տպելու արժանի։ Սա, իրոք, առաջին տպագիր հատորիկս է, իմ ստեղծագործության առաջին առանձին թղթե կրիչը։

— Արամ Պաչյանի խոսքը մեջբերեմ․ «Իսկ հիմա նրա գրականության պահն է ՝ բացարձակ ընթերցողից դեպի բացարձակ գրող»։ Համամի՞տ ես, որ լավ գրելու համար պետք է նախ և առաջ լավ ընթերցող լինել, ծանոթ լինել համաշխարհային գրականությանը և այլն։

— Գրականությունը ծնվում է գրականությունից։ Խոսքը ծնվում է խոսքից։ Եթե պատկերավոր ասեմ՝ կարդալն այն հումքն է, որից պատրաստվում են նոր կարդալիքները։ Ես չեմ պատկերացնում, թե ինչպես կարող է այդպես չլինել։ Մի անգամ ծանոթացա բավական հայտնի ու պահանջված գրողի հետ՝ ավագ սերնդի։ Զրույցի ընթացքում նա ասաց, որ երբեք չի կարդում այլ գրողների ստեղծագործություններ, որ ոչ մեկի ազդեցությունը չկրի։ Եսիմ։ Ըստ իս՝ դա այդպես չի աշխատում։ Էդ ինչքա՜ն մեծ պետք է լինի հանճարը, որ հավակնի առանց որևէ բանի ազդեցության, մաքուր-մաքուր ինքնաբուխ բան գրելու։ Գիտե՞ս այդպիսի հանճարի։

-«Գրողի տարածը»  երկիմաստ վերնագիր է․․․

— Հա, շատ երկիմաստ է, գրողը տանի․․․ Ընդհանրապես հայերենում այդ արտահայտությունը ու «գրող» բառի տարբեր իմաստների առկայությունը շատ հետաքրքիր է։

— Գրող-հրատարակիչ հարաբերությունները, որ նկարագրել ես գրքումդ, մեզ մոտ առկա՞ են, թե՞  ուզում ես, որ լինեն։

— Այստեղ ևս մեխանիկայի հարց է։ Այսինքն՝ բա էլ ինչպե՞ս է լինում։ Հրատարակչությունը բիզնես է՝ հրատարակչի և գրողի փոխգործակցություն, իսկ մնացած մանրուքները թելադրում է միջավայրը։ Հայկական գրքաշխարհը փոքր է, ուստի՝ պակաս ֆորմալ, բայց սկզբունքները նույնն են։ Իսկ ինչ վերաբերում է իմ ուզելուն, ապա ես կուզեի, որ հայկական գրքաշխարհը (էստեղ ես համառորեն խուսափում եմ գրական շուկա արտահայտությունից) ավելի մեծ լիներ, ավելի բազմազան, ավելի հարուստ, որ Երևանում լույս տեսած գիրքը մի քանի օրից հայտնվեր Լոսում, Բեյրութում, Փարիզում, ու հակառակը։

— Այստեղից էլ հաջորդ հարցը․ գիրքդ թարգմանելու-դուրս հանելու մտադրություն ունե՞ս։

— Իսկ այս գրողի տարած գիրքն արժանի՞ է թարգմանվելու ու դրսում հրատարակվելու։ Եթե արժանի է, ապա ինքն իր ճանապարհը կհարթի, իսկ եթե արժանի չէ, ապա դրա մասին ոչ ոք չի էլ մտածի ու դարդ անի։

— Ինձ թվում է, իրադարձությունները, որ նկարագրում ես, կարող էին ծավալվել նաև այլ քաղաքում։

— Գյումրիու՞մ։ Հիմա ուշք ու միտքս Գյումրին է։ Իսկ եթե լուրջ, ապա էլի եմ լսել կարծիքներ, որ այդ գրողի տարած իրադարձություններն ասես Երևանի ու հայկական միջավայրի մասին չլինեն։ Բայց, գրողը տանի, դրանք տեղի են ունենում Երևանում ու Ծաղկաձորում, ու այո՝ Երևանում ու Ծաղկաձորում կարող են լինել նաև այդպիսի դեպքեր։ Ճիշտն ասած՝ «Գրողի տարածը» գրելու ժամանակ ես դեռ առանձնապես չէի ճամփորդել, ու եթե հարցը տայիր էն ժամանակ, միգուցե այլ կերպ ընկալեի, բայց հիմա ինչ-որ մի բան ինձ հուշում է, որ այս իրադարձությունները կարող էին լինել Երևանում, Գյումրիում, Թիֆլիսում, Լոսում, Մոսկվայում։

— Չե՞ս կարծում, որ քեզ կարող են մեղադրել ծխելը գովազդելու համար։

— Եսիմ։ Իսկ ես գովազդու՞մ եմ։ Ես ընդհանրապես էն թարգող-նորից սկսող ծխողներից եմ, որ միշտ էդ պայքարի մեջ են։ Համ էլ՝ եթե մեղադրելու լինեն ինձ ծխելը գովազդելու մեջ, ապա թող մեղադրեն ոչ թե էս գրքի առիթով, այլ թե ինչ ախորժակով եմ ծխում ես՝ իմ սիրած սրճարանում ամերիկանո խմելիս։ Այ դա իսկական գովազդ է անցորդների ու մյուսների համար: Իսկ իրականում՝ ծխելը վնասակար է առողջությանը, ինչ խոսք։

— Բախվե՞լ ես ծխախոտի դեմ պայքարող ընկերությունների (գուցե նաև այլ շարժումների) աննորմալ վարքագծին, թե՞ հնարովի պատկերներ են։

— Հետաքրքիր է, բայց գիրքը գրելու ժամանակ, ավելի ճիշտ՝ էն ժամանակ, երբ էս տեքստը դեռ կախված էր մատներիս ու ստեղնաշարի արանքում, իրոք առաջարկ էի ստացել ինչ-որ հակածխախոտային կոմիքսների հետ կապված, բայց դա, իհարկե, այդքան մասշտաբային բան չէր, ինչպես գրքում, ու կարծեմ՝ կամ հրաժարվել էի, կամ էլ պրոեկտը կեսից փակվել էր։ Մի խոսքով՝ էական չէր։ Ավելի էական էր էն, որ գրելուս ժամանակը թարգելու հերթական փուլերից մեկն էր, ու գրողը տանի, մեռնում էի ծխելու ցանկությունից։

-«Երբ կա մեծ սերը՝ մնացածը դեկորացիաներ են»։ Մեծ հաշվով՝ գիրքդ սիրո՞ մասին է։

— Այո։

— «Ազգիս դեպրեսիվ ու խոհափիլիսոփայական շերտը» ․․․ խոսքը գրողների մասին է։ Մի քիչ հեգնանք կա գրական միջավայրի նկատմամբ։ Գուցե ոմանք իրենց գտնեն կամ տեղի-անտեղի ասոցացնեն։

— Կածում եմ, եթե ինչ-որ մեկն իրեն գտնի, ապա այդ մեկը, երևի, զուրկ չէ ինքնահեգնանքից ու առանձնապես չի նեղվի։ Իսկ եթե չգտնի, ապա նույնպես չի էլ նեղվի։ Ու այո, ես մեկ-մեկ անզուսպ ցասում եմ ունենում որոշակի տիպի գրականության նկատմամբ։ Դա, թեև, կարելի է վերագրել նաև իմ տգիտությանը․ միգուցե չեմ հասկանում գրականության այդ տեսակը։

— «Նախիր և ընդարձակ արոտավայր»․․․ համացանցն է։ Մարդն այստեղ իր նմանների հետ շփվո՞ւմ է, թե՞ հեռանում իր նմաններից։

— Մարդը գտնում է իր նմաններին ու իզոլացվում իր նմաններով։ Ես տեսնում եմ էդ միտումը, որ սոցցանցերում շատերս սկսում ենք ապրել առանձին պարկուճներում՝ համախոհ ընկերների, ընդհանուր հետաքրքրությունների, դիրքորոշումների ու արտաթորանքի պարկուճներում։ Իսկ ինչ վերաբերում է հարցին՝ «Գրողի տարածի» կոնտեքստում, ապա եկեք չմոռանանք, որ այն 7 տարի առաջ է գրվել։ Համացանցը շատ է փոխվել այս ընթացքում։

— «Իմ պատմությունը, իմ ապրած տարիների պատմությունը նաև Երևանի պատմությունն է»։ Քաղաքի ու քո հարաբերություններն ինչպիսի՞ն են։ Հա՞շտ ես, նույնացնո՞ւմ ես, տալի՞ս ես, վերցնո՞ւմ,  օտարանո՞ւմ ես, թե՞ այստեղ քո տանն ես։

— Այստեղ տանն եմ։ Հաշտ եմ, հարմար եմ, տանն եմ։ Ջղային եմ, փոշոտ եմ, փնթի եմ, տանն եմ։

— Գրքում գիրք ես գրում։ Գրվող վեպը՝ «Անհամատեղելիները», բնորոշում են «հետաքրքիր և թեթև»։  Նույն կերպ կարելի է բնորոշել «Գրողի տարածը»՝ հետաքրքիր և թեթև։

— Մերսի (ժպտում է- Ա․ Ս․): Ծանր բաներ թող գրեն մեծերը, իսկ իմ գիրքը թող լինի թեթև։

-Գրքումդ կտեսնեն քե՞զ, թե՞ այլ Վահեի։

— Դե դա գիրք է ֆանտաստ գրողի մասին, ու ոչ բոլոր համընկնումներ են պատահական։

— «Գրողի տարած աշխարհում նույնիսկ չի կարելի գոռալ»։ Գրելը հենց այդպիսի մի ճիչ չէ՞։

— Սա հենց էն էքստազն է, որ սկզբում ասում էի։ Գիտեք, սա շոթով գրված տեքստ է։ Լցրեցիր, քաշեցիր գլուխդ, լցրեցիր, քաշեցիր գլուխդ, լցրեցիր, քաշեցիր գլուխդ։ Չգիտեմ՝ դա ճի՞չ է, թե՞ չէ։

-Իսկ գրքիդ տպաքանակը այրելը ընդվզո՞ւմ էր, հակադրվելու փո՞րձ, թե՞ պարզապես ուզում էիր փոխել վերջաբանը․ հեփի էնդ` գրքում, հեփի էնդ` կյանքում։ Հավատո՞ւմ ես խոսքի ուժին։

— Փաստորեն սփոյլեր արեցիք, հա՞։ Իսկ ես հույս ունեի, որ դրան չենք անդրադառնա։ Չգիտեմ։ Ամեն մարդ կյանքում անում է որևէ վճռական բան, որևէ հանդուգն բան։ Անպայման չէ, որ վեհ ինչ-որ բանի կամ գաղափարի համար, այլ պարզապես։ Էստեղ հերոսը հենց էդպիսի մի բան է արել, ճիշտն ասած՝ չգիտեմ, թե ինչու։

-Դովլաթովին համամի՞տ ես՝ լավ կյանքից գրող չեն դառնում։

— Այո։ Հարցն այն է, թե որ կյանքն է ում համար ավելի լավ։ Բայց դիսկոմֆորտը՝ ամենալայն իմաստով, գրելու անհրաժեշտ միջավայրն է։ Ինչի՞ մասին գրես, եթե ապրում ես դրախտում։ Իսկ այ դժոխքում․․․

Զրուցեց Արմինե Սարգսյանը