Գծիկի գործածության հիմնական կանոնները

1. Բառերի՝ միևնույն հոլովով հարադրական կրկնությունները գրվում են գծիկով, օրինակ՝ գույն-գույն, զույգ-զույգ, արագ-արագ, մեկ-մեկ, ինչ-ինչ, կամաց-կամաց նաև՝ բարակ-մարակ, մանր-մունր, ոլոր-մոլոր, պարապ-սարապ, աման-չաման և այլն:

2. Բառերի՝ տարբեր հոլովներով հարադրական կրկնությունները գրվում են անջատ, օրինակ՝ կողք կողքի, ձեռք ձեռքի, երկրից երկիր, մեջք մեջքի և այլն։

3. Գրաբարյան ձևերի քարացմամբ առաջացած բարդությունների բաղադրիչները գրվում են միասին, օրինակ՝ տնետուն, ամսեամիս, օրեցօր, տարեցտարի և այլն։

4. Երբ հարադրության բաղադրիչները համազոր են (մեկը մյուսից գերադաս չէ) և ունեն նույն քերականական ձևը, ապա գրվում են գծիկով, օրինակ՝

ա) տնից-տեղից, քչից-շատից, հորով-մորով, ժուկով-ժամանակով,

բ) երկու-երեք, չորս-հինգ, քսան-երեսուն,

գ) գեներալ-մայոր, բժիշկ-կենսաբան,

դ) տուն-թանգարան, վագոն-ռեստորան,

ե) հյուսիս-արևելք (բայց՝ հյուսիսարևելյան, հարավարևմտյան), կիլոմետր-ժամ (բայց՝ կիլոմետր ժամում),

զ) Դուրյան-Արմենյան, էլզաս-Լոթարինգիա։

5. Այն բարդությունները, որոնք արտահայտում են տարբեր կողմերի՝ ժողովուրդների, երկրների, լեզուների հարաբերություններ, գրվում են գծիկով, օրինակ՝ հայ-անգլերեն, ռուս-գերմաներեն, գերմանա-իտալական, անգլո-ամերիկյան, իբերո-կովկասյան և այլն:

Մյուս նմանաձև բառերը գրվում են մասին, օրինակ՝ լեզվագրական, գիտահետազոտական, նյութատեխնիկական, ռազմածովային և այլն:

6. Այն հարադրությունները, որոնց առաջին բաղադրիչը երկրորդի քերականական լրացումն է, գրվում են անջատ, օրինակ՝ ալ կարմիր, բաց դեղին, բաց կապույտ, Նոր Զելանդիա, Հեռավոր Արևելք, Փոքր Ասիա և այլն:

7. Կաս-կարմիր, դեփ-դեղին, լեփ-լեցուն և նման մյուս բառերը գրվում են գծիկով, քանի որ դրանց առաջին բաղադրիչը երկրորդի մի հատվածի հնչյունափոխված ձևն է, որ սաստկացնում է բառի իմաստը։

8. Անձի գործունեության ասպեկտ մատնանշող բաղադրիչներով կապակցությունները գրվում են անջատ, օրինակ՝ Աղայան մանկագիրը, Շիրվանզադե դրամատուրգը և այլն։

9. Ինչ դերանունով բաղադրված և անորոշության իմաստ արտահայտող բառերը գրվում են գծիկով, օրինակ՝ ինչ-որ, փոքր-ինչ, դույզն-ինչ:

10. Ավանդաբար գծիկով են գրվում որոշ հատուկ անունները, օրինակ՝ Նար-Դոս, Սայաթ-Նովա, Խնկո-Ապեր, ինչպես նաև քահանայական անուններից առաջացած ազգանունները՝ Տեր-Մարտիրոսյան, Տեր-Գրիգորյան և այլն (բայց՝ տեր Մարտիրոս, տեր Գրիգոր)։

11. Խոսքում թույլատրելի է բաց թողնել որևէ բառի վերջին մասը, երբ այդ մասը առկա է հաջորդող բառում, իսկ գրավոր տեքստում այդ բառամասերից հետո գծիկ է թողնվում, օրինակ՝ մակրո- և միկրոաշխարհ, հեռուստա- և ռադիոհեռարձակում, ուլտրա- և ինֆրակարմիր:

12. Հայերենի՝ երկու բայից բաղկացած այն հարադրությունները, որոնց բաղադրիչներն ունեն մեկ ամբողջական գործողության իմաստ, գրվում են գծիկով․ ասել-խոսել (զրուցել), գրել-ջնջել (գրելիս տատամսել), գնալ-գալ (կապ պահպանել), ուտել-խմել (զվարճանալ) և այլն։ Իսկ այն բաղադրյալ ստորոգյալները, որոնց բաղադրիչներն արտահայտում են իրար հաջորդող տարբեր գործողություններ, գրվում են առանց գծիկի, օրինակ՝ «եկավ հասավ», «վեր կացավ գնաց», «կպոկվի կընկնի», «քշել տարել էր», «խփում ջարդում է»։

Նշան Աբասյան