Իրական և աներևույթ հրեշտակներով շաղախված և հոգնակիներով շարված պատումների շղթա, որ նմանվում է բեմահարթակում հանպատրաստից խաղացվող ֆարսի: Խորքում՝ գիշերային ջրհորի մեջ, աստղի մենությամբ կոհակվող մայրերգություն, և միմիայն ժամանող գնացքներից բաղկացած իրականություն, որի բոլոր մեկնող գնացքների երկաթգծերը փակ են օրորոցների տարուբերումներով՝ Հայրենիքը հայտարարված է չհեռացող մարդկանց՝ հողը չլքող ուրվականների և չհեռացող գնացքների պահպանական գոտի:
Կարինե Ռաֆայելյանի «Մենիկ» ժողովածուն ճակատագրական կորուստների ու գտնումների, դրախտի նախաշեմին մոտեցող նախնիների հետադարձ հայացքները հմուտ ձեռագրագետի վարպետությամբ վերծանող զավակի ու չեխովյան ձևաչափի մի վիճակագրի ձեռքի հաղթաթուղթ է, որով հնարավոր դառնալու հայտեր են ներկայացնում նաև պատվիրովի «խաչելություններն» ու պատվիրովի «հարությունները»: Թերևս առերևույթ չնկատվող հումորի, երբեմն նաև սարկազմի չափաբաժինն էլ սեփականացնում է այն ընթերցողը, ով գրքի պատմվածքները չափուձևում է թե՛ ուղղահայաց, թե՛ հորիզոնական դիտանկյունով և թե՛ լուսանցաթաքնագրաբար: Հեղինակը պատումների շարունակելի տարածությունների մեջ հսկայական դադարներ է թողնում՝ տրամաբանական, գիտակցված դադարներ՝ նպատակ ունենալով ընթերցողին ներգրավելու անակնկալի ու սյուժետային կտրուկ շրջադարձի կենսոլորտ:
Կարինե Ռաֆայելյան արձակագիրն անպաճույճ է, անսեթևեթ ու անթաքույց: Ժամանակակից գրական անցուդարձում հաճախ հանդիպող արձակ տողեր խոշտանգող մանրամասները (կենցաղացույց, երկարպոչ նկարագրություններ, անհարկի սևեռումներ այս ու այն կերպարի «հոգեկերտվածքին», թեոսոֆիական, այլագրային իմաստակումներ և այլն) բացասումի բացասման օրենքով և բարեբախտաբար բացակայում են Կարինե Ռաֆայելյանի «Մենիկ» ժողովածուի պատումներում, ինչը ոչ միայն համբերանք ու սերտողության ճաշակ է ձևավորում, այլև ամենաբծախնդիր ընթերցողին մղում է դեպի հեղինակի դեռևս չասածն ու չբարձրաձայնածը:
Կարինե Ռաֆայելյանի բարձրաձայնումը կիլիկեցի և իգդիրցի ասպետուհու ասպազենի զրնգոց է գիշերների մեր դավադիր լռությունների մեջ, նաև՝ զգոնության կոչ՝ դրախտի ճամփան կորցրածների կամ ուրացողների համար…
Հովիկ Հովեյան
Ստորև կարդացեք Կարինե Ռաֆայելյանի «Մենիկ» ժողովածուից մեկ պատմվածք
Մենիկը, հրեշտակն ու Բեթհովենը
Մենիկն անպատմելի չար էր, մեծերի խոսքով՝ Աստծու պատիժ: Հատկապես մորն էին հունից հանում նրա մոգոնած անվերջանալի արկածները: Տատը միակ մարդն էր, որ ներքուստ զվարճանում էր թոռան գժությունների վրա ու մորից թաքուն շոյելով գլուխը՝ դաստիարակչական քարոզ կարդում բարձրաձայն: Վեց տարեկան էր, երբ տատն անկողին ընկավ: Մենիկն ականջի պոչով լսեց, թե տատը «հոգուն վրա է», բայց լսածից բան չհասկացավ: Մայրն ու հորաքույրերն ամեն կերպ փորձում էին զսպել տատի մահճի շուրջ անհանգիստ պտույտներ անող, տարօրինակ հարցերով գլուխ տանող աղջնակին, ուզում էին դուրս քշել նրան սենյակից, որ մեռնողը հանգիստ հոգին ավանդի: Բայց Մենիկը կարողացավ ազատվել նրանց ձեռքից ու պինդ գրկեց տատի ուսերը: Հանկարծ մի պայծառ լույս տեսավ ու լույսի միջից լսեց տատի հարազատ ձայնը.
-Վազե առվին բերան՝ ծառին տակ, ես հոն իմ:
Մենիկը կտրուկ շրջվեց և ի զարմանս մեծերի, որ ո՛չ սպառնալիքով, ո՛չ սիրաշահելով չէին կարողանում նրան հեռացնել սենյակից, վազեց դուրս:
«Առվին բերան-ծառին տակ» ասվածը այգու խորքում՝ տնից կտրված մի դրախտավայր-կղզյակ էր, որտեղ հավաքվում էին տատն ու թոռները: Էդտեղ հողամասը ջրելու համար փորված առուն վերջանում էր բետոնե փոքրիկ ամբարտակով, իսկ առվի եզրին պապի տնկած բալենին էր՝ փարթամ ճյուղերով և տարվա այդ եղանակին առատորեն պտղակալած: Բալենու տակ դրված էր հեքիաթ լսելու թախտը: Տատը նստում էր թախտի ծայրին, երեխաներին շարում կողք կողքի ու սկսում…
Մենիկը վազեց, անցավ այգու վերջին հողաթումբն ու մոտեցավ բալենուն: Ծառի տակ նրան դիմավորեց մի ճերմակազգեստ, շիկահեր, հեքիաթի միջի հրեշտակ: Որ դա հրեշտակ էր, գուշակեց երևակայությամբ, քանի որ նրա մանկության օրերին հրեշտակներով կինո ու մուլտեր ցուցադրող հեռուստացույց չկար, գրքերն էլ գունավոր-նկարազարդ չէին, որ ինքն իսկական հրեշտակ տեսած լիներ:
Մենիկը, չգիտես վախից, թե զարմանքից, մի պահ քարացավ, շփոթված նայեց շուրջը, ծանոթ ոչ մեկին չտեսավ: Հրեշտակն աչքով արեց նրան, հարազատորեն ժպտաց: Դա բավական էր, որ աղջիկը վերագտներ աշխուժությունն ու իրավարի թռչկոտեր հրեշտակի շուրջ: Մինչ հրեշտակը խաղաղ ժպտում էր, Մենիկը որոշեց նրա գլխին խաղ խաղալ: Ձեռքը մտցրեց առվի մեջ, մի բուռ ջուր վերցրեց, շփեց հրեշտակի զգեստին: Հրեշտակը զրնգուն ծիծաղեց: Սա կրկնվեց էլի ու էլի: Հետո հանկարծ հիշեց տատի պատմած հեքիաթը. եթե հրեշտակ հանդիպի, ու դու հասցնես ասեղը խրել մարմնի մեջ, նա կդառնա քո հրեշտակը, ինչ ուզես՝ կանի: Մենիկն արագ հանեց գոտուն ամրացված քորոցը, պահեց փեշի տակ ու ձգվեց դեպի հրեշտակը: Սա մռայլվեց և սպառնալից ասաց.
-Խելո՛ք կեցիր:
Մենիկը ե՞րբ էր ենթարկվել «խելոք կեցիր» ասողներին: Արագ ցատկեց դեպի հրեշտակն ու փեշի տակից հանեց քորոցը: Հրեշտակը բռնեց Մենիկի ձեռքը և ուժեղ ապտակեց: Մենիկը ճչաց ու աչքերը բացեց հոգին տվող տատի անկողնում:
Կողքին նստած էր տատը՝ գլուխն իր ոտքերի մոտ դրած:
-Տա՛տ,- ասաց,- ես ամեն օր մամռոտ խաչքարին քով մոմ կվառեի, որ դուն չմեռնիս:
Մենիկը չհասկացավ, թե ինչ ասաց և ինչու: Հետո նայեց շուրջն ու զարմացավ՝ իրենց տանը տեսնելով լիքը ծանոթ-բարեկամներ, որ աչքները չռած նայում էին իրեն, թաքուն փսփսում.
-Տեսա՞ր՝ էս խելառ ճիժն ինչ էրավ…
-Տվածուրիկ ի, Աստծու նշանով ի…
-Իրեք օր ու գիշեր մեռելներուն քով մնաց, տատին հետողորմյա էրավ…
Երբ տասնմեկ տարեկան էր, ու տատն արդեն չկար, Մենիկենց՝ քաղաքից եկած գերմաներենի դասատուն լավ սովորողներին տարել էր իր տուն՝ գրամոֆոնով դասական երաժշտություն լսելու: Նա ո՛չ գիտեր՝ ինչ է գրամոֆոնը, ո՛չ էլ, առավել ևս, դասական երաժշտությունը: Երբ տարօրինակ առարկայի միջից դասատուի նեղլիկ սենյակ էին լցվել ինչ-որ կախարդական հնչյուններ, Մենիկը սեղանի վրա վառվող լամպի ապակու մեջ տեսել էր ծանոթ հրեշտակին: Բոլորը գրամոֆոնին էին նայել, ինքը՝ նավթահոտ ապակուն: Դրանից հետո իր հիշածի չափով անընդհատ երգել էր լսածը մտքում, «առվին բերան-ծառին տակ»-ում էլ՝ բարձրաձայն՝ հույս ունենալով, թե էլի կտեսնի իր հրեշտակին: Ապարդյո՜ւն: Մտածել էր՝ էդ նրանից է, որ ինքը վատ է երգում, կիսատ-պռատ: Տարիներ անց, երբ իրենց ու բոլորի տանը ռադիո, հետո էլ հեռուստացույց էր հայտնվել, նա՝ արդեն երեխատեր, հասուն կին, ականջները սրած հետևում էր դրանց միջից դուրս եկող երաժշտությանը՝ հույսով, թե օրերից մի օր էլի կլսի «Հրեշտակի երգը»: Բայց չէ՜. կամակոր երեխու պես չքվել-անհետացել էր էդ կախարդականը, նրա հետ էլ՝ ճերմակազգեստ հրեշտակը:
Երբ արդեն ծեր էր, ու թոռը մեծացել, բռնել էր գիտնական դառնալու ուղին, հաճախ էր տատին հարցուփորձ անում նրա մանկությունից, խնդրում, որ պատմի գլխով անցածը: Տատն ամաչում էր մինչև վերջ անկեղծանալուց: Նա իր թոռան մեջ տեսնում էր այն կանանց նմանակին, որոնց ինքը հանդիպել էր ամուսնությունից հետո մայրաքաղաք տեղափոխված տարիներին, այն կանանց, որոնք իր աչքում առեղծվածային, այլ մոլորակից իջած էակներ էին թվում: Մենիկը մի տեսակ ակնածանքով և փառասիրորեն էր վերաբերվում իր ու ամուսնու նման հասարակ մահկանացուների ժառանգ գիտնական թոռանը՝ փորձելով գուշակել, թե երբ նա ծերանա, իրենց հին թաղի ինտելիգենտներից հատկապես ո՞ւմ կնմանվի. դասախոս Աղավնի Ակոպովնայի՞ն, հրեա բժշկուհի Սառա Իոսիֆովնայի՞ն, թե՞ գյուտարարի կին Մանուշակին (Մանուշակը մասնագիտություն չուներ, նրա մասնագիտությունը գյուտարարի կինն էր):
Մի օր՝ հերթական հարցուփորձի ժամանակ, Մենիկը թոռանը պատմեց «Հրեշտակի երգի» մասին: Հա՛մ պատմում էր, հա՛մ էլ թաքուն հույս փայփայում, թե ամենագետ թոռը գուցե կարողանա գտնել իր որոնածը: Թոռը մի քանի ճշտող հարց տվեց, ապա բացատրեց, որ տատի լսածը ոչ թե երգ է եղել, այլ գործիքային երաժշտություն՝ սիմֆոնիա, սոնատ, կոնցերտ կամ դրանց նման մի բան: Դրանից հետո հաճախ էր տատին հետը տանում համերգ ու ամեն համերգից հետո հարցնում.
-Հը՞, էսօրվա լսածիդ մեջ չկա՞ր քո «Հրեշտակի երգը»:
-Չէ՛, կորել ու կորել է: Երևի մեռնեմ, էդպես էլ չլսեմ, ա՛յ բալամ: Դու, որ էդքան բան գիտես ու չես գտնում, հույսս լրիվ հատել է:
Դե՜, էն ժամանակ ի՜նչ բջջային հեռախոս, ի՜նչ YouTube, ի՜նչ բան, եղած-չեղածը սովետական մագնիտոֆոններն էին՝ Ձախ Հարութի ու Բոնի Մ-ի ձայնագրություններով:
Գիտնական քրոջը հակառակ՝ Մենիկի նման չարաճճի ու արկածախնդիր տղա թոռը առիթը բաց չէր թողնում՝ տատի հոգու հետ խաղալու: Մի երեկո, երբ դեռ իրենց տանը մագնիտոֆոն չկար, Մենիկին նստեցրել էր հեռուստացույցի առաջ ու հավատացրել, որ Արմեն Հովհաննիսյանի «22:30» հաղորդմանը ինչ ասես երգում են, որ նա գուցե գտնի իր «Հրեշտակի երգը»: Դա նրա մոգոնած հերթական խաղն էր. հաստատ համոզված էր, որ տատը մի քանի րոպեից պիտի թարս նայի իրեն ու գլուխն առած փախչի ժամանակակից ռիթմերի աղմուկ-դմբդմբոցից: Էդ օրը Բոնի Մ-ի ելույթն էին ցույց տվել, ու թոռը զարմացել էր, որ տատը շատ էր հավանել սևամորթ երգիչներին: Ավելին, հաջորդ օրը հարցրել էր.
-Էրեկվա երգերն էլ չե՞ն երգելու, մեկ էլ տեսնեի էն սև ճապուկներին:
Որոշ ժամանակ անց՝ գիշերվա կեսին, հեռուստացույցով կրկին ցուցադրել էին Բոնի Մ-ի համերգը: Թոռը վազել էր տատի սենյակ ու ցնցել խորը քնած կնոջ ուսը.
-Տա՛տ, վե՛ր կաց, Բոնի Մ-ն ա երգում:
-Որտե՞ղ,- քնի մեջ հարցրել էր տատը:
-Մեր տանը, տա՛տ, սև ճապուկները եկել են մեր տուն,- դերի մեջ էր մտել զվարճաբանը:
Կիսաքուն տատն արագ վրան էր քաշել խալաթն ու հրել թոռանը.
-Դե՛նը կաց, մի բաժակ կոֆե տամ էդ մարդկանց:
Էլ ի՞նչ էր պետք տղային էս տեսակ անեկդոտից հետո: Ամեն անգամ ընկերների հետ տուն մտնելիս ձայն էր տալիս.
-Տա՜տ, Բոնի Մ-ն ա եկել մեր տուն:
Ու տատը սրճեփն առնում էր ձեռքը:
***
1982-ին մահացավ Սովետի զառամյալ (զառամյա՜լ, զառամյա՜լ, Մենիկից մեծ էր ընդամենը չորս տարով) թագավոր Լեոնիդ Իլյիչ Բրեժնեևը, որին բոլորն անմահ էին կարծում: Ամբողջ թաղը, հեռուստացույցի առաջ նստած, սուգուշիվանի մեջ հետևում էր թագավորի հուղարկավորությանը: Սգակիրների մռայլ ախուվախերի մեջ պայթեց Մենիկի երանության ճիչը.
-Լուսի՜կ, գտա՜, Լուսի՜կ,- կանչեց գիտնական թոռանը:
Լուսիկն իսկույն հասկացավ, թե ինչ է գտել տատը:
-Սա Բեթհովենի 7-րդ սիմֆոնիան է, տա՛տ,- ուրախ-ուրախ ասաց թոռը:
Լուսիկն այդուհետ ուշադիր զննում էր համերգների ազդագրերը, որ տատին տանի իր «Հրեշտակի երգը» լսելու, բայց էդպես էլ Բեթհովենի 7-րդ սիմֆոնիայով համերգ չգտավ: Ու Մենիկը մտածեց, որ պիտի սպասի՝ մինչև Սովետի հաջորդ թագավորը մեռնի: Նրա սպասումից էր, թե ինչ, էդ ընթացքում՝ անմահ կարծված Բրեժնևից հետո, վրա-վրա մեռան ևս երկու թագավոր՝ Անդրոպովը և Չեռնենկոն: Տատը նրանց հուղարկավորությունների ամենաուշադիր ակնդիրն էր: Նստում էր հեռուստացույցի առաջ ու սպասում իր հրեշտակին: Իզո՜ւր…
Չեռնենկոյից հետո Մենիկը հասկացավ, որ անիմաստ է սպասել հերթական թագավորի մեռնելուն: Մանավանդ որ, հերթականը ջահել էր, ու գլխին նեռի նշանն էր. դժվար թե նրան թաղեին էդ աստվածային երաժշտության տակ: Համ էլ՝ նա չսպասեց, որ թագավորավարի մեռնի, քանդեց սովետի երկիրն ու իր կապիկ կնկա հետ փախավ արտասահման: Էլ չասած, որ Մենիկն ինքն էր արդեն կազմուպատրաստ սպասում Գաբրիել հրեշտակապետին:
Երբ հույսը լրիվ կտրել էր, հանկարծ լսեց Բեթհովենի երաժշտությունը նույնքան կատարյալ ու մաքուր, ինչպես յոթանասունհինգ տարի առաջ, ոչ թե էն իրար հերթ չտալով մեռնող թագավորներին թաղելիս, որոնցից մեկի թաղման ժամանակ երաժշտությունը փչացրին դխդխկոցով դագաղը փոսը շպրտելով, մյուս երկուսի ժամանակ էլ՝ անհավես-շփթփոցով գործը կարճ կապելով:
Հնչյունները կլանեցին Մենիկի լսելիքը, նա զմայլանքով ժպտաց, իր մանկության տան առվի ու բալենու մոտ տեսավ ճերմակազգեստ, շիկահեր հրեշտակին: Ձգվեց, որ առվից ջուր վերցնի, շփի հրեշտակի վրա, բայց ափով լույս բռնեց ու լույսի շողերի մեջ տեսավ իր լուսերես տատին, որ թախտին նստած իրեն էր սպասում՝ նոր հեքիաթ պատմի:
Հայացքը գցեց ցած. ներքևում ինքն էր՝ մահճակալին պառկած, և Լուսիկը՝ իր ուսերը գրկած: Բեթհովենի 7-րդ սիմֆոնիան հնչում էր ինչ-որ հեռո՜ւ-հեռու տեղից: Մենիկն ուզեց ձեռքը մեկնել, շոյել թոռան մազերը, բայց նայեց հրեշտակին, տատի կանչող աչքերին ու կառչեց բռան մեջ շողացող լույսից: Բեթհովենի հնչյուններից թևեր առած՝ Մենիկը ճախրեց դեպի տատն ու մանկության հեքիաթի թախտը՝ հրեշտակի ձեռքն ամուր բռնած:
No Comments