Ռոբերտ Մլքեյան․ «Կոմիտասը թիվ մեկ հայն է ինձ համար»

Ardi.am-ի հյուրը Հայաստանի կամերային երգչախմբի գեղարվեստական ղեկավար և գլխավոր դիրիժոր Ռոբերտ Մլքեյանն է:

—Պարո՛ն Մլքեյան, ես հաճախ եմ ներկա լինում Հայաստանի կամերային երգչախմբի համերգներին և ամեն անգամ դահլիճում տեսնում եմ ունկնդիրների մի որոշակի խումբ՝ անկախ նրանից, թե ինչ ծրագրով եք հանդես գալիս այդ օրը: Կարելի՞ է ասել, որ երգչախումբն ունի հանդիսատեսի ձևավորված, կայուն կորիզ:

-Ինձ թվում է՝ հստակ կարելի է այդպես ասել: Դահլիճը միշտ գոնե ութսուն տոկոսով լցված է լինում մեր համերգների ժամանակ, իսկ դա նշանակում է, որ կա կայուն հանդիսատես:

-Ձեր համերգները հաճախ կազմակերպվում են այլ երաժշտական խմբերի, անհատ երաժիշտների հետ համատեղ ելույթներով: Ինձ հատկապես տպավորել է վերջին համերգներից մեկը՝ Դավիթ Մելքոնյանի մասնակցությամբ: Ստեղծագործական համագործակցության ընթացքը, երաժիշտների փոխըմբռնումը հե՞շտ է կայանում երկուստեք:  

-Եթե համագործակցողը լավ երաժիշտ է, բնականաբար, հեշտ է կայանում: Երաժիշտների լեզուն մեկն է՝ բարձր արվեստ, բարձր երաժշտություն: Եթե նույն կերպ են զգացողությունները երկուստեք, արդյունքը լավ է ստացվում:

-Ապրիլի 24-ին եթեր հեռարձակվեց Գյումրու Սև բերդում կայացած ձեր երգչախմբի ելույթի տեսագրությունը, իսկ ապրիլի 25-ին Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակի ոգեկոչմանը նվիրված հաներգ էր Կոմիտասի անվան կամերային երաժշտության տանը՝ Երևանում: Որպես հանդիսատես՝ ես միևնույն հուզական դաշտում էի թե՛ Կոմիտաս և Դավիթ Հալաջյան, թե՛ Մոցարտ, Բարբեր, Շուբերտ լսելիս: Երբ օտարազգի ունկնդրի առջև եք ելույթ ունենում, նրանք կարողանո՞ւմ են նույն հուզականությամբ ընկալել հայ և համաշխարհային երաժիշտների ստեղծագործությունները: Դուք դա զգո՞ւմ եք:

-Իմ ներքին երաժշտական զգացողությունները բոլորովին տարբեր չեն հայ և համաշխարհային կոմպոզիտորների գործերը կատարելիս: Օտարազգիների համար ես ոչ մի այլ բան չեմ անում: Անում են այն, ինչ Հայաստանում: Բայց նրանց զգացողությունների մասին ինքս չեմ կարող ոչինչ ասել, իրենք պիտի ասեն:

 -Ենթադրվում է, որ ղեկավարը, այդ թվում և երգչախմբի ղեկավարը պիտի ունենա բռնապետական հակումներ: Ես տարիներ առաջ ներկա էի Ձեր փորձին և տեսա, որ Դուք շատ մեղմ, մտերմիկ մթնոլորտում, թեթև կատակով դիտողություններ անելով եք վարում փորձը: Մի՞շտ եք այդպիսին:

-Ինձ բացարձակապես պետք չեն բռնապետի հականիշները: Մի արտահայտություն կա. «Հանճարը և չարագործությունը անհամատեղելի են»: Հանճար բառը ինձ հետ կապ չունի, իհարկե, բայց երաժշտությունը և չարագործությունն իրար հետ չեն կարող գոյակցել: Ինձ համար բռնապետն արդեն չարագործ է: Նորմալ մարդը չի կարող բռնապետական հատկանիշներ ունենալ: Իսկ երաժիշտը հոգով, սրտով, մազերից մինչև մատների ծայրը պիտի երաժշտության մեջ լինի, էդ դեպքում ինչպե՞ս բռնապետ կլինի: Դա անհնար է: Իհարկե, ես շատ նեղանում եմ իմ երաժիշտներից, եթե կարգապահական հարցերում թերանում են: Էդ դեպքերում կարող եմ բարկանալ, բայց դա բռնապետություն չէ: Մեր երաժիշտները շատ լուրջ մարդիկ են, լուրջ պրոֆեսիոնալներ, և իրավունք չունեն իմիջիայլոց մոտենալու իրենց գործին: Պատկերացնո՞ւմ եք, որ մի մեծ կոլեկտիվ՝ երգչախումբ, նվագախումբ, մենակատարներ, միասին աշխատելիս լինեն անկարգապահ, ունենան անլուրջ մոտեցում իրենց գործին: Դրանից լավ բան չի կարող ստացվել:

—Բայց մի ճշմարտություն էլ կա՝ ստեղծագործող մարդիկ չեն ենթարկվում կաղապարների, խիստ կանոնակարգման: Ձեր երաժիշտներին սա բնորոշ չէ՞: 

-Ես էլ չեմ ենթարկվում սովորաբար, եթե դա չի վերաբերում կոնկրետ փորձի կամ համերգի: Պարզ է, մենք խառնվածքով էնպիսին ենք, որ չենք կարող անընդհատ խիստ սահմանված կանոնների մեջ ապրել:

-Որքան էլ ասեք, որ բռնապետն ու երաժշտությունն անհամատեղելի են, մենք համաշխարհային երաժշտության պատմությունից օրինակներ ունենք (Պագանինի, Մոցարտ), երբ հանճարի ծնունդը պայմանավորել է հենց բռնապետը:

-Հեռու մի գնացեք: Հենց հիմա կա, ապրում է Ռիկարդո Մուտին, որին բռնապետ կոչելը քիչ է: Նա նայում է երաժիշտներին, երաժիշտները սարսռում են: Սրանից մոտ քսան տարի առաջ Լա Սկալայի ողջ թատրոնը ըմբոստացավ նրա դեմ այդ հատկանիշների պատճառով, և նրան հեռացրին: Նա հանճարեղ երաժիշտ է, բայց ուղղակի դուրս շպրտեցին՝ բառիս բուն իմաստով: Լինելով մեծագույն երաժիշտ՝ մարդը մնաց անգործ, որովհետև բռնապետ էր: Նա մոռացել էր ամենայն մարդկայինը և անընդհատ հարձակվում էր երաժշիտների վրա: Որևէ մեկը չի դիմանա դրան երկար: Եթե ես էլ հանկարծ փորձեմ էդպիսին լինել, ինձ չի ներվի: Չեմ էլ ուզում փորձել, ես ներքուստ էդպիսին չեմ: Իհարկե, համաձայն եմ Ձեզ հետ. երաժշտական աշխարհում բոլորը միանման չեն, մտածելակերպերը տարբեր են: Կան երաժշտական ղեկավարներ, որոնք մեծ հաջողությունների են հասել՝ իրենց պինդ բնավորության, խստապահանջության շնորհիվ: Դրանցից մեկն իմ սիրելի Հերբերտ ֆոն Կարայանն է: Նրա անունից արդեն ձգվում ես, զգաստանում: Ինձ թվում է, որ Գերգիևը, ում նույնպես շատ եմ սիրում, ևս ունի այդպիսի հատկանիշներ: Իսկ եթե ղեկավարը բարի է, մեղմ, արդեն երաժիշտները պիտի գիտակից լինեն և չօգտվեն այդ որակներից:

-Թեև Հայաստանը փոքր երկիր է, բայց երգչախմբային արվեստում բազմազանություն կա. ունենք տարբեր երգչախմբեր՝ Կապելլայից մինչև փոքր երգեցիկ խմբեր: Սա Ձեզ օգնո՞ւմ է, թե՞ խանգարում:

-Դուք համարում եք, որ մենք բազմազանության մե՞ջ ենք այդ իմաստով: Ես հակառակ կարծիքի եմ: Երգչախմբերով և նվագախմբերով մենք ամենաաղքատ երկրներից մեկն ենք: Միշտ օտար երկրների օրինակն ենք բերում: Օրինակ՝ Գերմանիայի ամենասովորական գյուղում (թեև Գերմանիայի դեպքում գյուղ բառը տարօրինակ է հնչում) ամենաքիչը գործում են տասը երգչախումբ: Նմանապես կան նվագախմբեր, փոքր կազմերով անսամբլներ: Էլ չասեմ, որ վեց հարյուրից ավելի օպերա ունեցող երկիր է:

-Դե, ես դատում եմ մեր երկրի սոցիալ-տնտեսական վիճակով, կենսամակարդակով:

-Ընդունում եմ, մենք չունենք այդ հնարավորությունը: Եթե երկրում կա որոշակի բարեկեցություն, մարդը ձգտում է հանգստի: Հանգիստը պայմանավորվում է արվեստով: Եթե արվեստը շատ է, ուրեմն ժողովուրդը լավ է ապրում: Քանի որ մեզ մոտ արվեստը սուղ վիճակում է, նշանակում է մենք լավ չենք ապրում: Մենք պիտի ֆինանսապես ապահովված լինենք, որպեսզի կարողանանք արվեստին ուշադրություն դարձնել: Դա մեզ մոտ չկա, դրա համար էլ երաժշտական խմբերը քիչ են: Քիչ են, բայց զարմանալիորեն գերագույն ճիգերով եղածը պահում ենք բարձրության վրա, անում ամեն բան, որ սիրողական մակարդակի չիջնենք: Ես ուրախ եմ այս իմաստով, բայց տխուր եմ, որ եղածը քիչ է:  

-Գերմանիայի օրինակը բերեցիք: Մեր իրականության մեջ հաճելի ու մեծ իրադարձություն է Տավուշի թեմի մանկապատանեկան երգչախմբի հայտնությունը: Ի՞նչ կասեք այս մասին:   

-Համոթ ինձ՝ ես տեղյակ չեմ այդ երգչախմբի մասին: Բայց երևույթը շատ ողջունելի է: Ինքս ունեմ երիտասարդների երգչախումբ, որի անդամներն արդեն երեխաներ չեն, պրոֆեսիոնալ մակարդակի են հասել: Նրանք երգում են Բախի «Մաթեուս պասսիոնը»՝ գերմանացի դիրիժորի ղեկավարությամբ, արտասահմանցի հանրահայտ երաժիշտների, սիմֆոնիկ նվագախմբի հետ: Իմ վերաբերմունքը դեպի մանկական, երիտասարդական երգչախմբերը լրջագույն է: Ե՛վ ես եմ շատ սիրում նրանց, և՛ նրանք՝ ինձ: Բայց շատ խստապահանջ եմ նրանց նկատմամբ, ու նրանք գերմանացու կարգապահություն ունեն: Այդ երգչախումբը բաղկացած է ընդամենը քսանմեկ աղջկանից: Նանք երգում են Բախի այդ չորս ժամանոց հզոր ստեղծագործությունն ու արժանանում բարձր հիացմունքի ամենալուրջ մասնագետների կողմից: Գերմանացի դիրիժորն ուղղակի ցնցված էր: Դա վերաբերմունք չէր երիտասարդական երգչախմբի նկատմամբ: Նա շատ լուրջ, պրոֆեսիոնալ խմբի չափանիշներով էր դատում: Ցանկացած երգչախմբի գոյություն ողջունելի է ինձ համար, իսկ մանկականի առջև գլուխս խոնարհում եմ:

-Խոսենք Զատկի փառատոնի ելույթի մասին:

-Ապրիլի 9-ին էր մեր ելույթը՝ Հայաստանի ֆիլհարմոնիկ նվագախմբի, Երևանի պետական կամերային երգչախմբի, Գյումրու Տիրամայր Հայաստանի մանկական երգչախմբի, Գերմանիայից հրավիրված վեց մենակատարների և դիրիժորի հետ: Հրաշալի համերգ էր, որ Զատկի փառատոնը եզրափակեց: Իմ երազանքներից մեկն այն է, որ Հայաստանը վերջապես հասկանա՝ Բախի երաժշտութունը, որ ամբողջ աշխարհում, որպես ինստիտուտ, տարածված է, պետք է մեզ մոտ էլ դրա հիմքերը դրվեն: Եվ ոչ միայն՝ Բախի: Այդպիսի հիմքեր պիտի ստեղծենք Կոմիտասի համար: Տա՛ Աստված, որ մենք էլ կարողանանք Կոմիտասին նույնքան մեծարել, ազգի կյանքում այնպիսի ներկայություն ապահովել, որ ձևավորվի մարդկանց մեջ այն գիտակցությունը, որ մենք Կոմիտաս անունը կրող ազգ ենք: Ուղղակի չասենք, այլ իրապես կրենք Կոմիտասին: Ֆանտաստիկ կլինի, եթե կարողանանք: Ես իմ համերգների ընթացքում առանձնահատուկ վերաբերմունքի եմ արժանացնում Կոմիտասին: Կոմիտասը թիվ մեկ հայն է ինձ համար: Նա այնպիսի բան է ստեղծել, որ որևէ այլ ազգի մեջ համեմատության եզրեր չկան: Ուրիշ ազգերը դժբախտ են, որ Կոմիտաս չունեն, մենք երջանիկ ենք, որ ունենք: Բայց մենք կարողանո՞ւմ ենք այդ անունը հավուր պատշաճի տարածել գոնե մեր ազգի շրջանակներում: Լա՛վ, դրսում չենք կարող դա անել, տնտեսապես փոքր երկիր ենք, հզոր չենք: Բայց գոնե ներսում կարո՞ղ ենք: Կարո՞ղ ենք առավոտից երեկո Կոմիտաս հնչեցնել, ինչպես Մոցարտի դեպքում է Ավստրիայում: Ամենուր Մոցարտ է. հեռուստատեսությամբ, ռադիոյով, գովազդներում, ռեստորաններում… անգամ վարորդներն են Մոցարտի պարիկով: Այսինքն՝ ամբողջ ազգը «տառապում է Մոցարտի հիվանդությամբ»: Դա հոգու տոն է. ունեն Մոցարտ և հիանում են նրանով: Մենք ունենք Կոմիտաս, որից սարքել ենք ինչ-որ խեղճ ողբասացություն: Էդպես չէ: Կոմիտասը պետք է ամեն օր տոն լինի մեզ համար: Ամեն օր պիտի ասենք, որ ունենք Կոմիտաս, ոչ թե միայն ծննդյան օրը: Եվ հենց էնպես չպիտի ասենք, պիտի հիմնավորենք, ապացուցենք, որ դա տոն է, պիտի երգենք, նվագենք, հանրայնացնենք:    

Զրույցը՝ Կարինե Ռաֆայելյանի