Վահան Տեր-Ղազարյան. Երվանդախոտ

 «Երվանդախոտ» պատմվածքը Վահան Տեր-Ղազարյանի «Տիպանգո» ժողովածուից է, որը շուտով լույս է տեսնելու «Էդիթ պրինտ» հրատարակչության «Արդի» մատենաշարով։ Նորաստեղծ այս մատենաշարում տեղ են գտնելու  հայ ժամանակակից հեղինակների ստեղծագործությունները։

****

Գիշերն անձրև էր եկել և քաղաքի վրա տարածված երկինքը քրքրված սավան էր հիշեցնում։ Տրամվայի վագոնը լեփ-լեցուն էր։ Երվանդը ոչ մի կերպ չէր կարողանում նստել։ Հենց մի տեղ էր ազատվում, անմիջապես գրավում էին։ Երևի տրամվայի վարորդը շատ ժամանակ ուներ, քանի որ կանգառներում երկար էր կանգնում, իսկ գնալիս քշում էր զայրացուցիչ դանդաղությամբ։ Եվս մի կանգառ անցավ տրամվայը։ Մոտիկ նստած մարդն անհանգստացավ, բռնեց դիմացի երկաթն ու ձգվեց առաջ։ Երվանդը նստելու հաճույքը կանխազգաց։ Մարդը լուսամուտից դուրս նայեց, ապա ելավ տեղից ու քայլեց դեպի ելքը։ Երվանդը նստեց։ Երևի սոսկալի հոգնած էր։ Աչքերը փակվում էին։ Սա բազում օրերի հոգնածություն էր։ Գիշերվա մասին չէր մտածում։ Սովորական հերթապահություն էր։ Իհարկե, դեպքերն անպակաս կլինեն, բայց արանքներում կհասցնի մի քանի ժամ քնել։ Հիվանդներից էլ մի երկուսը կսկսեն գոռալ ու սրսկում պահանջել։ Գլխավորն այն է, որ ինքը հայտնվի անսպասելի, միշտ, հանկարծ քույրերը չքնեն։ Իսկ ընկերների մոտ հայտարարում է, թե վարժվել է չքնելուն, նույնիսկ պարծենում է, թե կարող է երեք գիշեր չքնել…
Գլխավերևում մարդիկ կանգնեցին, և աչքի պոչով Երվանդը տեսավ, որ ծերունի է մեկը։ Չէ, չի վեր կենա, թող մեկ ուրիշը տեղը զիջի։ Պատահում է, չէ՞, որ մարդ անչափ հոգնած է լինում։ Դիմացը նստած ջահել կինն անմիջապես ոտքի ելավ ու տեղ տվեց, նրա կողքի փոքրիկ դպրոցականն էլ ցատկեց ոտքի։ Ինչ-որ խոսակցություն եղավ. «Նստեք, խնդրեմ… չէ, ինչու՞… նստիր, բալես…»։
-Բարով ձեզ, – ասաց ծերունին ու հարմար տեղավորվեց նստարանին։
— Յա՜,- թշշաց նրա պառավը ու բոթեց ծերունու կողը։
— Ի՞նչ ա, յէ՜…,– բողոքեց ծերունին։
— Ըստեղ բարով չեն տա,- բացատրեց պառավը։
Երվանդը սկսեց ուշադիր նայել պատկառելի զույգին։ Ծերունուն երևի զոռով ստիպել էին խանութից նոր առած կոստյում հագնել, սպիտակ վերնաշապիկ և սինթետիկ թելերով, բարալիկ փողկապ էին կապել։ Նման հագուստի մեջ նա անհանգիստ էր զգում։ Աչքերում շփոթմունք կար, ասես ողջ աշխարհն իրեն էր զննում հեգնադետ։
Երվանդը խղճաց ծերունուն, ակամա ծիծաղեց մտքում նրա անհեթեթ տեսքի վրա, հետո հիշեց, որ ինքը նրան տեղ չէր տվել, ջահել կինն ու փոքրիկ դպրոցականն էին տվել։
Ետևի նստարանից վաղուց լսվում էր ռուսերեն խոսակցությունը երկու թմբլիկ տիկիների, որոնք զանազան փաստեր էին արձանագրում՝ տգեղ ու աղավաղված երևանյան ռուսերենով։ Պարզվում էր, որ Վարսենիկը  (շեշտը ե-ի վրա, ն-ն փափկացնող նշանով) ուրիշի երեխա է պահում։ Դա դատապարտելի էր։ Երվանդը շրջվեց, տհաճությամբ դիտեց տիկիններին, նրանցից մեկը բավական հաճելի արտաքին ուներ։
— Վա՜յ, շատ լավիկն է, է՜…,- անսպասելի հայերեն ընդմիջարկեց հաճելի և թմբլիկ տիկինը, հետո շարունակեց ռուսերեն։ Նրա կողքին նստած փոքրիկ տղան հայերեն ասաց, որ իջնում են։
-Նե մեշայ,- տրամվայով մեկ բղավեց տիկինը։
Երվանդը խղճաց երեխային, նույնիսկ մորը խղճաց ու շրջվեց։
— Թուղթը կտան, կելնիս, կերթաս գեղը,- անսպասելի խոսեց դիմացի պառավը, որ վարդագույն ժակետ էր հագել,- էստեղ ենք վեր գալի։
Տիպիկ հողագործի արտաքին ունեցող երկու տղա` խիստ մոդայիկ հագնված, քթի տակ ծիծաղում էին ծերունու ու պառավի խոսակցության վրա։
Երվանդը նկատեց, որ իր կանգառն էր, ելավ ու ծերունիներից առաջ իջավ տրամվայից, մտավ փողոցի ժխորի մեջ։ Մեքենաները մեծ դժկամությամբ էին ճանապարհ տալիս տրամվայից իջնողներին, արգելակում էին`գրեթե քսվելով մարդկանց։ Երվանդն անցավ մայթը և մոտեցավ հիվանդանոցի սև շենքին։ Աշխատանքից հետո էլ մատենադարան պիտի գնա…
— Պրոֆեսորը ձեզ կանչել է,- հիվանդանոցում ասաց թերապեվտիկի ավագ քույրը։
— Հիմա գնում եմ։
Ահարոնյանը նստել էր բազկաթոռին ու ձեռքի մեջ շուռումուռ էր տալիս դատարկ տետրը։
— Ողջո՛ւյն, Հրա՛յր Գրիգորիչ,- ասաց Երվանդը՝ իր ետևից ծածկելով կաշեպատ դուռը,- բարով եք եկել։
— Նստիր, տեսնեմ,- պատասխանեց պրոֆեսորը և ավելի հարմար տեղավորվեց բազկաթոռին,- ի՞նչ կա, ի՞նչ չկա։
— Չկա,- կատակեց Երվանդը,- բայց կլինի։ Ձեր բացակայությունն առանձնապես չէր զգացվում,- և հասկացավ, որ սխալ թույլ տվեց, անմիջապես էլ ուղղեց իրեն,-  պարզապես ծանր կամ արտառոց դեպքեր չենք ունեցել։ Դո՞ւք ինչ նորություն ունեք։
— Սովորական կոնֆերանս…
— Որքան է գորշացել կյանքը, Հրա՛յր Գրիգորիչ,- հոգնած ձայնով խոսեց Երվանդը։
— Բոլոր մեծ քաղաքներում այդպես է։ Մեռնում է անհատը,- փիլիսոփայության անհրաժեշտ ստանդարտին տուրք տվեց Ահարոնյանը։
Այդ պահին ներս մտավ բուժքույրն ու զեկուցեց.
— Հրա՛յր Գրիգորիչ, մի ծերուկի են բերել, ասում է`առողջ եմ։
Ահարոնյանը ծիծաղեց.
— Հետաքրքիր է, չգնա՞նք՝ տեսնենք։ Քսան օր չեմ եղել հիվանդանոցում։
— Ես ի՞նչ գիտեմ,- ուսերը թոթվեց Երվանդը, որը կուզեր այսպես՝ բազկաթոռին նստած էլ քնել։

Անընդհատ թմրության հետ գլխի մեջ էր թափանցում Ամասիացին և նրա խոտը… որն «աճում էր հին գերեզմանոցներում»։ Իսկ չէ՞ որ Ամասիացու հին գերեզմանոցները հիմա չկան… Գուցե հիմիկվա հին գերազմանոցներն էլ այն ժամանակ դեռ չկային․․․ Երվանդն անսպասելի ծիծաղեց։
— Ոչինչ, Հրա՛յր Գրիգորիչ, մտքերիս հետ եմ ծիծաղում։ Ծերուկն իրեն հիվանդ չի զգում, բայց բերել են…
— Գնանք՝ տեսնենք,- զվարճանալու ցանկությունը չէր լքել Ահարոնյանին։
Ծերունուն արդեն հագցրել էին հիվանդանոցային, միշտ անհամաչափ հագուստները և նստեցրել մահճակալի վրա։ Երվանդն ավելի ուշադիր նայեց ու ճանաչեց տրամվայի ծերունուն։
— Բարև ձեզ,- ասաց պրոֆեսորը։
Ծերունին չէր պատասխանում, լայն բացված աչքերով նայում էր ուղիղ պրոֆեսորի աչքերի մեջ։
«Ըստեղ բարով չեն տա»,- հիշեց Երվանդն ու ծիծաղեց։
— Այդպիսի բաներ,- շփոթվեց Ահարոնյանը,- ինչի՞ց եք բողոքում,- նստեց մահճակալի կողքի աթոռին։
— Ես հիվանդ չեմ,- ասաց ծերունին,- խելքս ա մաղում։
— Բա ինչո՞ւ ես եկել հիվանդանոց։
— Կնիկս ա բերել,- բացատրեց,- բժիշկն ա ասել, գեղումը…
— Հա՜,- ասաց Ահարոնյանն ու այլևս ոչինչ չգտավ ավելացնելու, ելավ տեղից։- Կքննենք, կպարզենք…
Պրոֆեսորի անժամանակ այցից զարմացած բուժքույրերը հարգանքով ճանապարհեցին`ապշած ծերուկին նայելով։
— Գյուղական բժիշկները…- միջանցքում դժգոհեց Ահարոնյանը։
Երվանդը հիշեց, որ այդ գյուղական բժիշկների մեծ մասն Ահարոնյանի ուսանողներն են։
Մի անգամ էլ Երվանդը տեսավ ծերունուն, երբ պտտվում էր հիվանդասենյակներում։ Ծերունին շրջվել էր դեպի պատը։ Թիկունքը լարված էր, նեղացկոտ։ Ոտքերին բրդե գուլպաներ էին։

Առավոտյան սկսեցին աղմկել հավաքարարները, հետո բուժքույրերը ձայնեցին միմյանց։ Քայլող հիվանդների ջղային ծիծաղը հնչեց, և Երվանդն այլևս չկարողացավ քնել։ Նա հանգիստ ավարտեց գործերը, մի փոքր էլ թափառեց միջանցքում, կանգ առավ N 8 հիվանդասենյակի դռան մոտ։ Ծերունին հագնված նստած էր տեղում։
— Ինչպե՞ս է, – հարցրեց Երվանդը բուժքրոջը։
— Հրաժարվում է անալիզներ տալուց։
— Ոչինչ,- ժպտաց Երվանդը` ուղիղ ծերունուն նայելով,- կտա, այնպես չէ՞։
— Հա,- գլխով արեց ծերունին՝ երեխայի պես Երվանդին նայելով։
Բուժքույրը փորձեց բացատրել։
— Դե, տեսնո՞ւմ եք,- ընդհատեց Երվանդն ու դուրս գնաց։
Հետո փոխեց շորերն ու ելավ քաղաք։ Մտավ ինչ-որ սրճարան։ Մեկ ժամ նստեց, խմեց երկու բաժակ սուրճ։ Մի տեսակ թմրած էր ու Մատենադարան չգնաց։ Այդ վիճակում հնարավոր չէր աշխատել։ Մի քանի օր ազատ էր, կհասցներ։
Երկուշաբթի օրը, մաքուր սափրված, թարմ տեսքով Երվանդը մտավ հիվանդանոց ու դարձյալ տեսավ ծերունուն։ Սա, թվում էր, արդեն մերված հիվանդանոցին, քայլում էր միջանցքով։ Քայլն ամուր էր, և ծերունական դող չկար շարժումների մեջ։ Իսկ հայացքն այնքան մանկական էր, որ թվում էր՝ զարմացած է ամեն ինչի վրա` շրջապատի, հիվանդների, բուժքույրերի ու կահույքի։
— Անունդ ի՞նչ է, հայրիկ,- համենայնդեպս հարցրեց Երվանդը։
— Երվանդ ա,- պատասխանեց ծերունին։
— Յա՜հ,- զարմացավ Երվանդը։
— Ի՞նչ ա,- ծերունու հայացքը մանկական հարց էր առաջադրում։
— Ոչինչ, ոչինչ,- ասաց Երվանդն ու հանկարծ ավելացրեց,- իմ անունն էլ է Երվանդ։ –
— Յա՜հ,- իր հերթին զարմացավ ծերունին,- Երվանդ ա՞…
Պրոֆեսորը կանչեց, ու Երվանդը գնաց։ Ու չսպասեց, որ նա բան ասի, ինքն արագ բարձրաձայն խոսեց.
-Հրա՛յր Գրիգորիչ,- աշխատավարձ ենք ստանում, չգնա՞նք մի տեղ նստենք։
— Պատահում է,– սրամտեց Ահարոնյանն ու մտավ իր առանձնասենյակը։
Երկուսին մոտ էր, երբ դուրս եկան հիվանդանոցից։ Մեքենան սպասում էր։
— Բարև՛, Ազա՛տ,- վարորդին ողջունեց Երվանդը։
— Ըհը՛,- մռռաց Ազատն ու շարունակեց փնթփնթալ քթի տակ հանելուկային դիֆերների, սմեչաների ու վալերի մասին։
— Լավ կլինի, լավ կլինի,- ասաց Ահարոնյանը, որն, ըստ սովորության, առջևում էր նստել,- «Արագիլ» գնանք։
Ազատը համաձայնության մռռոց արձակեց, ու շարժիչը շարունակեց այդ մռռոցը։ Մեքենան սլացավ առաջ։
«Արագիլից» քաղաքի գրեթե կեսը երևում է։ Երվանդը կանխագուշակում էր վերևից քաղաքին նայելու հաճույքը։ Այնտեղից չեն երևում ո՛չ ռեկլամների ու ազդերի անշնորհքությունը, ո՛չ շենքերի կոտրատվող տուֆը, ո՛չ կարկատած ասֆալտը, ո՛չ մարդկանց անտարբերությունը։ Այնտեղից քաղաքն իսկապես գեղեցիկ է։
— Ի՞նչ ախտորոշում են տվել էն ծեր մարդուն,- անսպասելի շրջվեց Երվանդը։
— Շաքարախտ,- առանց շրջվելու պատասխանեց Ահարոնյանը։
«Թե շաքարախտն ի՞նչ է…,- մտածեց Երվանդը, – դա՞ որտեղից լույս ընկավ»։
Նա ուշադիր նայեց Ահարոնյանի թիկունքին, որ ձգվում ու թուլանում էր մեքենայի շրջադարձերի ժամանակ։ Տեսնես ի՞նչ կասի պրոֆեսոր Ահարոնյանը, եթե մի օր, ասենք, ինքը թուլանա, կամ հարբի, կամ, վերջապես, այնքան հիմարանա, որ նրան պատմի ամեն ինչ։ Երվանդը սկսեց թվարկել տարբերակները։ Առաջին` կհանի ակնոցներն ու կզննի իր ձեռքերը, հետո հատ-հատ կարտասանի.
— Քաղցկե՞ղ, այսինքն` ռա՞կ։ Չէ՜, աղավնյակս դա հնարավոր չէ։ Արդեն գտե՞լ ես։ Դե ցույց տուր, ուրեմն։ Չհասկացա, ինչպե՞ս թե՝ գտել ես ու չես գտել…
Երկրորդ տարբերակ` արագ շրջվում է, ոտքից գլուխ չափում իրեն.
— Ա՜խ, ուրեմն` դու արդեն վեց տարի է` դրանով ես զբաղվում, և ես ոչինչ չգիտե՞մ։ Իսկ լաբորատորիա ունե՞ս, տեխնիկա ունե՞ս… Չունես։ Ուրեմն, տեսա՞ր…
Եվ երրորդ տարբերակը` մի պահ լռելուց հետո պրոֆեսոր Ահարոնյանը սկսում է հռհռալ և ծիծաղի արանքներում հևում…
— Դո՞ւ, քաղցկե՞ղ… Դու ուսանող ժամանակ էլ այսպես ցրված էիր։ Ուրիշ հիվանդության հետ ես շփոթել, ասենք` մատնաշնչի։ Ի՞նչ ժողովրդական բժշկություն, հին աղբյուրներ… հա՜, հա՜, հա՜… Ուրեմն, մենք չգիտե՞նք։ Բայց լավ է, լավ, մարդ պիտի հոբի ունենա…
Բոլոր դեպքերում էլ` այլևս հնարավոր չի լինի վերականգնել հին, բարի հարաբերությունները։
 Ցերեկով ռեստորանում գրեթե մարդ չկար։ Նստեցին դուրսը։ Մատուցողը մոտեցավ, պատվերն ընդունեց ու գնաց։
-Իսկ ձեր կարծի՞քն ինչ է,- հարցրեց Երվանդը։
— Ինչի՞ մասին։
— Այդ ծերունու։
— Ի՞նչ կարծիք,- զարմացավ Ահարոնյանը,- դեռ անալիզները չեն եղել։
— Հա՜, ներեցեք։
— Ես տուն գնամ, հա՞, Հրա՛յր Գրիգորիչ,- խնդրեց Ազատը,- քանիսի՞ն կպրծնեք։
— Չէ, դու էլ մի արի, մենք երկար կնստենք։
— Լա՛վ, անուշ քեֆ անեք,- ասաց Ազատն ու գնաց։
…Երվանդը նայում էր քաղաքին, մտքերը հեռու էին… ծայրին վարդագույն ծաղիկ է բացվում։ Սա մի հատկանիշն է… Մյուսն այն է, որ ոչ ոք երբեք չի տեսել ու չի լսել այդ բույսի մասին։
 — Էդ ծերուկը կապրի՞,- անսպասելի հարցրեց Երվանդը։
— Ինչո՞ւ պիտի չապրի, է՜, – վրդովվեց Ահարոնյանը:- Մաքուր օդ, լռություն, բնություն…,– նա լցրեց բաժակները,– նրանց խմած օղին էլ մեր կոնյակից առողջարար է…
Խոսակցությունը չէր ստացվում։ Երվանդը զգում էր, որ մոտ է այն ժամանակը, երբ ինքը չի դիմանա, կհայտնի իր գաղտնիքը… և հենց այս մարդուն` իր ուսուցչին։ Իսկ մինչ այդ ոչ մի խոսակցություն չէր կարող ստացվել` իրենց պահանջները բավարարող խորությամբ։ Գաղտնիքն էր խանգարում։ Նա իր խոտի մասին էր մտածում և հաճախ էր պատահում, որ խոսակցության կեսին հանկարծ մոռանում էր, թե հենց նոր ինչի մասին էր խոսում։ Նման է եզան լեզվին, միայն ավելի բարակ ցողուններ ունի, ծայրին վարդագույն ծաղիկ է բացվում։ Աճում է հին գերեզմանոցներում… Հին աղբյուրներում այլ տեղեկություններ չկային, եղածն էլ խիստ մշուշապատ էր…
Երվանդն զգաց, որ խմիչքը սկսել է ազդել։ Հիշեց, որ ուզում էր անընդհատ քաղաքին նայել, ոտքի կանգնեց, բայց ոչինչ չտեսավ։ Ռեստորանն սկսում էր բազմամարդ դառնալ։ Բայց դրանց մեջ մի ընդհանուր բան նկատեց Երվանդն ու հասկացավ, որ քաղաքն այստեղից չի երևա, չի կարող երևալ այդ քաղաքը։
— Հրա՛յր Գրիգորիչ…
— Հա՞…
— Էդ ծերուկի անունը Երվանդ է։
— Յա՞,- ծիծաղեց Ահարոնյանը,- լավ է։ Հազվադեպ անուն է,- և աչքով արեց Երվանդին։
— Ինչո՞ւ։ Ես Երվանդ եմ, նա Երվանդ է, դուք էլ եք Երվանդ… Երվանդ,- անորոշ կանչեց այստեղ այդ անվան միակ տերը։
Մատուցողը, ձայն լսելով, մոտեցավ։
— Լսում եմ ձեզ,- աշխույժ փնչաց նա:
Հաստ էր այդ մատուցողը, պատրաստակամ… հաստ և արագաշարժ։ Նայելն անգամ տհաճ էր։
— Քո անունն ի՞նչ է,- հարցրեց Երվանդը։
— Սենիկ, ախպեր ջան։
— Ա՛յ, հազվադեպ անուն։ Հրայր Գրիգորիչ, Սենեքերիմ է անունը:
— Թող Սենեքերիմ լինի,- քաղցր ժպտաց մատուցողը։
— Լա՛վ, Դուք գնացեք,- կարգադրեց Ահարոնյանը, և մատուցողը գնաց։
— Ի՜նչ գարշելի Երվանդներ կան,- խոսեց Երվանդը՝ մատուցողի ետևից նայելով,- Հրա՛յր Գրիգորիչ, ո՛ղջ լինեք…
— Վերջինը,- ժպտաց Հրայր Գրիգորիչը,- հարբել ես։
— Չէ, չեմ հարբել… խմենք Ամիրդովլաթ Ամասիացու կենացը… Ամասիա Ղուկասյան…
— Ուրեմն` վերջինը,- խիստ խոսեց Ահարոնյանը։
— Վերջինը հայ մեծ բժիշկներից,- ոգևորված ձայնը բարձրացրեց Երվանդը։
— Լսիր, իրար չենք հասկանում,- սկսեց Ահարոնյանը։
— Ես ձեզ շատ լավ եմ հասկանում, Հրա՛յր Գրիգորիչ, բայց…,– մի առանձին, խմած ոգևորությամբ ու ջերմությամբ սկսեց Երվանդը։
— Լա՛վ, լա՛վ,- ժպտաց Ահարոնյանը։- Խմենք Ամիրդովլաթ Ամասիացու կենացը։
Երվանդը խմեց, մինչ Ահարոնյանը կանչում էր մատուցին։ Նա չթողեց, որ Երվանդը հաշիվը փակի։ Դուրս եկան ռեստորանից։ Երվանդը պրոֆեսորին ուղեկցեց տուն։ Ճանապարհին նրան հայտնեց, որ շատ կուզեր բուժել շաքարախտը, նույնիսկ` քաղցկեղը…
— Դե, ուրեմն, ինքդ էլ բուժիր ծերունուն,- ծիծաղեց Ահարոնյանն ու սեղմելով Երվանդի ձեռքը՝ բարձրացավ մուտքի աստիճաններով։
— Ի՞նչ, քաղցկե՞ղ է,- նրա ետևից կանչեց Երվանդը։
— Ո՛չ, ասացի` շաքարախտ,- վերին սանդղահարկից պատասխանեց Ահարոնյանը, և դուռը շրխկաց։
— Ես էլ կբուժեմ,- քթի տակ մռթմռթաց Երվանդն ու քայլեց դեպի տուն։

****

Առավոտյան գլուխը ցավում էր։ Ի՞նչ հիմարություն է խմելը։ Հիվանդանոցում դեղ ընդունեց, գլխացավը թմրեց։ Ապա մտավ 8-րդ հիվանդասենյակը` ծերունուն տեսնելու։

****

Մի քանի օր անցավ, միապաղաղ, մեկը մյուսին նման օրեր։ Ինչպես ենք անցկացնում մեր կյանքը։ Այդ օրերի ընթացքում ծերունու վիճակը առանձին փոփոխությունների չենթարկվեց։ Երվանդին դա չէր զարմացնում։ Իր նոր մեթոդներն առաջին անգամ էր գործադրում։ Մի քանի տարի աշխատելուց հետո նա վերջապես փորձում էր, և այդ փորձի էությունն այն էր, որ ամբողջ օրգանիզմի վիճակն էր լավանում, և նոր բուժամիջոցները, չօգնելու դեպքում, ոչ մի ձևով չէին վնասի հիվանդին։ Բայց ամենայն տրամաբանությամբ պիտի օգնեին օրգանիզմին` պայքարելու հիվանդության դեմ։ Սա շատ ավելի ակնառու էր, քան մինչ այդ անգիր արած միջոցները։ Այս նոր բուժամիջոցները նոր չէին, սրանք ավելի հին էին, քան, նույնիսկ, Երվանդի ժողովուրդը։ Հազարավոր տարիների խորքից, խավարի ու մշուշի միջից էին գալիս դրանք, ամեն ինչ տեսած, ամեն տեսակ ոչնչացում արած այդ միջոցները գալիս էին իրենց փրկող մարդկանց սերունդներին փրկելու։ Մի քանի դար էր տևել մոռացությունը, սպանդի ու արագահաս մահվան հարյուրամյակներ, և փրկվել էին բժշկարանները, փրկվել էին նաև առանձին թղթեր, ծվեններ, մշուշի մեջ մոլորված աղավնիների նման ճախրել, հասել էին մեր օրերը։ Եվ մահ չէր եղել մոռացությունը, այլ եղել էր քուն, հանգիստ ու համբերությունը դարմանների, եղել էր սպասումն իրենց խաղաղ ժամանակի։
Եվ, ահա, հասավ օրը, երբ առաջին նշանները հայտնվեցին։ Ծերունու հոգնած, իր դարն ապրած օրգանիզմը զարթոնքի նշաններ ցույց տվեց։ Նահանջում էր ծանր, անբուժելի հիվանդությունը։
— Ի՞նչ կարող եմ ասել,- քթի տակ մտմտում էր Ահարոնյանը,- կարծես սկսում եմ հավատալ։
— Սա դեռ սկիզբն է, Հրա՛յր Գրիգորիչ,- պատասխանեց Երվանդը, ժողովրդին պետք է հավատալ։ Ամեն տեղ, ամեն ինչում նա ճիշտ է։
— Գիտեմ, բայց ի՞նչ կապ ունի ժողովուրդը բժշկության հետ։
— Ժողովուրդն ամեն ինչի հիմքում է ընկած։ Ժողովուրդը ժամանակի հետ հաշվի չի նստում։ Այդ մենք ենք մեռնելու, իսկ նա կա և կտանի իր ունեցածն իր հետ։ Բա՜…
Այդ օրը Երվանդը մտավ ծերունու մոտ և ասաց.
— Ո՞նց ես։
 — Լավ եմ,- պատասխանեց ծերունին,- բա դո՞ւ ոնց ես։
— Եթե դու սկսել ես առողջանալ, ուրեմն` ես լավ եմ,- ծիծաղեց Երվանդը։- Երկուշաբթի դուրս եմ գրելու, կգնաս ձեր գյուղը։
Ծերունին մանկան պես ուրախացավ։ Աչքերը լցվեցին։
— Հա,- անսպասելի միտք անցավ Երվանդի գլխով,- մի բան էի ուզում հարցնել։ Ձեր գյուղը ո՞րն է։
— Լեռնավան,- պատասխանեց ծերունին,- էստեղան հեռու է։
— Ձեր գյուղում հին գերեզմանոց կա՞։
— Կա, ինչի՞ չկա։ Շատ հին գերեզմանոց է։ Մեր իշխանաց գերեզմաններն էլ էնտեղ են։ Հիմի էլ էնտեղ են թաղում։ Ես գիտեի, ինձ էլ էնտեղ կթաղեն, չուզեցի քաղաք գամ, վախեցա, թե հեռու տեղ է, չեն տանի մեր գերեզմանները, պապիս, հորս մոտ…,- ծերունին ժպտաց։
— Ինչեր ես խոսում, ա՛յ մարդ։ Ի՞նչ մեռել, ի՞նչ թաղվել…,- զայրացավ Երվանդը։- Ձեր գյուղ պիտի գամ, դեռ իրար հետ քեֆ պիտի անենք։
— Հա՞,- ծերունին հուզմունքից կարկամեց,- Երվանդ-բժիշկ ջան, կգա՞ս մեր գեղը։ Հավատա՞մ…
— Բա ի՞նչ,- ծիծաղեց Երվանդը,- դու հիմա ինձ մի բան ասա։ Էդ հին գերեզմանոցում եզան լեզվի նման մի խոտ տեսե՞լ ես, մի քիչ բարակ, չորս տերև ունի, գլխին էլ վարդագույն ծաղիկ է բացվում։
— Տեսել եմ,- հանգիստ պատասխանեց ծերունին,- էդ շատ զորավոր խոտ ա։ Մենք ասում ենք Ուռնիճուկ։ Պապս դրան «Գոմշի մեջք կոտրող» էր ասում։ Դրա ծաղիկը շատ հիվանդություն ա բուժում, բայց ոնց ա բուժում`չգիտեմ։
Երվանդն այնքան ապշած էր, որ չկարողացավ բան ասել, միայն շշնջաց.
— Հա՞,- և ուզեց դուրս գալ հիվանդասենյակից։
— Երվանդ-բժիշկ։
Երվանդը շրջվեց։
— Քեզ էդ խոտը հարկավոր ա՞։
— Շա՜տ,- ասաց Երվանդը։
–Գալ գարուն արի մեր գեղը… Գարունքն է ծաղիկ տալի…
Երվանդը երկար նայում էր ծերունու մանկական աչքերին, հետո ինքը շրջեց հայացքն ու հարցրեց.
— Մարդու բան չե՞ս ասի։
— Ինձանի զատ ո՞վ գիդի,- հավատացրեց ծերունին։
— Գարնանը կգամ,- ասաց Երվանդն ու դուրս գնաց՝ մտքում կրկնելով. «Լեռնավան, Լեռնավան…»։
Երբ դուրս եկավ հիվանդանոցից, քաղաքն այլևս այնքան ձանձրալի չէր։ Մարդիկ սիրելի էին թվում Երվանդին։ Թարմ օդն արբեցնում էր։ Դրանից հետո բուժքույրերի հետ այնքան մեղմ էր ու սիրալիր, որ Ահարոնյանին թվում էր, թե բժիշկը չափն անցնում է, և դա ազդում է կարգապահության վրա։ Ահարոնյանը սկսել էր մի տեսակ այլ հայացքով նայել իր նախկին ուսանողին։ Հետո երկու բժշկուհիների զրույցից Երվանդը մի նոր բան իմացավ պրոֆեսորի մասին։
— Ծերուկը մի քիչ թռցրել է,- ասաց Ռիպսիմե Միխայլովնան,- թոռանը տարել է հայկական դպրոց։
Շարունակելի