Ներկայացնում ենք հատված Մայքլ Օնդաչիի «Անգլիացի պացիենտը» վեպից։ Լույս է ընծայել «Դարակ» հրատարակչությունը։ Թարգմանությունը՝ Լուսինե Հակոբյանի։
1936-ին Ջեֆրի Քլիֆթոն անունով երիտասարդը Օքսֆորդում հանդիպել էր ընկերոջը, որը պատմել էր, թե մենք ինչ էինք անում։ Նա կապվեց ինձ հետ, հաջորդ օրն ամուսնացավ, իսկ երկու շաբաթ անց կնոջ հետ թռավ Կահիրե։
Զույգը մտավ մեր աշխարհ՝ մեր չորսի՝ իշխան Քեմալ էլ Դինը, Բելլը, Ալմասին և Մեդոքսը։ Անունը, որը դեռ մեր բերաններում էր, Ջիլֆ Քեբիրն էր։ Ջիլֆում ինչ-որ տեղ թաքնված էր Զերզուրան, որը նշվում է արաբական գրականության մեջ տասներեքերորդ դարից։ Երբ ժամանակի մեջ այդքան հեռու ես ճանապարհորդում, քեզ ինքնաթիռ է պետք, իսկ երիտասարդ Քլիֆթոնը հարուստ էր, կարող էր ինքնաթիռ վարել և ուներ ինքնաթիռ։ Քլիֆթոնը հանդիպեց մեզ Էլ Ջոֆում՝ Ուվեյնաթից հյուսիս։ Նա նստած էր իր երկտեղանի ինքնաթիռում, իսկ մենք քայլեցինք նրա մոտ ճամբարային բազայից։ Նա կանգնեց խցիկում և իր տափաշշից խմիչք լցրեց իրեն։ Կինը կողքին էր։
— Այս վայրն անվանակոչում եմ Բիր Մեսսահա մասնավոր ակումբ,- հայտարարեց Քլիֆթոնը։
Տեսա, թե ինչպես բարեհամբույր անորոշություն անցավ նրա կնոջ դեմքով, տեսա նրա առյուծանման մազերը, երբ հանեց կաշվե սաղավարտը։
Նրանք երիտասարդ էին, կարծես մեր երեխաները լինեին։ Ինքնաթիռից դուրս եկան և սեղմեցին մեր ձեռքերը։
Դա 1936-ն էր՝ մեր պատմության սկիզբը…
Նրանք ցատկեցին «Ցեցի» թևից։ Քլիֆթոնը քայլեց մեր կողմ՝ մեկնելով տափաշիշը, և բոլորս կում արեցինք տաք խմիչքից։ Նա սիրում էր ծիսակատարություններ։ Ինքնաթիռի անունը դրել էր «Ռուպերտ արջուկ»։ Չեմ կարծում՝ սիրում էր անապատը, բայց քնքշանք էր տածում դրա հանդեպ, ինչը բխում էր հիացմունքից, որ ուներ մեր խիստ միաբանության նկատմամբ. ցանկանում էր իր տեղը գտնել դրանում, ինչպես զվարթ ուսանող, որը հարգում է գրադարանի լռությունը։ Մենք չէինք սպասում, որ կնոջը կբերի, բայց կարծում եմ՝ մեզ քաղաքավարի պահեցինք։ Նա կանգնած էր այնտեղ, մինչ ավազը հավաքվում էր նրա բաշանման մազերի մեջ։
Ո՞վ էինք մենք այս երիտասարդ զույգի համար։ Մեզնից ոմանք գրքեր էին գրել ավազաբլրի կազմության, օազիսների հայտնվելու և անհետանալու, անապատների կորած մշակույթի մասին։ Թվում էր՝ մենք հետաքրքրված էինք միայն այն բաներով, որոնք հնարավոր չէր գնել կամ վաճառել և չէին հետաքրքրում արտաքին աշխարհին։ Մենք վիճում էինք աշխարհագրական լայնությունների մասին կամ իրադարձության մասին, որը յոթ հարյուր տարի առաջ էր կատարվել։ Հետազոտության թեորեմների մասին։ Այն մասին, որ Աբդ էլ Մելիք Իբրահիմ էլ Զվայան, որն ապրում էր Զուկ օազիսում և ուղտ էր արածեցնում, առաջին մարդն էր այս ցեղերում, որ հասկանում էր լուսանկարի գաղափարը։
Քլիֆթոններն իրենց մեղրամսի վերջին օրերն էին անցկացնում։ Նրանց թողեցի մյուսների հետ, Կուֆրայում միացա մի մարդու և նրա հետ շատ օրեր անցկացրի՝ փորձելով տեսություններ, որ արշավախմբի մյուս անդամ֊ներից գաղտնի էի պահել։ Երեք գիշեր անց վերադարձա Էլ Ջոֆի ճամբար։ Մեր միջև անապատի խարույկն էր։ Քլիֆթոնները, Մեդոքսը, Բելլը և ես։ Եթե մի քանի դյույմ հետ գնայիր, կանհետանայիր խավարի մեջ։ Քեթրին Քլիֆթոնը սկսեց ինչ-որ բան արտասանել, և իմ գլուխն այլևս ճամբարի ոստերով խարույկի լուսապսակի մեջ չէր։ Նրա դեմքին դրոշմված էր դասական արյունը։ Կարծես թե նրա ծնողները հայտնի էին «օրինական» պատմության աշխարհում։ Ես մարդ եմ, որը պոեզիա չէր սիրում, մինչև չլսեց, թե ինչպես է կինն ասմունքում։ Եվ այդ անապատում նա իր համալսարանական օրերը մեզ բերեց, որ նկարագրի աստղերը, ինչպես Ադամը մեղմորեն սովորեցրեց կնոջը՝ նրբագեղ փոխաբերություններով։
Ապա սրանք, թեև անտես են գիշերում,
Իզուր չեն փայլում, չմտածե՛ս, որ եթե մարդ չլիներ,
Երկինքը հիացող չէր ունենա, իսկ Աստված՝ գովք,
Միլիոնավոր ոգեղեն արարածներ են քայլում հողին
Անտեսանելի, թե՛ արթուն լինենք մենք, թե՛ քնած.
Սրանք բոլորն անդադար գովքով են նայում նրա գործին,
Թե՛ ցերեկը, թե՛ գիշերը։ Քանի՞ անգամ ենք մենք
Արձագանքներ լսել զառիվեր բլրից կամ թավուտից,
Երկնային ձայներ, որ հնչում են կեսգիշերին
Մենակ կամ միմյանց ի պատասխան՝
Գովաբանելով իրենց մեծ Արարչին…
Այդ գիշեր ես սիրահարվեցի ձայնի։ Միայն ձայնի։ Ավելին չէի ցանկանում լսել։ Ոտքի ելա ու հեռացա։
Նա ուռենի էր։ Ինչպիսի՞ն կլիներ ձմռանը, իմ տարիքում։ Դեռ տեսնում եմ նրան, միշտ տեսնում եմ նրան Ադամի աչքով։ Տեսնում եմ ինքնաթիռից դուրս գալիս, երբ չէր կարողանում հարմար շարժել ոտքերն ու ձեռքերը, մեր միջև կռանալիս, որ խարույկը բզբզի, տափաշշից խմելիս՝ արմունկը բարձրացրած դեպի ինձ։
Մի քանի ամիս անց նա վալս պարեց հետս, երբ մեր խումբը պարում էր Կահիրեում։ Թեև թեթևակի խմած էր, դեմքի արտահայտությունն աննվաճ էր։ Նույնիսկ հիմա կարծում եմ, որ նրան ամենաշատը բացահայտող արտահայտությունն այն ժամանակ տեսա, երբ երկուսս էլ կիսահարբած էինք, սիրեկաններ չէինք։
Այս տարիների ընթացքում փորձել եմ հասկանալ, թե նա ինձ ինչ էր տալիս այդ հայացքով։ Կարծես արհամարհանք լիներ։ Ինձ այդպես էր թվում։ Հիմա կարծում եմ՝ նա ուսումնասիրում էր ինձ։ Նա անմեղ էր, ես նրան ինչ-որ կերպ զարմացրել էի։ Ինձ պահում էի այնպես, ինչպես սովորաբար պահում եմ բարերում, բայց այս անգամ՝ սխալ ընկերախմբի հետ։ Ես մարդ եմ, որն իր վարքի կոդեքսներն առանձին է պահում։ Մոռանում էի, որ նա ինձնից երիտասարդ էր։
Նա ուսումնասիրում էր ինձ։ Այնքան պարզ բան է։ Իսկ ես սպասում էի մի սխալ քայլի նրա արձանանման հայացքում, մի բանի, որ նրան կմատնի։
Ինձ քարտեզ տուր, և ես քեզ համար քաղաք կկառուցեմ։ Ինձ մատիտ տուր, և ես քեզ համար կնկարեմ մի սենյակ հարավային Կահիրեում՝ պատին անապատի գծագրեր։ Անապատը միշտ մեր միջև էր։ Արթնանում էի և հայացքս բարձրացնում դեպի Միջերկրականի ափի հին բնակավայրերի քարտեզը՝ Գազալա, Թոբրուք, Մերսա Մաթրուհ, դրանից հարավ՝ ձեռքով նկարված վադիները, իսկ դրանց շրջապատում էին դեղինի երանգները, որտեղ մենք ներխուժում էինք, փորձում էինք կորչել դրանց մեջ։ «Իմ առաջադրանքը դեպի Ջիլֆ Քեբիր մի քանի արշավների կարճ նկարագրությունն է։ Այնուհետև դոկտոր Բերմանը մեզ կվերադարձնի անապատ այնպիսին, ինչպիսին այն եղել է հազարավոր տարիներ առաջ…»։
Մեդոքսն այսպես էր խոսում Քենսինգթոն Գորի մյուս աշխարհագրագետների հետ։ Բայց Աշխարհագրական ընկերության արձանագրություններում դավաճանությունը չի նշվում։ Մեր սենյակը երբեք չի հայտնվում մանրամասն հաշվետվություններում, որտեղ գրանցվում էին յուրաքանչյուր հողաբլուր և պատմության յուրաքանչյուր իրադարձություն։
Կահիրեի՝ ներմուծված թութակների փողոցում ենթարկվում ես գրեթե հոդաբաշխ խոսող թռչունների հարձակմանը։ Թռչունները շարքերով հաչում և սուլում են, կարծես փետրավոր պողոտայում լինես։ Ես գիտեի՝ ո՛ր ցեղը մետաքսի կամ ուղտի ո՛ր ճանապարհով է եկել՝ նրանց բերելով իրենց փոքրիկ գահավորակների վրա՝ անցնելով անապատները։ Քառասուն օրվա ճանապարհ այն բանից հետո, երբ թռչուններին բռնում էին ստրուկները կամ ծաղիկների պես քաղում էին նրանց հասարակածային պարտեզներում, իսկ հետո դնում բամբուկից վանդակներում, որ լողան առևտրի գետով։ Կարծես հարսնացուների միջնադարյան ընտրություն լիներ։
Մենք կանգնած էինք նրանց միջև։ Ես նրան ցույց էի տալիս քաղաքը, որը նոր էր նրա համար։
Նրա ձեռքը դիպավ դաստակիս։
— Եթե կյանքս քեզ տայի, այն վայր կգցեիր։ Ճի՞շտ է։
Ես ոչինչ չասացի։
No Comments