Կարինե Ռաֆայելյան Հրատապ

«Սուրբ Թադեի պատերն ավելի լուսաշող դարձան»

05.01.2020

                                                        Քրիստոս ծնաւ եւ յայնեցաւ
Ձեզ եւ մեզ Մեծ Աւետիս

                                                     

Ամիսներ շարունակ ապրում եմ Իրանի Իսլամական Հանարապետություն կատարած ճանապարհորդության տպավորություններով, որոնք համակարգել-ձևակերպելը բավական դժվար է:

Մեր Փրկչի Ծննդյան Ավետիսը ազդակ դարձավ, որպեսզի անդրադառնամ ինձ հոգեկան անպատմելի լիցք հաղորդած հայկական եկեղեցիներից մեկին՝ Սուրբ Թադեի վանքին:

Իրանի Իսլամական Հանարպետությունում անուրանալի է հայկական հետքի առկայությունը, շատ դեպքերում նաև՝ տեղի իշխանությունների հոգատար վերաբերմունքի դրսևորումը այդ հետքը կրող արժեքների հանդեպ:

Հայի եկեղացաշինության կարևորագույն փաստերից է Մակուի շրջանում գտնվող Սուրբ Թադեի վանքը, որին հասնելու ճանապարհին նախ բացահայտում ես Արարատ լեռը՝ հայաստանցու աչքի համար արտառոց հերթագայությամբ (աջից Մեծ Մասիսը, ձախից՝ Փոքրը):

Այս տեսարանը հազիվ հաղթահարած՝ զգայություններդ սրվում են մեկ այլ իրողությունից. աչքիդ առջև հանուն քրիստոնեական հավատի մղված ամենադաժան ճակատարամտի տեղանքն է՝ Ավարայրի դաշտավայրը:

Էլի մի փոքր տարածություն, և իր վեհաշուք պատկերով հայտնվում է Սուրբ Թադեի ճերմակաթույր վանքը, որն ի սկզբանե եղել է սև քարից կառուցված՝ այդ հանգամանքի բերումով էլ ստանալով մինչ օրս չմոռացվող անունը՝ Սև Վանք (Ղարաքիլիսա):

Մեր Փրկիչ Հիսուս Քրիստոսի՝ Հայաստան աշխարհ այցելած առաջին առաքյալներից մեկի՝ Սուրբ Թադեոսի անունն է կրում վանքը: Այն բաղկացած է երկու հատվածից՝ նախնական սև և հետագայում կառուցված ճերմակ վանքերից:

Վանքի արտաքին և ներքին պատերին առկա զարդաքանդակները, ժանեկակերպ քարաշղթաները և՛ հայկական, և՛ պարսկական ոճ ու բովանդակություն ունեն: Հանդիպում են անգամ աքեմենյան ժամանակաշրջանին բնորոշ ձևավորումներ:

Եկեղեցին համարվում է 6-րդ դարի շինություն: Ըստ մեր օրերը հասած տեղեկության՝ այս վանքում է թաղված Սուրբ Թադեոս Առաքյալը:

Հայերն ունեն ավանդական ամենամյա ծես. այստեղ են հավաքվում հունիսի վերջին՝ եռօրյա ուխտագնացության: Այդ ընթացքում եկեղեցին շրջապատվում է ուխտագնացների վրաններով, որտեղ գիշերում են իրենց ուխտի ընդունված արարողակարգն իրակացնող հավատացյալները՝ ժամանած տարբեր բնակավայրերից:

Ս. Թադեի, Ս. Ստեփանոս Նախավկայի (9-րդ դար) և Ծործորի (13-րդ դար) վանքերը 2008 թվականին ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն ընդգրկել է «Համաշխարհային մշակութային ժառանգության» ցանկում և առել իր պահպանության տակ:

Ս. Ստեփանոս նախավկայի վանք

Ծործորի վանք

Իր գոյության ընթացքում Ս. Թադեի վանքը, հասկանալի է, զերծ չի եղել փորձություններից՝ բնական և ոչ բնական աղետներից: Վերջին հիմնանորոգումն այս սրբավայրում իրականացվել է Ղաջարների ժամանակաշրջանում՝ մոտ 250 տարի առաջ: Համալիրի մուտքի վերին մասում էլ այդ մասին գրություն կա պարսկերեն, որում հիշատակվում է Ֆաթալի շահի անունը. նրա գահակալության օրոք է հիմնանորոգվել Ս. Թադեի վանքը:

ԻԻՀ-ում կայացած հեղափոխությունից հետո իշխանությունները խիստ կարևոր են համարում հայկական սրբավայրերի պահպանությունը (գոնե այդպես է ներկայացվում մեզ՝ հայերիս, և այդ է վկայում վանքերի, նրանց ենթակառուցվածների, շրջակա գոտիների խնամված, բարեկարգ համապատկերը):

Վանքում իրականացվող վերականգնողական-նորոգչական բոլոր աշխատանքներն իրականացվում են հայաստանյան մասնագետների վերահսկողությամբ և գործուն մասնակցությամբ: Մշակութային ժառանգության խնդիրներով զբաղվող կազմակերպության հայկական բաժնի պատասխանատուն հայ ճարտարապետ Շերլի Ավետյանն է, որի ջանքն անուրանալի է հայկական ճարտարապետական նմուշները վերականգնելու-վերապրեցնելու գործում: Նրան մեծապես աջակցում են իրանահայ համայնքը և հոգևոր առաջնորդարանը:

Հիշյալ երեք վանքերը պատկանում են Ատրպատականի թեմին և գտնվում են թեմի հոգածության ներքո:

Բոլորովին վերջերս է նորոգվել Ս. Թադեի վանքի ծածկը, որը քայքայված էր, ինչպես և փոխվել է մուտքի դուռը՝ անհայտ բարերարի աջակցությամբ (այս է վկայում դռան ստորին հատվածի գրությունը):

Ոմանք այս վանքը նմանեցնում են Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին տաճարին, հատկապես՝ մուտքի հատվածը:

Այս վանքերի հետ հայ մարդու կապը ձևավորվում է դեռ մանկուց: Դպրոցականներին, որպես կանոն, բերում են Ս. Թադեի վանք: Նրանք վրաններում անցկացնում են իրենց մեկշաբաթյա ճամբարային առօրյան, որի ընթացքում արտանկարում են վանքի պատերի զարդանախշերը՝ մրցակցելով միմյանց հետ՝ լավագույն նկարի հեղինակի կոչման համար:  

Ասել է թե հայրենիքից հեռու ապրող հայի համար ոչ միայն սրբավայր է Ս. Թադեի վանքը, այլև կրթական գործառույթին նպաստող միջավայր:

Մեր հիշատակած երեք հայկական վանքերը կոչում են մեկ ընդհանուր անվամբ՝ Արտազի վանքեր:

Մեր Փրկչի Սուրբ Ծննդյան օրվա առթիվ Ս. Թադեի վանքին անդրադարձը յուրատեսակ ուղերձ է բոլոր հայ քրիստոնյաներին՝ ճանաչելու հայի հավատն ու կրոնը պահպանող սրբավայրերը Հայաստանում և նրա սահմաններից դուրս: Այս սրբավայրերն ունեն մեր սիրո և հոգածության կարիքը, անշուշտ: Եվ գոնե ինձ այնպես թվաց, որ մեր՝ հայերիս ներկայությունից Սուրբ Թադեի պատերն ավելի լուսաշող դարձան ու ավելի ճերմակ: Վանքի ոչ հայազգի ծառայողներն էլ ասես յուրատեսակ հաշվետվություն էին ներկայացնում իրենց գործունեության մասին: Դե իսկ տարածքը հսկող շունը պարզապես չէր հեռանում մեզնից և ուղեկցեց մինչև ավտոբուս: Հաստատ նա էլ էր հասկացել, որ ժամանածները հարազատներ են:

Կարինե Ռաֆայելյան
Լուսանկարները՝ հեղինակի

No Comments

Leave a Reply