Վիկտոր Լեգենտով, Էդիթ Պիաֆ

(Թատերգություն երկու գործողությամբ` ըստ Էդիթ Պիաֆի մասին հուշագրությունների)

Գործող անձինք

1. Էդիթ Պիաֆ

2. Լուի Լեպլե

3. Ռայմոն Ասսո

4. Մարսել Սերդան

Էդիթի շրջիկ թատերախումբը

1. Ժանին — մարմնավորած կերպարները՝ Էդիթի մայր, կին, հյուրանոցի տիրուհի, սրճարանի տիրուհի

2. Կամիլ Ռիվո — մարմնավորած կերպարները՝ 1-ին լրագրող, 1-ին ոստիկան, Լուի, Էդդի Կոնստանտին, Թեո Սարանո

3. Ժան — մարմնավորած կերպարները՝ 2-րդ լրագրող, Գասսիոն, սրճարանի հաճախորդ, Ազնավուր, 3-րդ ոստիկան

4. Ժակ — մարմնավորած կերպարները՝ 3-րդ լրագրող, տղամարդ, 2-րդ ոստիկան, Ալբեր, Սաշա Գիտրի, Իվ Մոնտան, Մարսել Բլիստեն

1-ին արար

(Բեմահարթակի վրա` տախտակամածին, հայտնվում է Էդիթին մարմնավորող դերասանուհին:  Նա մոտենում է սեղանին, վերցնում գրքերից մեկը, կարդում):

Էդիթ — էդիթ Պիաֆ, Հիշողություններ:  «…Ես կմեռնեմ, և իմ մասին այնքան տարբեր բաներ կասվեն, որ ի վերջո, ոչ ոք այդպես էլ չի  հասկանա, թե ինչպիսին եմ եղել ես իրականում…» (Դերասանուհին մտքերի մեջ է սուզվում: Հետո նա մոտենում է  մյուս սեղանիկին, վերցնում գիրքը, կարդում):  Ցտեսությո՛ւն, Էդի՛թ…,-  Մարսել Բլիստեն, Հիշողություններ: «…Հենց նոր ես տեսա Էդիթին վերջին անգամ:  Գունատ, փոքրիկ, անշարժ պառկած էր նա իր հսկա մահճակալին: Ես երկար նայեցի նրան` շփոթված, քարացած վշտից:  Հնարավո՞ր է արդյոք, որ այս փխրուն էակը` փոքրիկ, տիկնիկի նման անկենդան դեմքով, այն ամենն է, ինչ մնացել է ամենամեծ ողբերգական էստրադային երգչուհուց: Ես նայում էի նուրբ գործվածքի մեջ թաղված այդ դեմքին և մտածում. «Մի՞թե այլևս երբեք չի հնչելու նրա զարմանահրաշ ձայնը»… (Հնչում է երաժշտություն: Դա «Պադամ, պադամ» երգն է: Եվ ահա մենք արդեն լսում ենք ձայնը. դա Էդիթ Պիաֆի ձայնն է: Դերասանուհին արագ վերցնում է լրագիրն ու կարդում): Էտրանսեժան, 1936 թվական, Փոքրիկ Պիաֆ — ժողովրդական պարահանդեսի թախծոտ և սանձարձակ հրեշտակ. «Ամեն բան նրա մեջ լի է արվարձանների շնչով… Բացառությամբ՝ 1900-ի ոճը հիշեցնող հագուստի: Մեր առջև են  հրաշքով վերածնված երգչուհի Կլոդինի սանրվածքը, ծալովի օձիքը, դպրոցական համազգեստի նմանվող սև զգեստը»: Ժան Կոկտո, Ֆրանսիական ակադեմիայի անդամ. «Նայեք այս փոքրիկ կնոջը, որի ձեռքերը մողեսներ են հիշեցնում: Նայեք նրա  բոնապարտյան ճակատին, նրա՝ ասես կույր աչքերին, որոնք հանկարծ սկսել են տեսնել: Ինչպե՞ս է նա երգելու: Ինչպե՞ս է իր մտքերն արտահայտելու այդ ընթացքում: Ինչպե՞ս են դուրս պրծնելու նրա նեղլիկ կրծքից գիշերվա հզոր հառաչներ»: (Թերթեր, ամսագրեր, գրքեր, հիշողություններ) …«Ես կմեռնեմ, և իմ մասին այնքան տարբեր բաներ կասվեն, որ ի վերջո, ոչ ոք այդպես էլ չի  հասկանա, թե ինչպիսին եմ եղել ես իրականում»: «Դե դա այնքան էլ կարևոր չէ՞»,- կասեք դուք: Այո՛, իհարկե: Բայց այդ միտքն ինձ հանգիստ չի տալիս: Ահա թե ինչու, քանի ուշ չէ, ես ուզում եմ ինքս պատմել իմ մասին՝ անգամ խայտառակ վեճ, իսկ գուցե խղճահարությու՞ն հարուցելու ռիսկով: Ինչ լինում է՝ լինի:

Պադա՛մ, պադա՛մ,- այս մեղեդին,

Որն ինձ հետապնդում է գիշեր ու զօր.

Այս մեղեդին այսօր չէ, որ հայտնվել է:

Այն նույնքան հեռվից է, որքան ես,

Հազար-հազարների կողմից հնչեցված:

Այս մեղեդին մի օր կխենթացնի ինձ.

Հարյուր անգամ ուզում եմ հարցնել` ինչու՞.

Այն հնչում է միշտ ինձնից առաջ,

Եվ նրա ձայնը ստվերում է ձայնը իմ…

Պադամ, պադամ, պադամ.

Նա վազում է` հալածելով ինձ.

Պադամ, պադամ, պադամ.

Այն կարծես պահանջում է` հիշի՛ր.

Պադամ, պադամ, պադամ…

Այս մեղեդին, որն իր մատն է համառ տնկել ինձ վրա,

Եվ ես քարշ եմ տալիս նրան իմ հետևից,

Ինչպես մի հին սխալ.

Այս մեղեդին, որ անգիր գիտեն բոլորը,

Հապա լսեք, թե ինչպիսի աղմուկ է բարձրացնում.

Ասես իմ ողջ անցյալն է սահում իմ կողքով,

Վիշտը թողնել է պետք, թողնել եկող օերին.

Ես ամբողջ մի թափոր վիշտ ունեմ այս մեղեդու համար,

Որը բաբախում է, բաբախում՝ որպես փայտյա սիրտ:

Պառկած եմ հիվանդանոցային մահճակալին և թելադրում եմ իմ հիշողությունները, որոնք խումբ-խումբ բարձրանում են, թափվում վրաս, շրջապատում, պարուրում ինձ: Անցյալն ինձ օրինակելի չի ներկայանում: Ես դեմքեր եմ տեսնում, բազում դեմքեր. ինչ-որ մարդիկ են իրար հրմշտում ու գոռում. «Ի՛նձ, ի՛նձ սկզբում»: Աստվա՛ծ իմ, որքան շատ են նրանք: Ի՜նչ բազմություն: Բայց նրանց կողքին ես տեսնում եմ մարդկանց, որոնք՝ որպես հավերժական ուղեկիցներ, եղել են իմ ողջ կյանքում:

(Հայտնվում է ակրոբատի կոստյումով մի մարդ: Դա Կամիլ Ռիվոն է):

Կամիլ — Ես Կամիլ Ռիվոն եմ: (Գլխով ցույց է տալիս Էդիթին): Նա այն ժամանակ տասնվեց տարեկան էր:

 (Հայտնվում է մի աղջիկ. նա շրջիկ արտիստուհու վառվռուն զգեստով է: Դա Ժանինն է):

Ժանին — Ողջո՛ւյն, Էդի՛թ: Այդ ես եմ` Ժանինը: Բարև՛, ընկերուհի՛ս: (Էդիթին ցույց է տալիս դատարկ գավաթը): Հիշո՞ւմ ես:

(Հայտնվում է Ժանը):

Էդիթ — Աստվա՜ծ իմ, Ժա՜ն:

(Ժանը սուլում է և բազրիքով սահում ցած):

Ժան — (Գոռում է): Ինչպե՞ս է կյանքը, Դիդո՛ւ:

Էդիթ — Ժակ, Էրկիլ, Էլյուազյեն, Ֆրանսուա, Մարի, Էմանուիլ, Սավինյի դե Ժակ: Իմ ընկերներ: Ձեզ հետ եմ ես սկսել իմ ուղին: Ձեզ հետ էլ ուզում եմ այն ավարտել:

Երգերի փողոցը

Սա փողոցն է երգերի,

Սա փողոցն է խնդության,

Որտեղ ամեն մի տան մեջ,

Որտեղ առանց պատճառի

Ե՛վ երգում են ողջ ձայնով,

Ե՛վ բոլորն են երջանիկ.

Ե՛վ կանչերում արվարձանների

Ամեն մեկը կապույտ երկինքներ է տեսնում.

Այստեղ կհանդիպես անպատասխան սիրո.

Սիրում են մեկմեկու, չեն սիրում,

համբուրվում են, անցնում

երգելու համար միայն.

                        ահա բոլորը…

Բոլոր հուսահատներդ՝ դուք,

                        որ լալիս եք առանց պատճառի,

Որպեսզի երգել սովորեք,

Եկեք այստեղ` փողոցը երգերի:

Ես ծնվել եմ 1915 թվականի դեկտեմբերի 19-ին, Փարիզում՝ Բելվիլ փողոցում: Հայրս` Լուի Գասսիոնը, շրջիկ ակրոբատ էր: (Ժանը կերպավորում է հորը):Մայրս` Լին Մարսան, երգում էր սրճարանում՝ կատարելով այն ժամանակ տարածված կենցաղային երգեր: (Ժանինը կերպավորում է մորը):Շուտով՝ իմ ծննդից քիչ անց, նա լքում է մեզ, և մենք` հորս հետ, սկսում ենք թափառել աշխարհով մեկ:

(Հնչում է երաժշտություն: Այդ Կամիլն ու Ժակն են մանդոլինա և կիթառ նվագում):

Գասսիոն —  Կանգ առնենք այստեղ, գուցե հաջողվի ինչ-որ բան վաստակել:

Էդիթ — Հրապարակում, բիստրոյում կամ զորանոցային ճաշարանում, փռելով իր հին գորգը, հայրս մնջախաղեր ցուցադրում: (Գասսիոնը մնջախաղ է ներկայացնում): Սովորաբար ներկայացման վերջում, ցույց տալով ինձ, ասում էր…

Գասսիոն — Իսկ հիմա աղջիկը պնակով կանցնի ձեր կողքով: Հետո, ի նշան շնորհակալության, նա վտանգավոր թռիչք կկատարի:

Էդիթ — Ես պնակով շրջում էի հանդիսականների շարքերում, բայց թռիչքը երբեք չէի կատարում: Իհարկե, մի անգամ, երբ շատ բողոքեցին, հայրս ասաց…

Գասսիոն — Դուք ի՞նչ է, ուզում եք, որ աղջիկը ձեր հաճույքի համար ջարդի՞  իր վիզը: Բայց քանի որ ես ճիշտ չվարվեցի և սխալմամբ հայտարարեցի նրա համարը, պետք է ասեմ ձեզ, որ դա նրա համար խաղ ու պար է, պարզապես այսօր աղջիկը դեռ չի կազդուրվել հարբուխից: Նա ձեզ համար միայն կերգի:

 Էդիթ — Եվ իմ բարալիկ, դեռ չամրացած ձայնով ես երգում էի մի տուն՝ ինչ-որ պարզունակ երգից: (Հնչում է ֆրանսիական մի հին վալսի մեղեդի): Երկար ժամանակ կարծում էի, թե հայրիկ Գասսիոնն ինձ չի սիրում, բայց սխալվում էի: Մի անգամ Սանսում, որտեղ մենք իջևանել էինք էժանագին հյուրանոցի համարում, դուռը թակեցին: Ես խաղում էի տիկնիկիս հետ, հայրս սափրվում էր` ինձ վրա ուշադրություն չդարձնելով:

Գասսիոն — Մտեք:

(Ամուսնական մի զույգ է հայտնվում, որին կերպավորում են Ժանինն ու Ժակը: Դրանք միջին տարիքի կին և տղամարդ են):

Տղամարդ — Բարի օր, մսյո…

Գասսիոն — Ինչո՞վ կարող եմ օգտակար լինել:

Տղամարդ — Հասկանու՞մ եք, պարոն… Գասսիոն, եթե չեմ սխալվում… Սա ինչ-որ տեղ արտասովոր այցելություն է: Կինս և ես բավականություն ենք ունեցել երեկ տեսնելու Ձեզ՝ ձեր աղջկա հետ: Մենք նաև իմացել ենք, որ Դուք միայնակ եք:

Կին — Այսինքն՝ աղջիկը մայր չունի:

Գասսիոն — Հետո՞ ինչ:

Տղամարդ — Հասկանու՞մ եք, սա բավականին անսովոր գործ է, նույնիսկ չգիտեմ, թե ինչից սկսեմ: (Կինը խիստ նայում է տղամարդուն): Ահա հարյուր հազար ֆրանկի չեկ: Եթե դուք ցանկանում եք, վաղն ևեթ այն կփոխանցվի Ձեր անունով:

Կին — Անշուշտ, մի պայմանով:

Գասսիոն — Ի՞նչ պայման:

Կին — Ձեր աղջկա դաստիարակությամբ զբաղվելու իրավունքի դիմաց:

Գասսիոն — Ահա՜ թե ինչ: (Ծիծաղում է): Լսու՞մ ես, Դիդո՛ւ:

Էդիթ — Լսում եմ, հայրի՛կ:

Տղամարդ — Մտածե՛ք, մսյո:

Կին — Մենք ունևոր մարդիկ ենք, հիանալի հին տոհմից: Աղջկա համար մեզ մոտ լավ կլինի:

Տղամարդ — Բերտա՛, աղջիկը մայր չունի:

Գասսիոն — Նա նույնիսկ չափից ավելին ունի:

Տղամարդ — Ձեզ չի բավարարում գումա՞րը, մսյո: Բայց այն մեր ժամանակներում հսկայական է:

Գասսիոն — Կորեք գրողի ծոցը ձեր փողերով: Իսկ եթե ուզում եք երեխաներ ունենալ, ինքներդ դա արեք: Չէ՞ որ այնքան էլ դժվար բան չէ: (Նրբաճաշակ զույգը, հետ-հետ գնալով դեպի դուռը, անհետանում է): Ինչպե՞ս սրանք համարձակվեցին գալ ինձ մոտ: Թող որ ես չքավոր եմ, շրջիկ ակրոբատ, բայց արժանապատիվ մարդ եմ և երեխաներ չեմ վաճառում: (Գոռում է Էդիթի վրա): Ի՞նչ ես նստել, երգե՛րը սովորիր:

Էդիթ — Ես խեղճ, դժբախտ եմ:

             Ես որբուկ եմ: (Լալիս է):

Գասսիոն — Ձայնդ կտրի՛ր: Մայրդ քեզ լքել է, երբ դու երկու տարեկան էլ չկայիր: Գարշելի պոռնիկ: Չհամարձակվես հեկեկալ, լսու՞մ ես: Դե՞: Դե՛, դադարեցրո՛ւ… դե լռի՛ր, լսո՞ւմ ես: (Շշոյում է Էդիթի գլուխը): Ոչ ոքի, երբեք ես քեզ չեմ վաճառի:

Էդիթ — Վերցրո՛ւ քո տիկնիկը: (Տիկնիկը շպրտում է հատակին): Այդ օրը ես հասկացա, որ հայրս սիրում է ինձ: Հայրի՜կ Գասսիոն, ես հիշում եմ քո վերջին րոպեները: Դու, որ միշտ ապրել էիր այնպես, ասես վաղվա օրը չի լինելու, քո նիհարած, սմքած դեմքը շրջելով դեպի ինձ, թույլ ձայնով ասացիր…

Գասսիոն — Հողակտոր գնիր, Էդիթ: Երբ լավ ֆերմա կա, կարելի է հանգիստ ապրել և չվախենալ, որ շունչդ աղքատության մեջ կփչես:

Էդիթ — Եվ, այնուամենայնիվ, ես թողեցի քեզ: Ես հեռացա՝ ձգտելով նմանվել քեզ, լինել լիովին ազատ:

                              Շարունակելի

Ռուսերեն բնագրից թարգմանեց Նանեն

Լուսանկարը՝ The telegraph-ից