Էմիլիո Դիաս Վալկարսել. Վերադարձ

(1929-2015, Պուերտո Ռիկո)
Իսպաներենից թարգմանությունը՝ Կառա Չոբանյանի

Տղամարդը կանգ առավ պատշգամբի դիմաց՝ իր անելիքը չիմանալով: Մի պահ նայեց հյուսկեն բազկաթոռին, ցեցը կերած տախտակաշեն աստիճաններին, տան ճակատին գամված երկու հսկա աչքեր հիշեցնող փակ դռներին: Շփոթված հայացքով քարացավ տեղում այն նույն պահին, երբ հիշողությունների պարեկախումբը գրոհեց վրան: Պիտի որ աղոթելիս լինի,- ասաց և հետ շրջվեց տեսնելու, թե լսե՞լ են իրեն: Բայց ընդամենը թափառական մի շուն էր հատում ամայի փողոցը՝ գիշերվա դեմ մաքառող լապտերների տակով անցնելու պահին լույսից կտրատվելով: Հիշողություններից մեկը վանելով՝ դարձյալ կիսավեր պատշգամբին, հյուսկեն բազկաթոռին նայեց: (Կանացի սենյակը, cold cream-ի բույրը՝ cold cream-ի մեղմ ու զգլխիչ բույրը, որ միշտ զգում էր հոգում՝ նույնիսկ նախքան զգայարաններով զգալը, կանացի կիսախավար սենյակը, ճերմակ ոտքերը, կլորիկ ծնկին դրված ձեռքը, բացակայող մայրը… Ինչքա՞ն վաղուց էր դա: Ե՞րբ էր): «Դեռ չէ,- ասել էր Կատալինան:- Երբ վերադառնաս, քոնը կլինեմ»:

Տղամարդը ձեռքերը ճակատին տարավ, որտեղ քրտինքի մանրիկ կաթիլներ էին սկսում հայտնվել: Բայց ինչո՞ւ պիտի դրան վերադառնամ,- հարց տվեց ինքն իրեն:

Երբ գյուղ եկավ՝ վրան կիպ նստող անբասիր համազգեստը հագին, հարցերի կրակահերթը դիմավորեց նրան. «Ե՞րբ ես եկել»: «Շա՞տ ես կռվել»: «Իսկ կորեուհինե՞րը, ինչպիսի՞ն են կորեուհիները»: Իսկ նա միայն փորձում էր հեռանալ: Ինչ-որ մեկը թիկունքից հարցերի տարափ տեղաց, և նա շտապեց բացատրություն տալ. «Եթե ինչ-որ տարօրինակ բան եք նկատում իմ մեջ, դա իմ զգացած ուրախությունն է»:

Բայց դա՝ մի ժամ առաջ: Հիմա սկսեց քայլել աննպատակ՝ բացելով տրտմության լարափակոցը, չհամարձակվելով նայել կանանց, որոնց հայացքները մերթընդմերթ սահում էին վրայով:

— Գարեջուր վերցրու, ախպերս:

Հայտնվել էր ընկերների աղմկոտ շուրջկալում, երաժշտական ավտոմատի նվագակցության տակ: Գարեջրի գավաթը շուրթերին հպած, ծոծրակը հետ գցած՝ աչքերը հառել էր ցուցափեղկի շշերի զորագնդին: Նրա դիմաց վաճառողի մշուշապատ դեմքը ծիծաղում էր ու ծիծաղում, մեծ ուրախություն էր տիրում, բայց նա չէր հասկանում, թե որն էր այդ մերկացած ատամների պատճառը:

— Ինձ հարսանիքիդ կհրավիրես, չէ՞, ախպերս:

Հանկարծ հետ շրջվեց՝ բռունցքը դանդաղ մինչև գլուխը բարձրացնելով: Սկսում են արդեն,- ասաց մտքում,- երևի գիտեն: Իջեցրեց բռունցքը և ամաչելով շեղեց հայացքը:

— Բոլորիդ էլ կհրավիրեմ,- ասաց շինծու ժպիտով:

Ծխելով փողոց ելավ: Լավ կլինի խոսեմ հետը,- մտածեց,- չգիտի, որ քաղաքում եմ: Նորից տան կողմը քայլեց: Եթե իմանար,- ասաց ինքն իրեն,- առաջվա նման պատշգամբում ինձ կսպասեր: Կանգ առավ՝ չիմանալով ինչ անել: Ահա նորից հյուսկեն բազկաթոռը, փոքր-ինչ վնասված սանդուղքը, իր համար միշտ բաց դռները, կիսամութ սենյակը, լուսնաձև հայելին, որի մեջ շեղակի ինքն իրեն էր նայել նրան նայելիս… «Երբ վերադառնաս,- ասել էր նա՝ ձեռքերը կրծքին դրած իրեն հեռացնելով գրկից»: «Չէ՛, հիմա՛, Կատալինա, արի՝ հե՛նց հիմա»: Նոր սիգարետ վառեց և լուցկին տաբատի փողքերը հոտոտող շան մեջքին նետեց: «Ես շուտ կվերադառնամ»: Ծուխը լիաթոք ներս քաշեց: Շունն անվստահորեն, ականջները ցցած ու պոչը տնկած՝ նրան էր նայում: «Երբ վերադառնաս, հիմա չէ»,- հնչեց Կատալինայի ձայնը:  Թաշկինակն ամուր ճակատին սեղմեց և չորս կողմը նայեց: Շունը շարունակում էր անշարժ մնալ՝ աչքերը բենգալյան կրակների նման շողացնելով: «Բայց ես հիմա եմ քեզ ուզում, սիրունս»:

Մի կատու ցատկեց աղբամանից և կորավ մի տան հետևում: Շունը հաչեց՝ առանց տեղից շարժվելու, և տղամարդը, վեր թռչելով, նրան սպառնաց քացով: Կենդանին փախավ՝ լռության մի մասը խզելով իր վնգստոցով: Նա ձեռքի ժամացույցին նայեց. ութն անց էր երեսուն րոպե:

Երկու կին էին մոտենում՝ աշխույժ զրուցելով: Հասնելով՝ դադարեցին խոսել և նրան թեթևակի շրջանցելով՝ խեթ-խեթ նայեցին: Երբ նրանց կերպարանքները սկսեցին աղավաղվել հեռվում, վերսկսեցին իրենց զրույցը՝ ժամանակ առ ժամանակ հետ-հետ նայելով: Նրանց զրույցից հասած վերջին պատառիկը հիացական մեղմ սուլոցի պես մի բան էր:

Խոր ներս քաշեց արդեն մատներն այրող սիգարետի ծուխը: «Ես ողջ և առողջ կվերադառնամ քեզ մոտ»,- ասել էր աղջկան՝ cold cream-ի և քնի բույրով հագեցած սենյակում իր գրկում սեղմած, աչքի տակով հայելու մեջ նրան գնահատելով, երբ մայրն աղոթում էր: Այնուհետև ապարդյուն պայքար էր սկսվել անկողնու վրա, և իրեն մերժելու համար նա համառորեն սեղմել էր ոտքերը: Իսկ ամիսներ անց՝ պատերազմ մեկնելու ծանուցագիր, հրաժեշտ հյուսկեն բազկաթոռի մոտ, երեսնօրյա անվերջանալի ծովային ճամփորդություն, վերևից բենգալյան կրակներով լուսավորված Քելլի բլրի գրոհը մի գիշեր, որ այժմ մղձավանջային հիշողություն էր դարձել, խանութի հետնամասում դիզվող բրնձի պարկերի նման կույտերով իրար վրա ընկնող մարդիկ: Եվ ինքը՝ թփի հետևում թաքնված, խավարամած երկնքի տակ կրակ վառելիս, վախից քար կտրած, նրա հետ կապված հուշերը հոգու խորքում տրոփելիս: Ականի պայթյուն՝ գրեթե ոտքերի տակ, մշուշ, որ աչքերի միջով թափանցեց և բարձի մեջ լցվող փետուրի հանգույն խլաձայն ներսը լցվեց: Հոսպիտալի աղոտ լույսեր, եթերի գլխապտույտ հարուցող հոտ, ասես հին տախտակի վրա փորագրված դեմքով բժիշկ՝ երբեմն «Վատ տեղ է վերքի համար, վատ տեղ է վերքի համար» ասելիս: Եվ իր խեղդված ճիչը՝ Կատալինա՜: «Երբ վերադառնաս, քոնը կլինեմ»: Պիտի խոսեմ նրա հետ,- ասաց տղամարդն ինքն իրեն՝ նոր սիգարետ վառելով: Ինձ չի սիրի,- մտածեց,- ոչ ոք էսպիսի տղամարդու չի սիրում: Տան դիմաց պտույտ տվեց՝ իր ստվերը տրորելով:

Մի շուն հաչեց անկյունում: Տղամարդը մի կերպարանք նշմարեց նեղլիկ փողոցի ծայրին և շունչը պահած պատին հենվեց: Տեսավ, թե ինչպես կերպարանքն իրեն այնքան լավ ծանոթ վճռական քայլերով լույսի փնջի տակ հատեց փողոցը: Թաղամասի վերջին տների հետևից աքաղաղի երկար ու խզված ծուղրուղու լսվեց: Զգում էր, որ նա մոտենում է, և նրա ոտնաձայները կախված էին մնում գիշերային կանգնած ու դատարկ օդի մեջ: Լույսի ճապուկ ցոլքեր էին վետվետում զգեստի ծալքերին, ստվերները սեղմում էին իրանը:

Տեսավ, թե ինչպես նա շորորալով բարձրացավ աստիճանները, բացեց դուռը և վառեց սրահի լույսը: Իսկ հիմա, թուղթ ու գրիչը ձեռքին, ոտքը ոտքին գցելով, նստում էր սեղանի մոտ: Ինձ է ուզում գրել,- մտածեց՝  մտաբերելով Կորեայում, այնուհետև հյուսիսամերիկյան ճամբարում ստացած նամակները: 

Րոպեներ անց կինը վեր կացավ և նամակը սպասքապահարանի ապակուն դրեց: Այժմ էլ տղամարդը տեսավ, թե ինչպես է նա թաղվում խոհանոցի մթության մեջ, և դուրս եկավ իր թաքստոցից այն պահին, երբ նրա գլխավերևում լամպ վառվեց: Եկել եմ նրա հետ խոսելու,- մտածեց,- և էդպես էլ կանեմ: Դողդողալով, հուշիկ քայլերով, ասես վախենար ականի զսպանակ տրորել, պատշգամբ ելավ և մի պահ շոյեց բազրիքը, որին բազմիցս հենվել էին երկուսով: Ինչո՞ւ պիտի ես էս ամենին վերադառնամ,- հարց տվեց ինքն իրեն՝ մի պահ կասկածելով: Ապա վճռականորեն ուղղվեց և թակեց դուռը: Տան խորքից գալար-գալար՝ կնոջ ձայնը եկավ.

— Ո՞վ է:

«Երբ վերադառնաս»: Չկարողացավ պատասխանել: Կինը, փոքր-ինչ վախվորած, երկար ձգված մի րոպեից հետո նորից հարցրեց.

— Է՜յ, ո՞վ կա էդտեղ:

Սենյակի միջով անցնող նրա դանդաղ, երկչոտ քայլերի արձագանքը լսեց: «Երբ վերադառնաս, քոնը կլինեմ»: Քայլերն արդեն դռան մոտ էին: «Երբ վերադառնաս»… Տղամարդը ցատկեց բազրիքի վրայով և կորավ նեղլիկ փողոցներում:

• 

•