Վարդան Ֆերեշեթյան․ Մենություն

Վարդան Ֆերեշեթյանի «Մենություն» պատմվածքը «Պոչը» պատմվածքների և էսսեների ժողովածուից է («Ակտուալ արվեստ» հրատարակչություն, 2022)։ Ներկայացնում ենք նաև պատմվածքի ռուսերեն տարբերակը՝ Լիլիթ Մելիքսեթյանի թարգմանությամբ։

Սերը՝ երկու մենություն է, որ ողջունում իրար,
շփվում եւ պահպանում են միմյանց։
Ռ.Մ.Ռիլկե

Երեկոյան այն ժամին, երբ ծառերի ստվերները հուլորեն երկարում եւ մարող արեւի շողերի ներքո ասես ավելի էին շեշտում մայթեզրի ծառերի անօգությունը թալկացող քաղաքի արեւմարի առկայծող լույսերի ցանցում  եւ ծառերը ստվերներից բաժանվելով սսկվում էին մթնշաղի պատրանքային առկայծումներում եւ լույսն ու ստվերը կորցրած տխրամած հակվում էին մայթերի վրա, մի պահ ամենուր տիրում էր համագրավ լռությունը, որ այդ օրերին ծառերի ճղնակոտոր ու անստվեր մենությունն ավելի ահարկու էր դարձնում…

Այնուհետեւ գիշերվա վրա հասնելուն պես սկսում էին լսվել շների հատուկենտ ու հետզհետե ահագնացող հաչոցները, որ օրեցօր սկսում էին ծածկել նույնիսկ մայթեզրյա խանութներին մերձակա խարույկների մոտ հացի հերթերում կանգնած մարդկանց վեճերն ու բացականչությունները։

Այդ օրերն ապրած, եթե ոչ բոլորը, ապա գոնե մեծ մասը, պիտի որ հիշի սովալլուկ, գզգզված, ուրուների պես աղբարկղերից դուրս թռչող շվարած ու կատաղած շներին, որ համարյա ամեն օր գիշերները ուղեկցում էին մեզ, իսկ երբեմն էլ սովից գժված, անզոր եւ իրենց էլ անհասկանալի կատաղությամբ, հարձակվում էին պատահած անցորդի վրա, եւ նույնիսկ գզգզել էին մի մանկահասակ աղջկա… 

Եղան եւ այլ դժբախտ պատահարներ, որոնք շուրթեշուրթ անցնելով, բազմապատկվելով ու ահագնանալով վերածվեցին մղձավանջի, որի մեջ համարյա մարդ չէր մնացել, այլ միայն կիսառսպելական հրեշավոր շներ…

Իսկ հետո սկսվեցին կրակոցները, եւ ինչպես մի ժամանակ անտառներում գայլերին, քաղաքում անխնա սկսեցին գնդակոծել շներին, համարյա տեսակն իսպառ վերացնելու մոլուցքով բռնված, եւ ինչպես բոլոր տեսակի եղեռններում ու սպանդներում, դրա մեջ էլ ինչ–որ նողկալի ու քստմնելի բան կար, որ բացատրության չէր տրվում, բայց եւ խորացնում էր բոլորիս մեջ թաքչած մենությունը։

Ճակատագրի բերմամբ, հենց այդ մութ ու ցուրտ օրերին փոստատարը մի օր թակեց մեր ավագ ընկերոջ՝ անտիկ եւ ժամանակակից համաշխարհային գրականության դասախոս Լեւոն Ներսիսիյանի դուռը ու նրան հանձնեց Ֆրանսիայից այստեղ հասած «Մենություն» հանդեսի մի քանի համարները, որ նրան ուղարկել էր իր հեռավոր ու մոռացված ծանոթներից մեկը, ով հիմա միայնակ ապրում էր Փարիզում, եւ գտել էր մի բան, որով ինչ–որ մեկը հաղորդակից կլիներ իր «Մենությանը»։ Դա մի եռամսյա հանդես էր, որի համարներում ժողովված էին մենությանը վերաբերող տարբեր բաներ՝ ասույթներ, բանաստեղծություններ, էսսեներ, պատմվածքներ, նոթագրություններ եւ այլն։ Եվ հենց այդ օրերից մի օր, երբ արդեն քչացող շների ուղեկցությամբ ընկերոջս՝  բանաստեղծ Հրաչյա Բեյլերյանի հետ, ինչ–որ տեղ խմելուց հետո,  քայլում էինք քաղաքի մթին լռանիստ փողոցներով, ես չգիտես ինչու, հիշեցի ու պատմեցի այդ «Մենություն» հանդեսի մասին, ինչը շատ ոգեւորեց նրան ու նա որոշեց այդ թեմայով զրույցների մի շարք անել մի երկու եղած եւ կամ թե այդ պահին իր նախընտրած միանգամայն տարբեր գրողների հետ՝ Աղասի Այվազյանի եւ Հրանտ Մաթեւոսյանի։

Այդ զրույցներից առաջինը տպագրվեց, իսկ երկրորդը, որ ձայնագրվել էր մի փոքրիկ ժապավենի վրա՝ անհետ կորավ…

Եվ քանի որ այնպես պատահեց, որ ես պատահաբար երկու զրույցներին էլ ներկա էի՝ թե տպագրվածին եւ թե կորածին, թեպետ ավելի շուտ որպես ունկնդիր եւ բաժակակից, այլ ոչ թե մասնակից, հիշողությանս փետրավոր ամպերի մեջ ահա մնաց մի դրվագ եւ կամ թե պատմություն այս կորած զրույցից, որը ես կուզենայի զետեղել որեւէ երեւակայական «Լավագույն չգրված պատմվածքներ» ծաղկաքաղում։

Ահա հիշողությանս աղոտած խուղերից հանած այդ պատմությունը.

–Ահա այդ ցուրտ ու մութ օրերին, երբ օր ու գիշեր խառնվել էին իրար, երբ հեռավոր գոչյունները, հաչոցներն ու խլաձայն կրակոցները չէին թողնում քնել, ես ամեն օր լուսադեմին ելնում էի պատշգամբ ծխելու եւ երկար նայում էի արեւի խատուտիկ ջերմությունից կայտռող եւ անհանգիստ ուտելիք փնտրող երկու շան, որ չնայած սննդի բացակայությանը չէին վհատվում ու ահա երկար փնտրտուքներից հետո մի մեծ ոսկոր էին գտել, որն այնքան ողորկ էր, որ արեւի շողերի անդրադարձից աչքերդ կուրացնում էր։ Եվ ահա նրանք այդպես անօգ ու շվարած երկար նայում էին այդ ոսկորին, մինչեւ որ շներից մեկն իրեն թափ տվեց, աշխուժացավ ու ոսկորը բերանն առնելով նետեց հեռու, եւ ահա մյուսն էլ ընդարմացումից ելնելով ու հեւքոտ վազելով հասավ ոսկորին ու այն ետ նետեց, ու սկսվեց մի քանի օր տեւող երկարատեւ խաղը, որի մեջ ինչ–որ հուսադրող բան կար եւ կամ թե միմյանց մխիթարելու սրտառուչ ջանք։

Եվ ահա մի օր էլ կեսգիշերին մոտիկ կրակոցների ձայն լսեցի, եւ երբ ահա լուսադեմին, սովորականից շուտ, ելա պատշգամբ ծխելու, ապա տեսա շներից մեկին, որ երկար ու անթարթ նայում էր այն մեծ ու ողորկ ոսկորին։ Եվ ահա աչքերով երկար փնտրում էի երկրորդ շանը, որ այդպես էլ չէր գալիս, ու չեկավ, մինչեւ որ հասկացա եղելությունը։ Եվ շունը, որ երկար ու անքթիթ նայում էր մեծ ու ողորկ ոսկորին, հանկարծ, առաջվա պես, իրեն թափ տվեց, ոսկորը բերանն առավ ու ամբողջ ուժով նետեց հեռու եւ արագընթաց հեւիհեւ վազելով հասավ ոսկորին ու այն ետ նետեց, եւ այդպես շարունակ, լեզուն ուժասպառ դուրս գցելով, մինչեւ որ մենությունը գտնի ինքն իրեն… 

*****

Вардан Ферешетян

ОДИНОЧЕСТВО

«Любовь — это два одиночества, которые приветствуют 
друг друга, соприкасаются и защищают друг друга». 
Р.М.Рильке

В тот самый вечерный час, когда тени деревьев неспешно удлинялись и в лучах гаснущего солнца, казалось, еще больше подчеркивали бесполезность тротуарных деревьев в сети мерцающих огней засыпающего закатного города, а сами деревья, отделенные от своих теней, вспыхивали в призрачном полумраке и, лишившись света и тени, уныло склонялись к тротуарам, – тогда на мгновение повсюду воцарялась всеобъемлющая тишина, которая делала еще более ужасающим одиночество обкорнанных и лишенных тени деревьев…

Но стоило наступить ночи, как раздавался сначала одиночный, а после постепенно нарастающий лай собак, который с каждым днем лишь усиливался и начинал перекрывать даже споры и возгласы людей, толпящихся у костров близ приобочинных ларьков в блокадных очередях за хлебом.

Кто жил в те дни – если не все, то хотя бы большинство, – должны помнить оголодавших, всклокоченных, выскакивающих из мусорных баков, словно призраки, ошалевших и бешеных собак, которые сопровождали нас почти каждую ночь, а бывало и, обезумев от голода, с бессильной и им самим непонятной яростью набрасывались на случайных прохожих и даже растерзали одну девочку…

Были и другие несчастные случаи, слухи о которых, передаваясь из уст в уста, приумножаясь и приукрашиваясь, превратились в кошмар, в котором почти не осталось людей – одни только полумифические чудовищные собаки…

А потом началась стрельба, и как в свое время волков в лесах, так и в городе начали беспощадно отстреливать собак, одержимые мороком их полного истребления, и, как и во всех бойнях и геноцидах, в этом было что-то гнусное и омерзительное, не поддававшееся объяснению, но еще больше усиливающее таящееся во всех одиночество. 

Так уж вышло, что в один из тех темных и холодных дней почтальон постучался к нашему старшему другу, преподавателю античной и современной зарубежной литературы Левону Нерсесяну и вручил долетевшие сюда из Франции номера журнала «Одиночество», отправленные ему одним неблизким и подзабытым знакомым, который теперь жил бобылем в Париже и нашел способ приобщить кого-то к своему «Одиночеству». Это был ежеквартальный журнал, в номерах которого печатались  самые разножанровые тексты об одиночестве: афоризмы, стихи, эссе, рассказы, заметки и тому подобное. В один из таких дней, когда в сопровождении изрядно поредевшей своры собак мы с моим другом поэтом Грачья Бейлеряном, уже немного выпившие, шли по молчаливым и темным улицам, я непонятно почему вспомнил и рассказал об этом журнале. Его это так воодушевило, что он решил провести на эту тему цикл бесед со своими двумя на тот момент самыми любимыми, хотя и чрезвычайно отличающимися друг от друга писателями – Агаси Айвазяном и Грантом Матевосяном.

Первая из этих бесед опубликована, а вторая, записанная на маленькую кассету, бесследно исчезла… 

И поскольку так уж вышло, что я присутствовал при обеих беседах – и напечатанной, и пропавшей – скорее как слушатель и собутыльник, нежели участник, в перистых облаках моей памяти остался один эпизод или история из этой пропавшей беседы, которую мне хотелось бы включить в какой-нибудь воображаемый сборник «Лучшие ненаписанные рассказы».

Вот эта история, извлеченная из смутных закоулков моей памяти:

– В те холодные и темные дни, когда перпутались и смешались день и ночь, когда далекие возгласы, лай и глухие выстрелы не давали спать, я каждое утро на рассвете выходил на балкон покурить и подолгу смотрел на резвящихся под лучами солнца и неустанно ищущих пищу двух собак, которые несмотря на отсутствие еды не унывали и после долгих поисков наконец нашли большую белую кость, обглоданную до слепящего под солнечными лучами блеска. Они долго растерянно и беспомощно смотрели на эту кость, пока одна из собак не встрепенулась, оживилась и, ухватив кость пастью, отбросила ее вдаль, и тут же другая тоже вышла из оцепенения и, пыхтя, добежала до кости и швырнула ее обратно – так началась их длившаяся днями напролет игра, в которой было что-то обнадеживающее, какое-то взаимное старание утешить друг друга.

И вот однажды в полночь я услышал близкие звуки выстрелов, и когда в предрассетный час, раньше обычного, вышел на балкон покурить, то увидел одну из собак, которая долго, не мигая, смотрела на эту большую обглоданную кость. Я же высматривал вторую собаку, которая всё не приходила и так и не пришла, пока я не понял, что произошло. И собака, которая, так и не сморгнув, всё смотрела и смотрела на большую обглоданную кость, вдруг, как раньше, встрепенулась, ухватила кость пастью  и со всей силы швырнула ее вдаль, потом стремительно вприпрыжку подбежала к кости и отбросила ее назад, и так она бежала снова и снова, обессиленно высунув язык,  пока одиночество не обретет само себя…

Перевод с армянского
Лилит Меликсетян