«Գերադասում եմ փոքր դետալներով մատուցել ասելիքը»

Օրեր առաջ Երևանում հյուրախաղերով հանդես եկավ Վանաձորի Հովհաննես Աբելյանի անվան պետական դրամատիկական թատրոնը: Ստանիսլավսկու անվան ռուսական դրամատիկական թատրոնի բեմում աբելյանցիները խաղացին երկու ներկայացում՝ բեմադրված ըստ Դերենիկ Դեմիրճյանի «Երկիր հայրենի» և Հովհաննես Թումանյանի «Անուշ» ստեղծագործությունների: Մեր հարթակում հյուրընկալել ենք բեմադրությունների հեղինակին՝ ՀՀ ժողովրդական արտիստ, Հովհաննես Աբելյանի անվան թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար Վահե Շահվերդյանին: Զրույցն սկսելուց առաջ Ardi.am-ի և թատերասեր ողջ հանրության անունից ցանկանում ենք շնորհավորել մեր հյուրին և նրա ղեկավարած ստեղծագործական թիմին՝ Հովհաննես Աբելյանի անվան պետական դրամատիկական թատրոնի 90-ամյակի առթիվ. հենց այս տարեդարձին էլ նվիրված էին թատրոնի երևանյան ելույթները:

-Պարո՛ն Շահվերդյան, Հովհաննես Աբելյանի անվան թատրոնի 90-ամյակն է լրանում այս տարի: Ի՞նչ կարևոր հանգրվաններ կառանձնացնեք թատրոնի տարեգրության մեջ, և Ձեր կյանքի տարիներից քանի՞սն եք ներդրել այդ թատրոնում:

-Թատրոնի հետ իմ կապն սկսվել է 6-7 տարեկանից: Իմ տեսած առաջին ներկայացումը եղել է հենց այդ թատրոնում: Հետո պարզեցի, որ դա եղել է Գոլդոնի «Վենետիկյան երկվորյակները». երեկոյան ներկայացում էր, որին ինձ դժվարությամբ ներս թողեցին: Այնուհետև ամեն կիրակի պարտադիր ներկա էի լինում թատրոնի ցերեկային ներկայացումներին: Հաճախում էի թատերական խմբակ: 11 տարեկան էի, թատրոնում բեմադրվում էր Բալզակի «Խորթ մայրը»: Փնտրում էին 10-11 տարեկան երեխայի դերակատար: Թատերական խմբակից ինձ գիտեր թատրոնի ղեկավարը՝ դերասան Աշոտ Գևորգյանը, որն էլ ինձ վերցրեց այդ դերի համար: Ծնողներս կտրականապես դեմ էին, բայց ես խաղացի այդ դերը: Ի դեպ, պրեմիերան կայացավ իմ ծննդյան օրը՝ օգոստոսի 19-ին: Այդպես սկսվեց: Հետո տեղափոխվեցինք Երևան, այստեղ ավելի բուռն թատերական կյանք էր: Բայց իմ կապը Աբելյանի անվան թատրոնի հետ չխզվեց: Անկախ այն բանից, թե որտեղ եմ ապրել, մշտապես կապված եմ եղել Վանաձորի թատրոնին: 1973-ին, երբ ավարտել էի թատերական ինստիտուտը, Վարդան Աճեմյանի օրհնությամբ մեկնեցի Վանաձոր (այն ժամանակ՝ Կիրովական)՝ որպես Աբելյանի անվան թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար: Թեև արդեն աշխատում էի Սունդուկյանի անվան թատրոնում, այդտեղ էի պաշտպանել իմ դիպլոմայինը, սակայն Աբելյանի թատրոնում դժվար վիճակ էր, փնտրում էին երիտասարդ, ակտիվ գեղարվեստական ղեկավարի, և Աճեմյանն ինձ հորդորեց մեկնել, աշխատել իմ հարազատ քաղաքի թատրոնում, որի գեղարվեստական ղեկավարն էի 1973-1995 թթ.: Հետո նշանակվեցի Սունդուկյանի անվան թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար, աշխատեցի 13 տարի, բայց Վանաձորի հետ կապը պահպանվում էր,  շարունակում էի մնալ Աբելյանի անվան թատրոնի գեղարվեստական խորհրդատու: 2008-ից մինչ օրս էլ այդ թատրոնի գեղարվեստական ղեկավարն եմ: Փաստորեն, ավելի քան 50 տարի ես Աբելյանի անվան թատրոնում եմ: Ինչ վերաբերում է թատրոնի կենսագրության կարևոր, պայծառ էջերին, պիտի ասեմ, որ 90 տարի առաջ Ղարաքիլիսայում թատրոնի ստեղծումն ինքնին մեծ երևույթ էր Հայաստանի թատերական կյանքում: Դա հնարավոր եղավ շնորհիվ բեմադրիչ Աշոտ Մաթևոսյանի՝ Աշմաթի: Տարիների հետ թատրոնը կայանում էր, ոտքի կանգնում: Թատրոնի կենսագրության մեջ մեծ դեր են խաղացել բեմադրիչներ Հովհաննես Կարապետյանը, Սոկրատ Աքմաքչյանը: Վերջինիս օրոք թատրոնում բեմադրվեցին ժամանակակից արտասահմանյան հեղինակների գործեր: Արթուր Միլլեր, Ժան Անույ, Էդուարդո դե Ֆիլիպո. այն տարիների ավանգարդն էր սա: Արդեն 1980-ականներից Աբելյանի անվան թատրոնը ուներ ոչ միայն հանրապետական, այլև միջազգային ճանաչում: 1986-ին մասնակցեցինք մոսկովյան հրաշալի հյուրախաղերին, 20 օր շարունակ «Սովրեմեննիկ»-ում  խաղում էինք Չեխովի «Երեք քույրը», Լերմոնտովի «Դիմակահանդեսը», Շեքսպիրի «Ռիչարդ II»-ը: Խորհրդային Միությունում առաջինը մեր թատրոնն է բեմադրել Շեքսպիրի այդ ողբերգությունը, ինչու չէ, նաև Չեխովի «Երեք քույրը»: Դրանից հետո թատրոնը հրավիրվեց Պորտուգալիա՝ միջազգային թատերական փառատոնի: Ապա մեկնեց Ֆրանսիա: Շարունակվեցին միջազգային հյուրախաղերը, մասնակցություններն այլ փառատոների, ունեցանք մրցանակներ և ոչ պատահական մրցանակներ: Թատրոնն այդ տարիներին հանրապետության մյուս թատրոններից առանձնացավ նրանով, որ ուներ երիտասարդ ստեղծագործական կազմ: Իմ նշանակումից երկու տարի անց ես թատրոն հրավիրեցի թատերական ինստիտուտի 10-12 երիտասարդ շրջանավարտների: Հավաքվեց նվիրյալների խումբ, մի բան, որ շատ կարևոր է ստեղծագործական կոլեկտիվի համար: Մեր թատրոնը համեմատում էին այն ժամանակ շատ մոդայիկ, Խորհրդային Միության թատերական կյանքում ավանգարդ համարվող Լիտվայի Պանևեժիս քաղաքի թատրոնի հետ:

-Երևանյան հյուրախաղերում դասական երկու գրողի ստեղծագործություն ներկայացրիք՝ Դերենիկ Դեմիրճյանի «Երկիր հայրենի» թատերգությունը և Հովհաննես Թումանյանի «Անուշ» պոեմը: Ինչո՞վ էր պայմանավորված այդ ընտրությունը երևանյան հանդիսատեսի համար:

-Երկու տարի առաջ նշվում էր Թումանյանի 150-ամյակը: Բնականաբար, Լոռվա «մայր թատրոնը», ինչպես կոչում են Աբելյանի անվան թատրոնը, չէր կարող չարձագանքել այդ հոբելյանին: Ես ինձ պարտավորված էի զգում Թումանյանի առաջ՝ նաև որպես լոռեցի: Եվ կանգ առա «Անուշի» վրա, որի մասին առաջներում էլ մտածել եմ: Ես ստեղծեցի իմ տարբերակը, որում գլխավոր գործոններ են այսպես կոչված երգչախումբը և Դևբեդը: Սրանք են տանում ներկայացման ասելիքը հիմնականում:

Ինչ վերաբերում է «Երկիր հայրենիին», պիտի ասեմ, որ մեր այս դառը, դաժան ու խառնակ ժամանակներում, արցախյան այս արյունալի իրադարձությունների պարագայում ես փնտրում էի մի այնպիսի գործ, որի ասելիքը կլինի տեղին, կլինի արդիական: Եվ ինձ այս օրերին շատ համահունչ թվաց Դեմիրճյանի գործը: Ասեմ, որ Արցախի մշակութային կյանքի հետ  սերտորեն կապված եմ եղել դեռևս 1974 թվից: Հայաստանի թատերական աշխարհից առաջինը, որ հյուրախաղերի է գնացել Ղարաբաղ, Կիրովականի թատրոնն է: Եվ դա եղել է պարբերաբար. մենք այնտեղ էինք լինում, նրանք՝ մեզ մոտ: Ինչևէ: Գիտեի, որ 1939-ին Աճեմյանը «Երկիր հայրենին» բեմադրել է նախ Սունդուկյանի, հետո՝ Լենինականի թատրոններում: Վերընթերցեցի Դեմիրճյանի պիեսը, որոշ հարցերում վերապահումներ ունեցա, բայց շատ կարևոր մի բան գտա ինձ համար. տեսա այն ժամանակվա և այսօրվա մեր պարտությունների պատճառները: Պատճառներից ամենամեծը դավաճանությունն է, որի արտացոլումը գտա Դեմիրճյանի պիեսում: Եվ ստեղծեցի դրամատուրգիական իմ տարբերակը, որում դավաճան Վեստ Սարգսի կերպարը դարձավ շատ կենտրոնական, ասելիքը կրող:

-Դավաճանությունը ազգային մեր բոլոր դժբախտությունների անկյունաքարն է բոլոր ժամանակներում:

-Այո՛: Դավաճանությունը հնուց գալիս-գալիս է և այսօր ավելի արմատացած է մեզանում: Հենց դա էլ ինձ համար դարձավ գլխավոր ասելիք, որի շուրջ փորձեցի կառուցել բեմադրությունը:

-Փաստենք, որ Վեստ Սարգսի դերակատար Էդգար Քոչարյանն էլ շատ ճիշտ շեշտադրումներով տեղ հասցրեց այդ ասելիքը:

-Այո՛:

-Երկու ներկայացումներում էլ մինիմալիստական լուծումների մեջ առավելագույն արդյունք էիք ապահովել: Գրեթե դատարկ, դեկորներից զուրկ բեմում էին խաղում դերասանները: Սա պայմանավորված էր նյութական միջոցների սղությա՞մբ, թե՞ բեմադրական սկզբունք էր:     

-Կապել դա հատկապես ֆինանսների հետ, չի կարելի: Եթե ուրիշ բան ուզենայի անել, ֆինանսներ կգտնվեին: Ես հիմա փորձում եմ աշխատել ավելի ժլատ միջոցներով: Սկսել եմ շատ սիրել դատարկ բեմը: Հատկապես երբ պատմական պիես եմ բեմադրում, հրաժարվում եմ նախկինում օգտագործվող ծանր դեկորներից: Ընդհակառակը, գերադասում եմ փոքր դետալներով մատուցել ասելիքը: «Երկիր հայրենի»-ում ընդամենը մի ցանց է բեմում, և դա ամեն ինչ ասում է, խորհրդանշում է այն ցանցը, որի մեջ հայտնվել ենք բոլորս:

-«Անուշ»-ում էլ մեկ օղակն է պայմանավորում ասելիքը. ենթադրում եմ, որ այն ադաթի կաշկանդող, կաղապարող գործառույթն է խորհրդանշում:

-Այո՛, ադաթն է խորհրդանշում:

-Դուք հաճախ եք անդրադառնում հայ և համաշխարհային դասական հեղինակներին: Խոսքս վերաբերում է թե՛ Սունդուկյանի, թե՛ Աբելյանի անվան թատրոնների խաղացանկին: Ինչո՞վ է սա բացատրվում։ Դուք, այնուամենայնիվ, դասակա՞ն արժեքների հետևորդն եք, չնայած համարում եք կարևոր արժանիք  ավանգարդ մոտեցումները, երիտասարդական կազմի առկայությունը թատրոնում:

-Այո՛, ես դասականներին եմ նախապատվություն տալիս: Հատկապես այն դասականներին, որոնք գրեթե չեն բեմադրվել: Ես ուզում եմ, որ այսօրվա հանդիսատեսը, առավել ևս՝ երիտասարդ, իմանա նրանց մասին: Այսօր շատերը չգիտեն այդ դասականներին, որոնց դեպքում իմ երևակայությունն ավելի լավ է աշխատում: Ես ինձ ավելի ազատ եմ զգում: Ժամանակակից դրամատուրգիան նույնպես ինձ հետաքրքրում է, գրեթե չկա ժամանակակից հեղինակ, որին ես անդրադարձած չլինեմ: Մոտ տասնհինգ ժամանակակից հեղինակի քսաներկու ներկայացում եմ բեմադրել: Այդ հեղինակներից  շատերի հետ եմ տառապել (անուններ չտամ):

-Եթե հեղինակը ողջ է, ենթադրում եմ, որ նրա գործը բեմադրելիս կա՛մ պիտի հաշվի նստեք նրա «քմահաճույքների» հետ, կա՛մ պիտի լինի բախում:

-Երբ այդ հեղինակներն իմանում են, որ ես եմ բեմադրում, նույնիսկ չեն էլ գալիս փորձերին: Վստահում են, թե՝ ինչ, չգիտեմ: Բայց գալիս են ներկայացմանը և տեսնում ոչ այն, ինչ իրենք էին պատկերացնում: Եվ դա լավ է:

-Լավ է Ձեզ համար: Իսկ իրե՞նց:

-Դե՛, Աստված նրանց հետ:

-Այդուհանդերձ, համարձակվում եմ մտածել, որ Դեմիրճյանն ու Թումանյանը շնորհակալ կլինեին Ձեզ այս երկու բեմադրությունների համար:

-Հուսանք:

-Ի՞նչ սպասել առաջիկայում բեմադրիչ Վահե Շահվերդյանից:

-Շատ եմ ուզում կոմեդիա բեմադրել. Շեքսպիր, Լոպե դե Վեգա, գուցե և ռուս որևէ հեղինակի, դասական հեղինակների: Շատ եղան դրամաներն այս ընթացքում:  

Զրույցը՝ Կարինե Ռաֆայելյանի
Լուսանկարները՝ Գոռ Փելեշյանի