Դեմիրճյան-Չարենց. անհայտ ձեռագրեր

Հրապարակումը նվիրվում է Դերենիկ Դեմիրճյանի՝ 145 և Եղիշե Չարենցի 125-ամյակներին:

Դերենիկ Դենիրճյանի և Եղիշե Չարենցի փոխհարաբերությունների մասին տեղեկություններն այնքան էլ շատ չեն, դրանք առավելապես քողարկված են առանձին բանավոր պատմությունների, գրավոր կցկտուր վկայությունների, ժամանակակիցների թողած հուշերի տողատակերում:

Այդուհանդերձ, անվիճելի է, որ քսան տարվա տարիքային տարբերությամբ այս հանճարները եղել են բավական հետաքրքիր շփումների մեջ, որ տեղ-տեղ վերածվել է արկածախնդրության:

Չարենցը բացառիկ վերաբերմունք է ունեցել Դեմիրճյանի գրականության, ստեղծագործական ոճի, լեզվի նկատմամբ, մի բան, որ արձանագրված է հայ գրականագիտական մտքի վավերագրերում: Դեմիրճյանին գրած մի նամակում էլ նա նշում է, որ «Քաջ Նազար» թատերգության առաջին ընթերցողը և դրանով հիացողն ինքն է եղել: Իսկ որ Դերենիկ Դեմիրճյանի անձնական կյանքում Չարենցն ունեցել է բացառիկ դերակատարություն, հայտնի է շատերին. բնականաբար, նկատի ունենք Դեմիրճյանի երկրորդ կնոջը՝ Մարիա Իվանովային, առաջին ամուսնու տանից կառքով փախցնելու անօրինակ արկածը:

Եվ այսուհանդերձ, երբ խոսքը վերաբերել է գրականությանը, գեղարվեստական չափանիշներին, Չարենցը եղել է անաչառ ու չի տրվել ընկեր-բարեկամական պայմանականություններին:

Ասվածի մի վկայություն է պահպանվել Դերենիկ Դեմիրճյանի արխիվում, որն առաջին անգամ ներկայացնում ենք հանրությանը:

Դերենիկ Դեմիրճյանը, ինչպես հայտնի է, գրել է բանաստեղծություններ, թեև դրանք քննություն չեն բռնել թե՛ գրական շրջանակներում, թե՛ հենց իր՝ հեղինակի աչքում: Բայց և այնպես, անգամ ոչ երիտասարդ տարիքում նա շարունակել է ստեղծագործել պոեզիայի ժանրում և այդ ստեղծագործություններից մեկը՝ «Սարոն գյուղից լուր է բերել»

վերնագրով, հանձնել է տպագրության:

Չարենցը, որն այդ ժամանակ Հայպետհարտի Գեղարվեստական բաժնի վարիչն էր, մերժել է դրա տպագրությունը և դեմիրճյանական բնագիր թերթիկի հակառակ կողմում արել հետևյալ մակագրությունը. «Տպագրությունը գտնում եմ աննպատակահարմար, իբրև ոչ պարզ, հիմնական դրույթից զուրկ մանկական գրվածք: Վերադարձնել հեղինակին:

Ե. Չարենց

26. III. 933»:

Եվ որպեսզի համոզվենք, որ Չարենցը միանգամայն իրավացի է եղել իր մերժման մեջ և առաջնորդվել է գրական ճաշակով ու պոեզիայի գիտակի անաչառությամբ, ներկայացնում ենք Դեմիրճյանի՝ տպագրության հանձնած բանաստեղծությունը, ավելի ճիշտ՝ դրանից պահպանված մի պատառիկ:

«Սարոն գյուղից լուր է բերել

Շատ բարով է անում տատին,

                        ողջ է պապին,-

Կոլխոզներն էլ աշխատում են.

                        Ամենքը լավ են:

                        Դո՞ւք ոնց եք:

-Աշխատում ենք:

-Լավ, դե գնամ, լուրը տանեմ:

             __________

Բայց տե՛ս, պոստը նամակ բերեց.-

            Ո՞նց եք, գրե՛ք:

Ահա գրում ենք-

լավ ենք, լավ ենք, լավ ենք.

            Մեր կոլխոզում վար ենք անում,

            Աշխատում ենք գործարանում,»:

Ինչպես նկատում ենք, բանաստեղծությունն անավարտ է, քանի որ ոչ միայն միտքն ամփոփ չէ, այլև կետադրությունն է վկայում այդ մասին: Այսուհանդերձ, կարծում ենք՝ ուշագրավ փաստ է այս երկու ինքնագիր թերթիկի առկայությունը Դեմիրճյանի արխիվում այն առումով, որ հավաստում է գրականությունն իբրև գերակա արժեք ընդունելու փաստը Դեմիրճյանի և Չարենցի ապրած ժամանակներում:

Կարինե Ռաֆայելյան

Դերենիկ Դեմիրճյանի տուն—թանգարանի վարիչ       

Գլխավոր նկարը՝ Ալեքսեյ Կրավչենկո, Դերենիկ Դեմիրճյանի դիմանկարը