Մարտի 20-ին Գենտում տեղի ունեցավ ճապոնացի ռեժիսոր Շիգերու Յոշիդայի «Ինդիգոյի երանգները» ֆիլմի պրեմիերան։ Ֆիլմը մարդկանց մասին է, որոնք զբաղվում են բույսերից կտորեղենի կապույտ ներկի արտադրությամբ։ Ավանդույթն ունի հազարամյա պատմություն, և վարպետները աշխատանքի զգալի մասը հիմա էլ անում են ձեռքով։ Ներկի հոտից, համից զգում են բակտերիաների հասունացման աստիճանը, ջրի ավելացման ժամանակը, ու ներկը խառնում են մերկ ձեռքերով ու ոտքերով, որպեսզի հատակին նստած բակտերիաները նույնպես ներկ տան։ Աշխատանքն ու մարդը միավորվում են, մարդն իր աշխատանքն է դառնում, և այստեղ կրոնական կոնկրետ ձևաչափ պետք չէ փնտրել․ այլ երկրամասի հողագործը նույնպես ձուլվում է իր բույսին, ու ճապոնացի ջուլհակի պես օրվա մեջ ունենում է շնորհակալ զգալու,տխրության ու սխալի գիտակցության պահեր։ («Իմ պապը հողի հետ //Խորհել ու խոսել է, //Ամպի հետ արտասվել, //Ջրի հետ հոսել է», Համո Սահյան, «Իմ պապը»)։ Վերջում մահացած բակտերիաների մնացորդները դաշտում լցնում են որպես պարարտանյութ՝ որպես նոր կյանքի աղբյուր։
Ճապոնիայից Գենտ եկող ֆիլմերի թեման հաճախ է լինում աշխատանքը։ Նախորդ տարվա փառատոնի գլխավոր ֆիլմը մի մարդու մասին էր, որի գործն էր Տոկիոյի հանրային զուգարանների մաքրումը։ Կոչվում է «Կատարյալ օրերը»։ Այն չունի «հարուստ ու խորը» դիալոգներ․ ամեն բան հասկանալի է դառնում ինքնին։ Երկու ֆիլմի առանձնահատկություններից է ընտանիքով դիտելու հնարավորությունը․ ոչ մի կադրում չես անհանգստանա, որ երեխադ կամ ընտանիքիդ այլ անդամ տեսավ մի բան, որ չարժեր․ ապահով ես։ Ֆիլմը օգնում է հուզվել ու կարեկցել առանց ցնցման։ Ես առանձնացնում եմ սա, որովհետև Բելգիայում տեղական մշակութային արտադրանքը չեմ կարող սպառել լիարժեք համաձայնությամբ։ Այսինքն սպառողական իմ դաշտը՝ որպես մշակութային կարիքներ ունեցող հասուն մարդու, խիստ սահմանափակ է, անհնարին սահմանափակ։ Եվ խոսքը նրա մասին չէ, որ ճապոնական ֆիլմարտադրությունը չունի նաև ուրիշ շերտեր, այլ նրա, որ կա այլընտրանք։
Իմ նպատակը հիմա երկու ֆիլմի օրինակով հետևություն անելը չէ, ոչ էլ մասնագետ ընթերցողի հետ ռեգիոնի հասարակական ու մշակութային առանձնահատկությունների քննարկումը։ Արդեն երկար ժամանակ է՝ մտածում եմ մի բանի մասին, որը ձևակերպելու առիթ եղավ ֆիլմը։ Հիսուսն ինչո՞ւ է ասում․ «Այդպես էլ թող ձեր լույսը շողա մարդկանց առաջ, որպեսզի տեսնեն ձեր բարի գործերն ու փառավորեն ձեր Հորը, որ երկնքում է» (Մատթեոս 5.16): Նա չի դարձնում քրիստոնեությունը զուտ ու միայն նահատակության ու ապագայի հույսի կրոն։ Հինկտակարանյան պատմություններում հանդիպում են դրվագներ, երբ հրեա մարգարեին կամ «արդար»-ին իր կրոնն են հարցնում հեթանոսները, որպեսզի «փառավորեն նրա Աստծուն» ։ Այսինքն սա բնորոշ վարք է․ երբ մեկն ունենում է բարի կենսակերպ, առաջացող հարցն է լինում՝ ո՞ւմ կամ ինչի՞ն է հավատում։
Ինչո՞ւ է Արևելքը ձգում։ Բազում պատճառներ կան։ Իմ զգացումն է՝ հոգնել ենք, ուրիշ բան ենք ուզում, ուրիշ բանի գոյության հնարավորություն (գործընթացն ընդ որում երկկողմանի է․ Արևելքն էլ իր շարժումն ունի դեպի Արևմուտք, միայն թե այնտեղ չապրելու պարագայում տեղեկանալ հնարավոր է եվրոպական մասնագիտական գրականությամբ և, օրինակ, ճապոներեն մեդիայով)։ Հինդուիզմը բազմաստվածություն է (գրեթե ինչպես մեր իմացած հեթանոսությունը), որի ներսում ձևավորվել են կրոնափիլիսոփայական այլ դպրոցներ, կոնֆուցիականությունն ու դաոսականությունը բարոյագիտական, վարքաբանական ու խորհրդապաշտական ուսմունքներ են, իսկ սինտոիզմը՝ բնության պաշտամունքը, մարդկության ամենահին կրոններից է։ Քրիստոնյա ժողովուրդներս նույնպես ընթացել ենք մեկից մյուսը․ Արևելքը այստեղ մնացել է։ Հիմա, երբ մեդիահոսքերով ու անձնական միջնորդավորված փորձառությամբ հասնում են մեզ սովորական, բնական մարդկային հարաբերությունների հիշեցումներ, ինչպես Հիսուսն է զգուշացրել մեզ, հարց է առաջանում՝ ո՞ւմ են հավատում։
Հնարավոր է՝ ժողովուրդը չունենա կատարյալ ճշմարիտ սահմանումներ, ինչպիսին որ Ավետարանական Խոսքն է, բայց իր ունեցածը գործի վերածի ավելի տեսանելի կերպով ու տևաբար, քան ունեցողներս։ Դրա համար քրիստոնյա լինելու մեջ անձնական հպարտության առիթ չկա․ դա ամենօրյա ընտրություն ու պատասխանատվություն է։ Այն, որ ես քրիստոնյա եմ, նշանակում է, որ ընդունում եմ Հիսուսի Զոհաբերությունը․ բայց Զոհաբերվո՛ղն էլ է Ինքը, իմ հեռացումը Թույլ Չտվո՛ղն էլ, ու հավատը անշարժ չէ. Հիսուսը առաքյալներին հաճախ է անվանում թերահավատներ կամ ասում՝ եթե հավատ ունենայիք․․․ Ստացվում է՝ ես այն և՛ ունեմ, և՛ չունեմ, և՛ ամեն օր հարաբերությունն է փոխվում։
Հետգրություն: Քանի որ ներկա մտքերի ձևակերպմանը ֆիլմը տարավ, կավարտեմ նրա որոշ արտահայությունների վերաշարադրանքով։
- Ինդիգոն ստացվում է կապույտից, բայց ավելի կապույտ է, քան կապույտը։
- Օվկիանոսը ավերում է բնակավայրեր, բայց ես երբեք չեմ վախեցել նրանից․ այն կարծես իմ հայրը լինի, իմ պապը։
- Կապույտն առաջին գույներից է, որ տեսել եմ ծնվելուցս հետո․ երկինքը, օվկիանոսը։
- Ես ամեն օր եմ մտածում մահվան մասին։
- Եթե ես չմահանամ, երեխաները չեն կարողանա մեծանալ․ պիտի մահանամ, որպեսզի տեղ բացվի, ու ապրեն նաև գալիք մարդիկ։
- Ես երբեք չեմ ունենա վարպետությունը, որը որ իմ նախնիներն են ունեցել․ ամեն դեպքում ուզում եմ հասկանալ, թե նրանք ինչպես են կարողացել այդպես աշխատել։
- Քիմիան երկու հարյուր տարեկան է, ինդիգոյի արտադրման փորձը՝ ավելի քան հազար։ Բայց քիմիային ավելի ենք վստահում։
- Հիմա շատ են ասում՝ պիտի էսթետիկ լինի։ Ես դա չեմ ընդունում։ Պիտի լավը լինի։
- Ինդիգոն իմ կինն է։ Ոչ հենց կնոջ իմաստով, այլ մոր, դեպի որը ամեն օր վերադառնում եմ, որից ծագում եմ։
- Ճապոնիայում մենք չորս գույն ենք ունեցել՝ սպիտակ, որը նույն բառից է ծագել, ինչ «իմանալ, հասկանալ, ճանաչել» բառը, սև, որը ունեցել է վատ իմաստ, կարմիր անվանել ենք բոլոր վառ գույներին ու կապույտ՝ մյուս գույներին, որոնք համարել ենք անորոշ գույներ։ Անորոշության պատճառով «կապույտ» կոչվող երանգները անվստահություն են առաջացրել․ նրանք ո՛չ սպիտակ են, ո՛չ սեւ, ո՛չ կարմիր։ Ինդիգոյի գալուստը մեր ու կապույտ գույնի միջև լավ հարաբերություն է ձևավորել։
- Ճապոնիան բամբակի ողջ հումքը ներկրում է. բամբակի երկիր չէ։ Բայց ես այն աճեցնում եմ։ Մեր բամբակը երկար թելեր չունի, հարմար չէ, չես համեմատի եգիպտական ընտիր բամբակի հետ։ Բայց մերն էլ իր բնույթը ունի։
- Նախկինում ամեն գյուղ կտորեղենը ներկելու ու չորացնելու երկու վարպետ ուներ։ Հիմա շատ քիչ մարդ է այդ գործն անում։ Երբեմն ինքս ինձ հարցնում եմ՝ ինչո՛ւ եմ այսքան դժվարացնում իմ կյանքը։
- Երբեմն գալիս է միտքը, որ այս գործն անելով՝ հետ եմ ընկել ժամանակից։ Բայց երևի հետ չեմ. առաջ եմ։
- Ինդիգոն իր տրամադրությունն ունի․ այն ապրում է։ Ես չգիտեմ՝ արդյունքը երբ ու ոնց կլինի։ Երբեմն նույն ձևով աշխատելուց հետո էլ ինդիգոյի երանգը մերթ հոգնած է լինում, մերթ ծերացած, ու մեկ էլ՝ անսպասելի ուրախ ու ճիշտ։ Այդ պատճառով ես նրան տատիկ եմ անվանում, Ինդիգո տատիկ։
- Եթե այսօր գույնը տված լինի, ես կպարեմ։
- Չգիտեմ՝ ոնց կլինի․ պիտի սպասենք, տեսնենք։
Էմմա Բոջուկյան
Թարգմանիչ, լրագրող,
Գենտի համալսարանի ճապոնագիտության բաժնի ուսանող