1988 թվականի դեկտեմբերի 7-ին աղետալի երկրաշարժի զոհ դարձավ տաղանդավոր բանաստեղծ Արարատ Մկրտումյանը։ Նա ընդամենը 31 տարեկան էր։ Արարատ Մկրտումյանը ծնվել է 1957 թվականի մայիսի 1-ին, Լոռու մարզի Ալավերդի քաղաքում՝ ծառայողի ընտանիքում։
1974 թվականին ավարտել է Ալավերդու Ս. Սպանդարյանի անվան միջնակարգ դպրոցը, ապա աշխատել Ալավերդու լեռնամետալուրգիական կոմբինատում՝ որպես բանվոր։
1975-1977 թթ. ծառայել է խորհրդային բանակում։
1977-1982 թթ. սովորել է Երևանի պետական համալսարանի բանասիրության ֆակուլտետում, այնուհետև ուսումը շարունակել է ասպիրանտուրայում։
1984 թվականից աշխատել է Գյումրիում՝ որպես Գրքասերների ընկերության քաղաքային բաժանմունքի քարտուղար։ Միաժամանակ ղեկավարել է Գյումրու «Շամանդաղ» գրական խմբակը։ «Գարուն», «Ավանգարդ», «Բանվոր», «Լոռի» պարբերականներում տպագրել է բանաստեղծություններ, գրական խնդիրներին առնչվող հոդվածներ և ակնարկներ։
Մկրտումյանը հիմնականում գրել է դասական բանաստեղծություններ, իր ուժերը փորձել է նաև ազատ բանաստեղծության ժանրում։ Նա ռեալիստ գրող էր. կյանքը պատկերել է այնպիսին, ինչպիսին կա՝ չվախենալով բարձրաձայնել ճշմարտությունը։
«-Հայրի՛կ, այս ի՞նչ է,- հարցրեց բանաստեղծը,
որ դեռ բանաստեղծ չէր։
-Երկինք է, որդի՛ս։
-Հայրի՛կ, այս ի՞նչ է,- հարցրեց որդին
իր բանաստեղծ հորը։
-Երկինք է… երևի…»:
Բանաստեղծը մարդու ծննդյան, ապրելու և… անտրամաբանական ավարտի մասին խտացված զգացողությունների ու պոռթկումների ալիքն է տարուբերում, ամբողջացնում, զտում ու բանաձևում։ Արարատ Մկրտումյանի «Ծանրացող արյուն» ծավալուն պոեմ-բանաստեղծության մեջ ալիքվում են կյանքը ապրելու հիացքն ու ավարտը, ավարտը կանխելու անկարող մղումը.
«Ասում եմ՝ մենք ենք ծնվել և մենք պիտի ապրենք կյանքն այս ապօրինի,
Եվ մենք պիտի երգենք՝ մեր երգը մեր վզին օղապարան արած,
Եվ հերն էլ անիծած, թե օղապարանն այդ մի օր իր երգը ինքը կհորինի՝
Մեր դուրս ընկած լեզվի և մեր աչքերի մեջ արդեն սառած»։
Այստեղ բանաստեղծը երկու կշռաքարերի ծանրության` արյան և վաղանցիկ կյանքի բեռն է կրում` մարմնի և էության, հողի և անէության, սկզբի և ավարտի, ցավի ու խնդության վայրիվերում ապրումներով։
«Օրհներգություն» բանաստեղծության մեջ հեղինակը, կարծես, հարմարվել է և տրվել կյանքի ընթացքին։ Կարծես` թեթև է նայում իր իսկ բեռին, սակայն, հեգնում է.
«Ես քոնն եմ, կյանք,
ինչ-որ տեղ, անշուշտ,
իմ պարտությունը քո հաղթանակն է,
իմ տխրությունը՝ խնդությունը քո,
և հեռացումն իմ՝ քո վերադարձը։
Վերադարձիդ ճամփին
հավատարմության նշասյուներ են
մեր խոստումները.
Ես քոնն եմ, կյա՛նք։
Իմ ձեռքերը մի օր,
կրկին ելած հողից,
կգարունվեն հանկարծ
տերևների երգով.
Մարդիկ կասեն՝ ծառ է։
Իմ շուրթերը մի օր
կհրդեհվեն հեռվում,
և կցոլա Հույսը
ցնորքներում ցնծուն.
Մարդիկ կասեն՝ երգ է։
Իմ մարմինը հոգնած
Կհրթիռվի հողից
և կձգվի դեպի
արեգակը արդար։
Մարդիկ գուցե լռեն-
Արեգակը կասի.
-Տեսեք, տեսեք… Մարդ է։
Թեկուզև նման մի բախտի համար
Այսօր, վաղը և միշտ
ԵՍ ՔՈՆՆ ԵՄ, ԿՅԱՆՔ»։
Արարատ Մկրտումյանի «Էպիտաֆիա» բանաստեղծությունը ևս ցավի ու կսկիծի խտացումների մի ամբողջ աշխարհ է` բառով եզերված։ Մենք, երբ ծնվեցինք, ամեն ինչ ունեինք, որ կորցրինք մինչև մեր վախճանը.
«Մենք մեր աչքերը ընծայեցինք Աստծուն,
-Քի՛չ է,- քրքջաց Սատանան:
Մենք մեր մարմինը ընծայեցինք Աստծուն,
-Քի՛չ է,-քրքջաց Սատանան:
Մենք մեր երգերը ընծայեցինք Աստծուն,
-Աստված խելագարվե՜ց,- քրքջաց Սատանան»:
Շարունակվում է Բառի հաղորդությունը։ Բանաստեղծը ինքն իր մեջ, գոնե ինքն իր համար խնդրում է.
«Թեկուզ հարյուր տարվա,
Թեկուզ հազար տարվա
Ճանապարհի վերջին
Միշտ պակաս է մնում մի օր
Ասելու համար այն ամենը,
Անելու համար այն ամենը,
Ինչ չի ասվել,
Ինչ չի արվել
Ամբողջ կյանքում…»:
Բառը դիպչում է հավերժությանը և դառնում բանաստեղծություն։ Ռիթմի ու չափի հիանալի զուգորդում է Արարատ Մկրտումյանի պոեզիան։ Ժամանակը անցնում է բառի միջով, աննկատ, այնպես՝ կարծես չի էլ եղել։ Մինչդեռ` բառն այս հարատև է և պիտի զգաս այնպե՛ս, ընկալե՛ս այնպես, ինչպես ժամանակի ելևէջումներն ես կամա թե ակամա սկսում հասկանալ։ Այնպես, ինչպես կյանքի ժամանակն է. եղել է, կա, պիտի լինի… Եվ ամենաանհավանականը` չկա… Պոեզիան ընթերցելիս բառերն աննկատ սահում են աչքերիդ առջև, լցվում են ունկերդ ու խլացնում իրականությունը… Բառը զգում, ապրում ես, գիրքը փակում ես` բառն արդեն չկա, բայց բառի դրոշմը մտքերիդ վրա է:
Արարատ Մկրտումյանը, փիլիսոփայական, սկիզբ — ավարտի, արյան ու հարատևության պոռթկումների, սարսուռների ընթացքը բառի միջոցով վեր հանելուց բացի, սիրո երգիչ է.
«Սեր
Ասել է թե`
արթնացել ես այսօր,
որ վաղը հիշես,
թե ինչ էիր անելու երեկ:
Ասել է թե`
երկու խնձորներից
քեզ չի հերիքում
երրորդը,
և անընդհատ թվում է, որ այդ պահին
մեկը տրոփում է
քո մասին:
Ասել է թե`
փողոցի շներն անգամ
քեզ ճանաչում են
և «բարև» են հաչում,
որ չմոռանաս
սովորականի պես
ծխախոտ վառել
և շարունակել կիսատ զրույցդ:
Ասել է թե`
արթնանում ես կեսգիշերին
և վախով հասկանում,
որ գիշերուկես է արդեն
ինչ
չես տեսել նրան»:
No Comments