Արձակագիր Անուշ Ասլիբեկյան Արծրունին հորինում է հողեղեն, իրապատում նյութ՝ սեղմ ծավալների մեջ ամփոփելով ընդգրկուն ասելիք: Ինչ-որ պահի, ինչ-որ պատումում իրականությունը նահանջում է՝ տեղը զիջելով խորհրդապաշտությանը, տարաշխարհիկին: Անուշը կարողանում է գտնել գրական երկի մի քանի էջում հավերժությունը պահի մեջ և պահը հավերժության մեջ տեղավորելու հնարը, պարզ շարադրանքից ստանալ արձակ բանաստեղծություն: Փոքր ծավալի մեջ ներհյուսված անսպասելի անցումներով՝ Անուշ Ասլիբեկյան Արծրունու հերոսները դառնում են անհատապես տեսանելի-ճանաչելի ու նաև իրենցում ամփոփում ընդհանրական որակներ:
Միստիկան և իրեղենությունը օրգանական համադրության մեջ են գրողի պատումներում: Տարօրինակ արկածախնդրությունների շղթայում հյուսվող սյուժեում փորձում ես որսալ տրամաբանության օղակները, և դա դյուրությամբ հաջողվում է: Որքան էլ երևակայական, հողից կտրված են թվում գրողի մատուցած պատմություններն ու կերպարները, այդուհանդերձ հանկարծ գիտակցում ես, որ համանման արկածները չեն շրջանցում ոչ մեկիս, յուրաքանչյուրս կարող է իրեն ծանոթ վիճակներ գտնել այս անհավանական թվացող պատումաշարում:
Իբրև ասվածի վկայություն՝ հրապարակում ենք Անուշ Ասլիբեկյան Արծրունու վաղ շրջանի գործերից երկուսը:
Կարինե Ռաֆայելյան
Յոթ երկինք
Այդ երեկո դիմացի սարերի վրա ամպեր ծորացին և դղրդացնելով աներեր սարերի անդորրը` ձայնեցին երկնքից երկինք: Նրանց ձայնին ի պատասխան կանչեց երկրորդ երկինքը, ապա իր ձայնը արձագանքեց երրորդ երկնքում ու այսպես յոթ երկինքները աղմկեցին միաժամանակ` կանչելով Մեծեփից մինչև Սուրբ խաչ: Պահի հանդիսավորությունից խենթացած ծառերը երկինք թռան ու կախվելով ամպերի վարսերից` կարկտի քուլաներ արտաշնչեցին դեպի ամայացած այգիներ: Բայց երկինքները չհանգստացան ու վերսկսեցին իրենց աղաղակը Սուրբ Խաչից մինչև Մեծեփ, յոթերորդից` մինչև առաջին երկինք: Վերածնումից ոգեշնչված գնացքները, շնչելով կարկտի քուլաները, սուլեցին սայթաքուն ռելսերի վրա, ճչացին, քրքջացին, անցան: Երկինքները ծիածան գցեցին սարից սար, ամպից ամպ, երկնքից երկինք: Բայց ծիածանն այդ գլխիվայր էր, ու ծիածանի յոթ երակների պատռվացքներից արև ծորաց ծառերին, ոգևորված գնացքների թրթռուն, կարմիր վագոններին: Միայն փշատենու բույրն էր, որ դիմակայեց արհավիրքին ու գլորվելով` թավշե-թավշե փշրվեց կեսշնչառությանս: Այս ամենը չափազանց մեծ նշանակություն ունի, և այն երբեք չի կրկնվի այլևս:
Քաղաքամերձ տունը կամ…
Քաղաքամերձ տանը ոչինչ չէինք կորցրել, ոչինչ չէինք գտնելու:
Պարզապես հոգուս քրմուհին արդեն քանի դար պատեպատ է խփվում, դուրս գալ չի ուզում, չի ծերանում, չի մահանում: Ժամանակ առ ժամանակ քնում է, հետո նորից վեր է թռչում, անոթի պատերին է խփվում, չի խաղաղվում, ինչ-որ բան է ուզում, ինձ ինչ-որ տեղ է մղում, մոլեգնում է, ոռնում է, ողբում է… Չեմ լսում, չեմ զգում, չեմ ուզում հասկանալ, անզոր եմ… արնաքամ եմ լինում: Էդ հուսահատ պարից պրծում-փախուստ չկա, իսկ իմ մարմնում տեսնես որքա±ն արյուն կա դեռ…. չեմ դիմանում: Վտարել, վտարել` բղավում եմ…
Արձագանքը սահեց-հոսեց, ինչ-որ ճանապարհ ուրվագծեց, հետ եկավ: Դուրս եկա ինքնամոռացման:
Քաղաքամերձ տան ճանապարհին ծով կար: Որոշեցի պարն իմ ծովին պահ տալ, մարմինս առնել-փախչել: Ծովափնյա քարերին փռված աչքս ջրին մեխեցի` խնդրեցի, հրամայեցի: Աչքս ծովում սուզվեց, ծովը լռությամբ բեռնվեց, լռության գերհոսք եղավ: Պարը ծովը նետվեց, ծովով ներծծվեց, ավելի խենթացավ, հետ եկավ ու նորից պատերին խփվեց: Մաշկս ճաք տվեց, ճակատիս խորշոմներ բացվեցին: Պարս հոգումս հարմար բազմեց: Մարմինս մտրակեց` թե շարժվի’ր:
Քաղաքամերձ տանը ոչինչ չէի որոնելու, ոչինչ չէի գտնելու: Բեռս էի թոթափելու: Աչքերս փակ էի գնում, որ ճամփեքը չհիշեր, յասամանները չէի շնչում, որ ծաղկաբույրի կածանը բռնած հետ չգար, ստվերներով էի սահում, որ արևի գույնը կորցներ, մոռանար, ականջներս փակել էի-չէի լսում` քամու ձայնով վախենում էի ճամփեն գտներ, չէի խոսում, սրա քիմքը նուրբ է, օդի համով հետ կգար: Ձեռքերս պինդ խաչել էի, մարմնով մեկ զսպաշապիկ էի դարձել, որ չշարժվի:
Գոշավանքն էր: Գոշի հոգին մեկ օդ դարձած, մեկ քամի մեզ էր դիպչում: Ասաց` ձեռքերդ բաց թող, մի խաչիր, թող ներս գամ: Ներսում պարս ծառս-ծառս եղավ, խրտնեց, խփվեց սրտիս, ցավից փլվեցի, մազերիցս քաշեց տարավ քանդված տաճարը հեթանոս` արև էր: Խնդրեց` այստեղ մնամ, չսպասեց-սուրաց: Հեթանոս իր քույրերին փնտրեց, չգտավ-գտավ մեռած: Նախնիներից կրակ առավ, բոցավառվեց, վերադարձավ: Այն է մոխրանում էի… Օդը օձաքանդակ դարձավ, քաղաքամերձ տան ճամփեն պոչով ուրվագծեց:
Ինչպես հեքիաթներում, մի մեծ ճամփաբաժնի հասա: Մեջտեղում մի խենթ կին կանգնեց, գլուխը հետ գցած այնպես ժպտաց, ասես աշխարհի բոլոր 150 հազար գուշակներից խենթ էր ու խելոք: Այնպես հեգնեց` պարս ներսումս կրակվեց: Մի աներևույթ ծերուկ էլ դրա դեմը կտրեց, չժպտաց, խեթ-խեթ նայեց, զայրույթով զարմացավ` թե ինչու են բոլոր ճակատագրերն այսքան նույնը, այդքան անուղղելի, թե ինչու են բոլոր մարդիկ այդքան դժբախտ, այդքան երջանիկ: Ծառի հոգին գլուխն օրորեց-գնաց, խենթը իր խենթությունից խենթացած հրճվեց, ձեռքիս գիրը հեռվից հեռու կարդաց, ինքը անհետացավ-տունը հայտնվեց: Ներխուժեցի, պարս կարկամեց:
Տանը ինչքան ասես մոմ կար ու մենություն, բակում` ինչքան ասես արև ու ջուր, ձեղնահարկում ինչքան ասես աստղ կար ու գաղտնիք, կամարների տակ՝ ինչքան ասես արցունք ու սեր, բուխարիկում ինչքան ասես կիրք էր մոխրացել, շուրջը ինչքան ուզես` Ռավի Շանկար, օդում ինչքան ասես խմիչք էր ցնդել, ու անտառի փերիները գիշերները որքան ասես արբել են այդ գոլորշիներից:
Քաղաքաներձ տանը որքան ասես անտեր մուսաներ էին ապրում, անխնամ ու դյութված: Կուրծքս բռունցքով թակեցի` դուրս եկ, ասացի պարիս` քո պես ինչքան ասես դեգերում են այստեղ, ապրիր քաղաքամերձ տանը, քաղաքը քո տեղը չէ, ես քո տերը չեմ, միտքս չի դիմանում, մարմինս չի տանում: Խռոված դուրս եկավ, մարմինս խաղաղվեց, դուրս թռա աննյութեղեն, անրջում էի:
Ճամփաբաժանի խենթը դարձյալ դեմս կտրեց, դեպի քաղաք ճամփան ուրվագծեց: Չէր ժպտում, մռայլ էր, ասես ավելին գիտեր, քան աշխարհի բոլոր հարյուր հիսուն հազար վհուկները: Չանսացի, փախչում էի: Մոռացա, հիշողությունիցս ամեն ինչ ջնջեցի, մի լավ շնչեցի յասամանները, արևով օծվեցի, ծովին ծիծաղեցի, ցնծացի, արտասվեցի: Տունը հետևում մնաց: Պատմությունն էլ: Պարն էլ:
Մեկ էլ՝ մեկը ոռնաց ներսումս, ցնցվեցի, պատյանս փշրվեց, փլվեցի: Մեկը նժույգ դարձած ինձ թևերին առավ, պտույտի մեջ նետեց ու պարելով քաղաքների ու տների վրայով` սուրացինք վեր: Անրջո՞ւմ էի… Քաղաքամերձ տունը տեսիլ էր….
Գլխավոր լուսանկարի հեղինակ՝ Մառամ Ավա
No Comments