Արարչագործության և նրա ՇԱՐԺԱՌԻԹՆԵՐԻ, նպատակների վերաբերյալ շատ տեսակետներ կան՝ Կաբալայի «նվազող աստվածության», Հարթմանի «վթարային», զանազան այլ մետաֆիզիկական և գիտափիլիսոփայական տեսակետներ։ Բայց միակ ընդունելին աստվածաշնչայինն է, ըստ որի` Արարչագործությունն ըստ ԱՍՏՎԱԾԱՅԻՆ ԿԱՄՔԻ է, ըստ Իր «Եղիցիների»։
ԳՈՅԻ մետաֆիզիկական «ծիածանը» հավանաբար (ավելի ստույգ՝ ըստ աստվածային կամքի) պետք է ունենար նաև իր «ստորին գույնը»՝ երկրամերձ-տիեզերամերձը։ Եվ մի աստվածային բխմամբ Բարձրագույն Ոգեղենը նյութականացավ՝ պարունակելով նաև ոգեղենի ներկայությունը՝ որպես Բարձրագույն Ոգեղենի հետ փոխներթափանցման և կենսունակության պահպանման երաշխիք ու հնարավորություն։ Քանզի նույնիսկ նյութական աշխարհի գոյությունը միանշանակ չէ,- մենք զարմանում ենք տիեզերքի՝ երկնակամարի «նոսրությամբ», մինչդեռ գիտությունն արդեն վաղուց խոսում է այն մասին, որ նյութական, տեսանելի տիեզերքը Գոյի ընդամենը մինչև հինգ տոկոսն է, մնացյալը ՍԵՎ ԷՆԵՐԳԻԱՅԻ մութ, մարդու հետազոտության համար ԱՌԱՅԺՄ անմատչելի տարածքն է։
Արարչագործության, աշխարհի արարման սկզբում մարդու բնույթը հրեշտակային էր, և ԱՍՏՎԱԾԱՅԻՆ ՆՅՈՒԹԱԿԱՆԱՑՅԱԼ ԲԽՄԱՆ «կազմում» հրեշտակային հենք ունեցող մի էություն «վերածվեց» մարդու։
Ի՞նչ գիտենք մենք հրեշտակի մասին։ Հրեշտակներն անհատականություն չունեն, թեև Աստվածաշունչը նրանցից մի քանիսին առանձնացնում է իրենց անուններով։ Բոլոր հրեշտակների մեջ միասնական Աստվածային Լույսն է ու Գիտակցության Անդրադարձը։ Նրանցից միայն մեկի՝ Անկյալ Հրեշտակի (հրեշտակներից ամենագեղեցիկի և զորեղի) մեջ «շարժվեց» անհատականության «սաղմը», երբ նա ըմբոստացավ և շպրտվեց Երկրի վիհը… Հավանաբար, դա նույնպես Բարձրյալի ծրագրած «սցենարի» մի մասն էր, ինչպես որ Հուդայի գոյությունն ու անելիքը կանխատեսված էր Աստվածային Գիտությամբ։ Այդպիսով՝ հրեշտակները նաև ԱՆՍԵՌ են և ապրում են ԱՍՏՎԱԾԱՅԻՆ ՀՈԳԵՎՈՐ ՄԻ ԵՐԱՆՈՒԹՅԱՆ մեջ, որը միստիկները բնութագրում են որպես մի տեսակ Վերին Երգեցողություն (մենք դրա «նշույլներին» հաղորդակից ենք դառնում, ասենք, հոգևոր երաժշտության, Բախի, Մոցարտի գործերի միջոցով)։
Մարդը «ծագեց» նախնական մի ՀՐԵՇՏԱԿԱՅԻՆ ԷՈՒԹՅՈՒՆԻՑ, տրոհվելով արդեն որպես ոչ թե միասեռ, այլ ԵՐԿՍԵՌ էակի (Ադամ և Եվա)։ Եվ այդ տրոհյալները՝ Ադամն ու Եվան, սկզբնապես դրախտում ապրում էին ՀՐԵՇՏԱԿԱԿԵՐՊ ԱՊՐՈՒՄՈՎ, այն նույն ԱՍՏՎԱԾԱՅԻՆ ՀՈԳԵՎՈՐ ԵՐԱՆՈՒԹՅԱՆ մեջ, ինչ հրեշտակների դեպքում է։ Արգելված պտուղը ճաշակելուց հետո նրանք ԳԻՏԱԿՑԵՑԻՆ ՍԵՌԸ և կորցրին անսեռ հրեշտակին շնորհված Աստվածային Հոգևոր Երանությունը։ Եվ ի՞նչ. նրանք՝ կինն ու տղամարդը, այդ երանությանը վերստին հասնում և այն ՎԵՐԱԳՏՆՈՒՄ են միայն ՍԻՐՈ մեջ, զի Աստված Սեր է: Սերն Աստծո գլխավոր բնույթն է, որ «սոսնձված» է պահում ողջ տիեզերքը: Դա տեղի է ունենում և՛ հոգևոր, և՛ մարմնական պլաններով։ Այդ Երանության մեջ մարդը «վերագտնում է կորուսյալ դրախտը», կինը և տղամարդը, ԻՆՔՆ-Ա-ՄՈՌԱՑ, դառնում են ՄԻ, այսինքն՝ այն, ինչ էին նախքան ԶՎԱՐԹՆԱԿԱՆ ՏՐՈՀՈՒՄԸ։ Իսկ եթե բանաստեղծական լեզվով ասելու լինենք, «առաջանում» է մի «վիճակ», երբ՝ «Ես էլ դու եմ, ես չկամ»՝ ըստ Վ. Տերյանի։ Իր Երկրորդ էլեգիայի մեջ Ռիլկեն ասում է (սիրահարներին).
Գիտեմ, դուք մերձենում եք իրար այդպես երանելիորեն,
որովհետև փաղաքշանքը պահում է ձեզ,
որովհետև չի չքանում վայրն այն, որ դուք, օ, քնքուշներ,
թաքցնում եք. որովհետև դուք այնտեղ մաքուր
Տևումն եք զգում։ Այսպես հավերժությունը խոստանում է ձեզ գրեթե
գրկել։ (թարգմ.` Հակոբ Մովսեսի)
Զավեն Բեկյան
Գլխավոր նկարը՝ Էլ Գրեկո, Հրեշտակների համերգը