Մենուայի դիմանկարը՝ շրջանակից դուրս

Միլիարդ տարի առաջ, երբ Երկիր մոլորակի վրա բանական արարած չկար, միայն կույր քամին էր ոռնում, կանխատեսելով գայլերի մոտալուտ հայտնությունը, լեռները կրակ էին ժայթքում առ երկինք, օվկիանոսը եռում էր՝ խորտակելով դեռևս անգո նավերին, անապատի շիկացած ավազներում խորովվում էին օձ, կարիճ ու մողես, աստղերը մահացու բախվում էիր իրար, և քարերի անձրև էր թափվում տիեզերքից, արևն իջնում էր խավարի անդունդը, ահա այդ ժամանակ, ոչ, դարեր կամ մի քանի հազարամյակ հետո ես կյանք առա, նայեցի շուրջս ու ժպտացի հարություն առած մանուկ աշխարհի առավոտին, որտեղ խոտ ու ծաղիկները համբուրում էին ծագող արևի շողերը, և արտույտն էր գեղգեղում սիրո բառերով ու քերականությամբ։

Մեր այս թվարկությունից շատ ու շատ առաջ ես ծնվեցի պղնձյա գայլից, որը և՛ իմ մայրն է, և՛ հայրը։ Ես նրանք եմ, նրանք՝ ես։ Ի՞նչ է Ես-ը։ Թեև գիտեք, բայց ասեմ, կրկնությունը գիտությունից բարձր գիտելիք է՝ ճշմարտություն, մի՛ զլացեք ճշմարտությանը նորից ու դարձյալ մոտենալու։ Ես-ը իմ մարմինն է, իմ սիրտը, իմ կուրծքը, հետկապես՝ հոգին, որը ճշմարտության բույնն է թե՛ թռչունների և թե՛ մարդկանց ու գազանների համար։ Բույն՝ ծննդավայր, հայրենի երկիր, որից դուրս և հեռու դու չկաս։ Գուցե ամեն ինչ ես, բացի ամենագլխավորից՝ Ես-ից, անգամ մողես չես, որի բույնը արևից տաքացած քարե անկողինն է։ Բարձր էլեկտրասյան կատարին բույն հյուսած արագիլը շուտով թևին տալով թռչելու է դեպի աստղերը։

Ես անանուն կլինեի, եթե իմ գայլ ծնողները ինձ անուն չտային, որով ապրում եմ հազարավոր տարիներ և մինչև այսօր՝ 21-րդ դարի 2023 թվականի հունվարի 30-ը։ Նրանք միմյանց այնքան էին սիրում, որ միաձայն որոշեցին՝ ես Մենուա եմ, Ուրարտուի թագավոր, և ինձ առան իրենց ջերմաշունչ գիրկը, ինչպես բուրյան ծաղկի քաղցր առէջքը ոսկե բզեզին։

Մի մոռացիր իմ անունը, արի իմ ետևից, «բարև» ասա, խոսիր ինձ հետ, ժպտա ինձ, ես ժպտամ քեզ ու սիրեմ, որպեսզի միայնակ չլինենք։ Միայնությունը Ես-ի ոչ թե հաստատումն է, այլ ժխտումը։ Ես-ն ամեն ինչ է, լսո՞ւմ եք՝ ամեն ինչ։ Որտեղ Ես չկա, միայն՝ համատարած նույնականություն, մահն է շրջում այնտեղ մահվան դիմակով։ Անգամ թանձրախիտ անտառի ծառերն իրար նույնական չեն, ամեն ծառ անկրկնելի արմատ ու յուրահամ խեժ ունի։ Երկնքում թռչունից պոկված փետուրը թռչունն է։ Նմանապես և օվկիանոսի անհաշվելի կաթիլները՝ յուրաքանչյուր կաթիլի աղաքանակն ու աղի բաղադրությունը տարբեր է, հարցրեք ձկներին, նրանք դա լավ գիտեն։ Որքան խոտ ու ծաղիկ կա բնության մեջ, հավատացնում եմ՝ միևնույն տեսակից չեք գտնի մեկին, որն իր բույրով, գեղեցկությամբ և համով հավասարվի մեկ ուրիշի։ Էլ ի՞նչ օրինակ բերեմ՝ ցույց տալու Ես-ի համատարած և հրաշալի անկրկնելիությունը, որի վրա ամբողջ աշխարհն է հենված։ Նույն կնոջ և տղամարդու արարիչ սերմից ծնվածները միմյանց նման չեն, մանավարդ բնավորությամբ։ Նույնիսկ երկվորյակներն են ինչ-որ էական հատկանիշներով տարբեր, էգ լինեն թե արու։ Այսպես է կարծում Մենուան։ Դուք կարող եք ինձ հակաճառել, եթե ազատ ու ազատամիտ մարդ եք։ Սիրում եմ ազատ հոգիներին։ Անտարբեր եմ ստրուկների հանդեպ։ Խոստովանեմ. անտարբերությունն ավելի ծանր մեղք է, քան ատելությունը։ Ներիր, Տեր։ Չե՞ս ներում։ Ես էլ ինձ չեմ ներում։

Իմ Ես-ը մի ուղիղ գիծ չէ, այլ ոլոր-մոլոր, բեկ-բեկ, մոլորված, ճիշտ ու սխալ։ Կա սխալմունք, որ ճշմարտություն է առավել, քան Վանա կատուն։ Մենուային մի համարեք խելագար, չփորձեք ինձ գժանոց տանել, խելագար է նա, ով խելագար չի։ Դու ես գիժ, որ քեզ փիլիսոփա ես կարծում, բանաստեղծ, լարախաղաց, հանճարեղ դերասան։ Մի քիչ համեստ եղիր, ոնց որ ոչխար լինես։ Նայիր հայելուն, նման չես ոչ մեկին։ Կոտրիր հայելին, որ քեզ ավելի լավ իմանաս։ Դու Պերճ Պռոշյանն ես, ծնված Աշտարակում, բայց ինչո՞ւ ես խոսում ռուսերեն, երբ բոլորս հացի խնդիր ունենք։ Դու Մենուա չե՞ս… Փշրված հայելում դու Մայքլ Ջեկսոնն ես, որը քայլում է հավերժական լուսնի վրայով։ Ես չեմ սիրում վիճել, ամեն վիճաբանություն հանգում է նոր վեճերի, և ճշմարտությունը դառնում է մի մեծ ու անընդգրկելի հարցական։

Բարև, Մենուա։ Այնպես եմ ողջունում, որ կարող եք մտածել, թե Մենուան ես չեմ։ Ո՞վ է Մենուան։ Դու ես։ Շատերն են։ Աշխարհն է։

Իմ կրտսեր եղբայրը կոտրում է թանկարժեք հայելին, չորացնում է հացը, թաթախում է քաղցր թեյի մեջ, ուտում է ու չի կշտանում, մտածում է, անում է հնարավոր ու հատկապես անհնարին ամեն ինչ և ժպտում քաղաքի բազմահարկ շենքերին։ Գեդեոնը հացի խնդիր չունի, որովհետև ստեղծում-արարում է։

Երեկ ես այցելեցի Թոխմախգյոլ պանթեոն՝ համբուրելու ծնողներիս գերեզմանը։ Տապանաքարի վրա փորագրություն. «Տեր և տիկին պղնձյա գայլեր, ծնվել են համաշխարհային ջրհեղեղից առաջ և չեն մեռել»։ Մի կապույտ-անթառամ ծաղիկ է բուսնել տապանաքարի ճաքից։

– Տղա ջան, արդեն կարծում էինք մեզ մոռացել ես,– լսում եմ հորս ձայնը։

– Մաման ո՞նց է։

– Քեզ շատ է կարոտում։ Կմեռնի ու կարոտից չի ազատվի։

– Մի մեռիր, մա, ես քեզ սիրում եմ, դու շատ գեղեցիկ ես։

– Լավ, էլի հազար ու հազար տարիներ ապրեմ,– և նրա պղնձյա աչքերից ոսկի արցունք է կաթում։

– Մա, հղի՞ ես։

– Ես միշտ հղի եմ,– ասում է նա։

– Օր չկա, որ հղի չլինի,– հաստատում է հայրս։

– Ո՞նց…,– զարմանում եմ ես։

– Սերն է կնոջը հղիացնում,– մորս աչքերը երջանկությունից փայլում են։

– Տեսնո՞ւմ ես կապույտ ծաղիկը, տղա, նա իմ ու քո մոր սիրո նշանն է։ Եթե հաճախ գաս մեզ մոտ, աշխարհն ավելի լավ կճանաչես։

– Դու ծնվեցիր մեր սիրուց,– ասում է մայրս,– մարդկությունը սիրուց է առաջացել։

Ես ծնկի եմ գալիս և համբուրում եմ պղնձյա ծնողներիս շիրմաքարը։ Հոտոտում եմ կապույտ ծաղիկը։ Նա էլ՝ ինձ։ Ամբողջ աշխարհը լցվում է սիրո բույրով։

– Գեդեոն եղբորդ վաղուց չենք տեսել։

– Խոպան էր գնացել։

– Չեմ հասկանում ի՞նչ կա այդ սառնամանիք երկրում։ Արմենիան թողած Ռուսաստան կգնա՞ն։

– Վերադարձել է, հայր։

– Միլիոն տարի ապրի Գեդեոնը։

– Ամեն օր գրում է։

– Լավ է։ Ի՞նչ է գրում։

– Երկու-երեք տողանոց վեպեր։

– Շատ լավ է։ Կին, մի բան էլ դու ասա։

Մայրս շարունակում է լռել։

– Հայր, ես ո՞ւմ եմ նման։

– Ինձ ու մորդ։ Մենք քեզ Մենուա կոչեցինք, որ նշանակում է Արարատյան մարդ։ Դու ի՞նչ ես բանում։

– Մտածում եմ, հայր։

– Ապրես, դա էլ է մեծ ու դժվար գործ։ Իսկ պղնձյա գայլ որդի՞ս, անունը՝ Համլետ, ո՞ւր է, ասա թող գա, ո՞ւր է…

– Ժամանակ չունի, հայր, օր ու գիշեր նկար է անում։

– Ով չի նկարում, չի մտածում, չի գրում՝ նա հայ չի, իլհամ է։ Չասացիր ինչ է նկարում Համլետը։

– Ձիեր, հայր, բայց ստացվում է ինքնանկար։

– Օ՜,– հիանում է հայրս,– ուրեմն Համլետը հասել է գոյության բուրգի գագաթին և խոսում է աստղերի հետ։

Ամբողջ գիշեր ես մնացի գերեզմանոցում։ Առավոտ լուսո արևը ծագեց արևմուտքից։ Տուն վերադառնալով, պառկեցի բազմոցին և խոր քուն մտա։ Երազում տեսա պղնձյա գայլ, երազում մտածում էի՝ լինել թե չլինել։ Երազում նկարեցի պղնձյա գայլ, որ խոսում էր ծնողներիս ձայնով և հայերեն։ Երազում ես նրանց բառերը դարձրի անգլիագիր լեզու, որ աշխարհն էլ լսի ու իմանա՝ ով ենք մենք։ Երազում աշխարհից նամակ եկավ. «Ես ձեզ սիրում եմ»։ Երբ արթնացա, հեղեղ անձրև էր գալիս և քաղցր ու սիրալիր ոռնում էին պղնձյա գայլերը։ Ես էլ ոռնացի։

Այս րոպեին ես քսանվեց տարեկան եմ, Երևանի պետական համալսարանի ֆիզիկա-մաթեմատիկական բաժնի մշտակա ուսանող, այստեղ հեռակա կարգով նաև բնագիտություն եմ սովորում, բայց չգիտեմ՝ բնագետ կդառնա՞մ, թե՞ ոչ։ Անատոմիայի պրոֆեսորը կարծում է՝ ես զուր եմ ժամանակ վատնում, իմ գայլային անատոմիայով ես համապատասխանում եմ ֆիզկուլտ ինստիտուտին։ Մի օր էլ ասաց՝ գնա կոնսերվատորիա և դհոլ խփիր։ Մտքիս մեջ ես նրան ասացի՝ կգնամ, եթե դհոլը դուք լինեք կամ ձեր կինը։ Նա լսեց և ասաց՝ անբարոյական գայլ։ Քննություն հանձնելիս ես այնքան մանրամասնորեն ներկայացրի մարդու ողնաշարի ուղղահայաց կազմության հատկանիշները, որ նա ինձ գերազանց նշանակեց։ Ես ասացի՝ շնորհակալություն, պրոֆեսոր։ Նա ասաց՝ տեսնում եմ քո ամուսնանալու ժամանակն է, ամուսնացիր աղջկաս հետ, չես փոշմանի։ Ես զանգահարեցի Մերիին և ասացի անունս՝ Մենուա։ Նա ասաց՝ զզվում եմ անունիցդ։ Ախչի, պրոֆեսոր հորդ ստիպմամբ եմ քեզ հետ խոսում։ Նա իմ հայրը չի, իմ մոր ամուսինն է, ուզում է ինձնից ազատվել, բայց ավելի շուտ ես կազատվեմ նրանից։ Էլ ինձ զանգ չտաս, թե չէ ախպորս կասեմ, քեզ կսպանի։ Վախենալով մեռնել՝ ես այլևս չզանգեցի նրան։

Երկրորդը, որին տեսա «Տրիումֆ» սրճարանում, Ջուլին էր։ Ասացի՝ լավիկն ես։ Ժպտաց՝ գիտեմ։ Իմ անունը Մենուա է։ Զարմացավ՝ ի՞նչ… Ես կրկնեցի՝ Մենուա։ Երկար նայեց ինձ ու ասաց՝ քեզնից բորբոսի հոտ է գալիս։ Այո,– ասացի,– ես պղնձյա գայլ եմ։ Անունդ բանի նման չի, մի ժամանակակից անուն առ վրադ։ Վճռականորեն առարկեցի՝ ոչ մի դեպքում։ Մենք բաժանվեցինք, կարծես չէինք ծանոթացել։ Բայց ես մինչև այժմ էլ նրան հիշում եմ, որովհետև շատ գեղեցիկ էր։

Երրորդ թե չորրորդին մի շոգ օր հանդիպեցի օղակաձև զբոսայգում, զովասուն շատրվանի մոտ։ Լամարը գեղեցիկ չէր, տգեղ էլ չէիր համարի։ Կանանց հետ շփվելու արդեն որոշ փորձառություն ունեի և միանգամից անցա գործուն խոսակցության։ Սակայն հայտնի բան է, որքան փորձառու ես, սխալվելու դռները երբեմն այնքան լայն են բացվում։ Լամար… Հա ջան… Այդ «հա ջան»-ը ինձ ոգևորեց մի հիմար ոգևորությամբ։ Հարցրի՝ Լամար, կո՞ւյս ես։ Մի քանի ամուսին եմ տեսել, երկուսը մեռան, երեքը փախան Ամերիկա։ Ասացի՝ ուրեմն մաքուր կույս ես։ Ասաց՝ կույսը հո պոզով ու պոչով չի լինում։ Համաձայնեցի՝ իհարկե։ Այդ պահին ինձ հետաքրքիր չէր Լամարը գեղեցի՞կ է, թե՞ տգեղ, կո՞ւյս է, թե՞ ոչ, կարևոր էր՝ Լամարն է, շատ կարևոր էր՝ կին ու ոչ տղամարդ։ Առանց երկար-բարակ անելու առաջարկեցի՝ ամուսնանանք, ես կույս, աշխարհը՝ կույս, դու՝ կույս։ Լամարն ասաց, գիտե՞ք ինչ ասաց՝ ես անունդ չգիտեմ։ Մտածում էի, ճի՞շտ խոսեմ անունս, թե՞ սխալ, ո՞րն է ավելի ազնիվ։ Վերջապես ասացի՝ Մենուա։ Լամարի դեմքին մի այնպիսի ցասում դաջվեց, որ ես վախեցա։ Ախր ինչո՞ւ Մենուա,– ասաց,– ուրիշ անուն չգտա՞ր,– և առանց հրաժեշտ տալու արագ հեռացավ։

Շուտով ես նրան մոռացա։ Ջուլին էլ զգալիորեն մթնեց հիշողությանս մեջ։ Եկավ Ժանետը, որի հետ մի ամբողջ երկար շաբաթ ապրեցինք մեր քաղաքում։ Երբ ուրբաթ օրը, հենց ուրբաթ, անունս իմացավ, հո չտխրեց, ինձ էլ տխրեցնելով։ Խնդրում եմ, Մենուա, դարձիր Արթուր։ Զարմացա՝ ինչո՞ւ Արթուր։ Որ քեզ շատ սիրեմ։ Ասացի՝ Մենուան միլիոն տարի եղել է, կա ու կլինի, քիչ սիրիր, ես չեմ նեղանում։ Դա մի ողբերգություն էր, որը ոչ մի թատրոնում չէր խաղացվել։ Մեր շուրթերը համբուրվում հա համբուրվում էին և չէին ցանկանում բաժանվել։ Սիրելով միմյանց, մենք բաժանվեցինք։

Տևական հուսահատություն տիրեց ինձ։ Մենուա անունով Մենուային ոչ մի կույս թե անկույս կին չի ուզում նվիրվել։ Անունս չեմ փոխի, այդ էր պակաս, ես պղնձյա գայլին երբեք չեմ դավաճանի ոչ ոսկու և ոչ իսկ անգամ երջանիկ սիրո դիմաց։ Ինձ ծափահարում էին միլիոնավոր գայլեր։ Մի անքուն գիշեր վերջապես որոշեցի հրաժարվել ամուսնանալու մտքից։ Շատ կանայք խելապակաս են, ո՞նց կարելի է Մենուային փոխարինել Արթուրով, ախր պատմությունը շուռ կգա, այո՝ արևը կծագի արևմուտքից ու մայր կմտնի արևելքում։ Վերջ։ Ես չեմ ամուսնանում։ Դուք ամուսնացեք։ Շնորհավորում եմ։ Մի բարձի ծերանաք։

Այս որոշումը սրտիս խաղաղություն բերեց։ Սակայն, ինչպես նկատել եք, ես անհամաչափ, երբեմն հակասական, անցյալ-ներկա խառնող, հաճախ անհասկանալի կերպար եմ, ինչպես ամեն գայլ մարդ։ 2022 թվականի վերջում, Ամանորից մի քանի օր առաջ միտքս գլխիվայր շուռ եկավ։ Պիտի  ամուսնանամ և որքան հնարավոր է շուտ։ Դրան նպաստեցին նաև ծնողներիս ամենօրյա հալածական հորդորները. Ամուսնացիր, Մենուա, մեր պղնձյա գայլերը բազմապատկվեն, Համլետին ու Գեդեոնին էլ ենք հրամայում, ամուսնացեք, տղաներ, հիմա ժամանակներն  ուրիշ են, չե՞ք տեսնում, ովքեր շատ են, քչերին կուլ են տալիս… Չէ, չէի կարող հարազատ մորս ու հորս խոսքը գետնովը տալ, ես հո խորթ զավակ չեմ, նույն արյունն ենք, նույն սիրտն ու հոգին, նույն բարի, գեղեցիկ, ազնիվ, ճշմարիտ գայլը։

Ուղևորներով լցված ավտոբուսում ես իմ տեղը զիջեցի մի աղջկա։ Նա  ասաց՝ շնորհակալություն,  но я не беременная. Այդպես ծանոթացա Նատաշային։ Ավտոբուսից միասին իջանք, և ես նրան հրավիրեցի բացօթյա սրճարան պաղպաղակ ու հինգ համարի փարիզյան սուրճ վայելելու։ Մի կես բաժակ էլ շամպայն չխմե՞նք։ Ասաց՝ нет, ես հղի եմ։ Հարցրի՝ ումի՞ց է։ Как тебя зовут? Մենուա։ Չէ, քեզնից չի։ Նատաշան չհաշտվեց անունիս հետ։ Խմեց շամպայնը, օղի ուզեց, խմեց երեք բաժակ «Абсолит водка» և օրորվելով հեռացավ։

Սրճարանում մնացինք ես, ընդամենը մեկ Մենուա և կարճ փեշի մեջ սեղմված կոնք ու հետույքով, երկար-հմայիչ ոտքերով մատուցողուհին։ Ես սուրճ խնդրեցի և արդեն պատրաստվում էի նրան հրավիրել ինձ սեղանակից, երբ նա իր հմայչությանը հակառակ կոպտությամբ ասաց՝ Մենուայի համար խմորեղեն, սուրճ ու թեյ չունենք, սրճարանը փակ է, ռադդ քաշիր։

Որերորդ կինն էր, լավ չիմացա, դանդաղ գալիս էր ընդառաջ, մի քանի քայլ էր մնացել ինձ հասնելու, երբ, կարծես օձից վախեցած, մայթն արագ փոխեց, շարժումներիցս ենթադրելով, որ Մենուան եմ։

Գեղեցկուհի, իմ անունը Դավիթ է, մի քիչ էլ Արթուր։ Խաբում ես,–  ասաց նա։

Վերոնն էլ ասաց՝ ի՞նչ գործ ունես մեր քաղաքում, գնա կորիր, էլ աչքիս չգաս։

Չգիտեմ որերորդ բարակիրան նաիրուհին ինձ ժպտաց՝ բարև, Մայքլ։ Ես էլ նրան ժպտացի՝ Աստծո բարին։ Ներողություն, սխալվել եմ, կարծեցի Ջեկսոնն ես։

Ես քեզ հետ կամուսնանայի,– ասաց վարդի նման Վարդանուշը,– եթե անունդ Ռոնալդու լիներ, ամեն կնիկ երջանկանում  է, երբ գրավում են իր դարպասը։ – Շատ լավ ես էլ կգրավեմ։ –Միայն ծանր ու մեծ խոսում ես։ Փորձե՞նք։ Ես փորձադաշտ չեմ։

– Ռոմեո՞… Ոչ, պղնձյա գայլ։ Այսի՞նքն,– զարմացավ աղջիկը։ Մենուա։ Վա՜յ, մամա ջան…

Մեկն էլ, որը նման էր սրճարանի մատուցողուհուն, ասաց՝ փոխիր անունդ, Մենուա։ Ի՞նչ դնեմ։ Ալեն Դելոն։ Թե՞ Դելոն Ալեն։ Հա, Ալեն։ Հո չբարկացա՝ ես, ախչի, ազգային ժողովի պատգամավոր չեմ, մաթեմատիկոս եմ ու բնագետ, ինչո՞ւ հղի չես։ Եթե  հղիացնողը դու լինես, հազար տարի կույս կմնամ:

Մենուա՞… Ժողովուրդ, տեսեք, Մենուան է…

Ժողովուրդը շրջապատեց ինձ, քաշքշում էին, գոռգոռում՝ Մենուա՜, Մենուա՜, Մենուա՜… Մի քանի տղամարդ ինձ տապալեցին գետնին և փորձում էին խմբովի տիրանալ։ Նրանք կապույտ շրջազգեստով էին, կապույտ շալվարով  ու կապույտ փողկապով։ Եվ կհասնեին իրենց նպատակին, եթե ես գայլային դիմադրություն ցույց չտայի։

Դե արի ու մի խելագարվիր։

Ես պինդ կողպեցի դուռ ու լուսամուտ, տան բոլոր ծակուծուկերը և ինձ մատնեցի տասնօրյա տնային կալանքի, որ գոնե ժամանակավորապես ոչինչ չտեսնեմ ու չլսեմ։ Բայց նույնիսկ այն բանից հետո, երբ ականջներս բամբակ մտավ, գլուխս առա հաստ վերմակի տակ, անգամ աչք ու բերան փակեցի, միայն մի թեթև շնչում էի, որ չմեռնեմ, գիշեր-ցերեկ ամեն րոպե լսում էի փողոցից եկող ամբոխի ձայները՝ Մենուա՜, Մենուա՜… Ես ատեցի իմ անունը։ Երանի Արթուրին, Ռոմեոյին, Ալենին, Ռոնալդուին, Մայքլ Ջեկսոնին։ Հազար երանի նրանց, ովքեր չեն ծնվել։

Տասնմեկերորդ օրը տնից ելա։ Քաղաքն ավելի մարդաշատ էր, քան մի քանի օր առաջ, բայց ոչ ոք չէր խոսում, կարծես Աստված համաշխարհային սուգ էր հայտարարել, ոչ ոք չէր բղավում իմ անունը, լռություն և լռություն անսահման։ Զարմանքն ու վախը տիրեց ինձ։ Մի՞թե մեռել եմ։ Արդեն չկամ։ Ոչ երանի մեռածներին։ Ես բղավեցի՝ Մենուա՜, Մե՜ն, Մենուա՜, բայց բառը փորումս մնաց։ Այս ողբերգական մտքերի մեջ էի, երբ, մեկ էլ, առջևից թե ետևիցս ձայն լսեցի՝ բարև, սիրելիս, հարյուր տարի չենք հանդիպել, քեզ կարոտել եմ, դու ինձ չե՞ս կարոտել։ Չեք պատկերացնի, այս խոսքի վրա հարություն առա, համալսարանի ընկերուհիս էր՝ Եղսոն, պատմության բաժնից, գեղեցիկ չէր, բայց այդ րոպեին ինձ գեղեցկուհի երևաց։ Եղսո, բարին ընդ քեզ,– այնքան էի շփոթված, որ մոտավորապես գրաբար քերականություն ասացի։ Այն ժամանակ ես մի քանի օր, շաբաթ թե մի քանի ամիս սիրահարվել էի նրան, բայց նա ծաղր ու ծիծաղ արեց իմ զգացմունքի վրա Մենուա անվանս պատճառով։

– Սիրում եմ անունդ, Մեն,– այժմ ասաց նա,– ամուսնացա՞ծ ես, երեխաներ կա՞ն։

– Չէ հա,– ասացի ես։

Շուտով ես նրա աջ ձեռքի մատնեմատին ազնիվ ոսկուց պատրաստված ամուսնական մատանի հագցրի, իսկ  նա իմ պարանոցից դարձյալ զտարյուն ոսկե շղթա կախեց՝ նրբորեն փորագրված խաչով։ Մենք գնացինք գերեզմանոց և առանք ծնողներիս օրհնությունը։ Ոչ, կերուխում, դհոլ-զուռնայով հարսանիք չեղավ, հարսանիքը մեր մեջ էր։

Պարզվեց, ամուսնական հարաբերություններում ես կույս եմ, Եղսոն՝ ցանկասեր, աշխույժ ու փորձառու կին։ Ես չհետաքրքրվեցի, երբ ու որտեղ էր ձեռք բերել այդ փորձառությունը, մտքովս էլ չանցավ իմանալ, որովհետև յուրաքանչյուր օրս այնպիսի ոգևորիչ նորություն էր ու նորարարություն, որ թքած ունեի ամեն հնության վրա։ Եղսոն պարտաճանաչ ու պատասխանատու ուսուցչի նման ինձ սովորեցրեց սիրային շփման գլխավոր, միջին ու երկրորդական ձևերն ու բովանդակությունը, թեև այդտեղ բոլորն էլ գլխավոր էին։ Այդ շփումներում նա՝ իմ Եղսոն, աչքի էր ընկնում և բարձր գործնականությամբ, և, միաժամանակ, հիանալի տեսաբան էր մի պրոֆեսորի մակարդակով։ Ես նրանից ոչ պակաս երջանիկ էի։ Ամենօրյա ջանադրությամբ ես շուտով գերազանցեցի, այժմ Մենուայի տեսագործնական տաղանդն ավելի շքեղ էր, քան նրանը։ Ես նույնիսկ մի քանի նորամուծություն արեցի, որ նրան հիացրեց։ Օրինակ, լավ, օրինակ չասեմ, ամոթ է։ Վատ է այն աշակերտը, որը մի օր չի դառնում ուսուցիչ, զինվորը՝ գեներալ, գիտնականը՝ ակադեմիկոս, մարդը՝ պղնձյա գայլ։ Ոչ թե տարին մեկ անգամ, այլ յուրարքանչյուր ամսվա վերջում, մի քանի օր առաջ կամ հետո, վարդագույն կարմիր ընդմիջում էր լինում, որից երկուսս էլ դժգոհ էինք, կարծես կյանքը կանգ էր առնում։ Սակայն ժամանակ ու ժամանակներ անց, երկնքի զորությամբ դրանից մաքրվեցինք, փառք ու պատիվ Աստծուն և Աստվածամորը։

– Մենուա,– մի գիշեր ասաց Եղսոն,– արի անունդ փոխենք։

– Ի՞նչ ես առաջարկում։

– Դոն Ժուան կամ Ժուան Դոն։

– Չեմ ուզում գրականություն լինել։

– Լավ, մնա Մենուա,– ասաց նա,– ես քեզ այդ սխալ անունով էլ եմ սիրում։

Եղսոն հղիացավ և տղա ծնեց։ Հետո՝ աղջիկ։ Այնուհետև՝ զույգ, աղջիկ ու տղա, շատ չանցած աշխարհ եկան նորերը, հիմա մեր տանը յոթ աղմկարար ու անդաստիարակ երեխաներ կան, որոնցից և ոչ մեկը ես չեմ։

– Էս ովքե՞ր են։

– Դու ես,– ասաց Եղսոն:

Նման են Փանոսին, Պետրոսին, Հուլիոսին, Պողոսին, Կիրակոսին, տես, այս երեքը ոնց որ Հոմերոսը լինեն։ Դու Հոմերոսի՞ն ես սիրում, թե՞ ինձ։

– Ես բոզ չեմ,– ասաց Եղսոն։

Հավատացի նրան։ Եվ այնուհետև ամեն գիշեր փորձում էի նրան այնպես հղիացնել, որ ինձ, միայն ինձ նման մի երեխա աշխարհ բերի։ Այդ մեկն  էլ ինձ նման չեղավ, ասես Արթուրի քիթ ու մռութից ընկած լիներ։

Եղսոն լաց էր լինում, երբ ես տնից մեկընդմիշտ հեռանում էի մի մաշված ճամպրուկով։

Մի՞թե ես էլ ես չեմ։

Գնացի Սամվել Խանդիկյանի լուսանկարչատուն, որ գտնվում էր «Երևան» հյուրանոցի ոտքի տակ։

– Պարոն Սամվել, ինձ ճիշտ ու տեղին լուսանկարեք։

Այդ լուսանկարը ևս ինձ նման չեղավ, ոնց որ լինեի Մայքլ Ջեկսոն։

Մտածեցի, լուսանկարչական գործիքն ընդամենը մեկ աչք ունի, մեկ աչքով է նայում աշխարհին, իսկ նկարող նկարիչը՝ երկու աչք, եթե չասեմ՝ երեք, իր ներքին աչքը, նա, հաստատապես, ավելի տեղին ու ամբողջական է տեսնում  աշխարհը:

Ահել թե ջահել նկարչական միությունը հավաքվեց պատկերելու ինձ, որ մի քանի օր սոված-ծարավ նստած էի բարձր հարթակի վրա։ Նկարում էին աջ ու ձախից, վերև-ներքևից, մեկ առաջ, մեկ ետև, կիրառելով տարբեր ոճաձևեր՝ ռեալիզմ, ռոմանտիզմ, կուբիզմ, ֆուտուրիզմ, էքսպրեսիոնիզմ, դադաիզմ, աբստրակցիոնիզմ, սոցռեալիզմ, նույնիսկ՝ ոչիզմ։

Ես մեռա, բայց չթաղվեցի։ Որևէ նկար ինձ նման չէր։ Կենդանական աշխարհի բոլոր արարածները ներկա էին, բացի ինձնից։ Գոնե մեկը մի քիչ նման լիներ գայլի։ Չէ, գայլ էլ չկար։ Ես գնացի  եղբայրներիս մոտ՝ մխիթարանք ու խորհուրդ ստանալու։

Համլետը նկարում էր և մագնիտոֆոնից մեղմորեն սփռվող Իոհան Սեբաստիան Բախի երաժշտությունն էր լսում։ Բախն ինձ էլ էր հոգեհարազատ, բայց ես մագնիտոֆոն չունեի։ Այդ հին, մի քանի հազար տարեկան մագը ծնողներիցս էր Համլետին ժառանգություն մնացել։ Նրանք ինձ ժառանգեցին թուղթ ու գրիչ, որ ես գրող դառնամ, սակայն, ինչպես տեսնում եք, ես քայլեցի ուրիշ ճանապարհով։ Իսկ Գեդեոնին հասավ Աստծո ձեռամբ գրված կաշեկազմ «Աստվածաշունչ» մատյանը, որի որոշ էջերի տառ ու բառերն անաստված ցեցը կերել էր։

Վերջին մի քանի տարիներին գլխովս անցած և դեռ չանցած ճակատագիրը ես ավելի մանրամասնորեն ներկայացրի նրանց, հատկապես կանգ առնելով Եղսոյի վրա, որն ինչ-որ տեղ անբարոյական չէր, ինչ-որ տեղ ես էի անբարոյական։

– Ո՞վ արդյոք կուզեր հանդուրժել մեծամիտ մարդու արհամարհանքը, քամահրված սիրո տվայտանքները,– մի քանի քայլ հեռանալով նկարակալից, ասաց Համլետը,– պաշտոնյաների աներեսությունը, այն հարվածները, որ համբերատար արժանավորը ստանում է անարժաններից։– Ապա դարձյալ մոտեցավ նկարակալին և լուռ ու երկար դիտեց անավարտ նկարը։– Խոհեմությունը ամենքիս վախկոտ է դարձնում, Մենուա,– ասաց նա։– Ննջե՞լ… Գուցե երազել…

– Քունս չի տանում, հիմա ի՞նչ անեմ,– հարցրի ես եղբայրներիս, աշխարհին ու ծնողներիս։

– Դու թուղթ ու գրիչ ունես,– ասաց Գեդեոնը,– մի բանաստեղծություն գրի առ։

– Բոլորը բանաստեղծ են, երգիչ, քաղաքագետ, դերասան, փիլիսոփա, գոնե մեկնումեկը պե՞տք է լինի գայլ, պղնձյա գայլ, որ աշխարհը կարողանա ապրել,– առարկեցի ես, որին ծնող ու եղբայր միաձայն համաձայնեցին։

Լռություն եղավ։ Արևը շրջվեց ու գնաց դեպի արևելակողմն աշխարհի։ Երկինքը պատվեց աստղային օվկիանոսով, որի կենտրոնով մշուշոտ գետի պես անցնում էր Հարդագողի ճամփան:

– Մի նկար արա,– ասաց Համլետը։– Քեզ նկարիր։

– Բայց ես նկարել չգիտեմ։

– Ով նկարել չգիտի, նա բոլորից լավ է նկարում։

Համլետն ինձ կտավ, ներկ ու վրձին տվեց։ Ես նայում էի հայելուն և նկարում էի Մենուային, որն արդեն երևի քառասուն տարեկան էր։ Փորձում էի պատկերել նրա դուրսն ու ներսն ամենայն մանրամասնությամբ։ Այդ տարօրինակ գործում ոչ ոք ինձ չէր օգնում, իսկ ես ինձ վնասում էի։

– Տանե՞լ գոռ բախտի պարսաքարերը և սլաքները, թե՞ զենք վերցնել ցավ ու վշտերի մի ծովի ընդդեմ և դիմադրելով վերջ տալ բոլորին,– չիմացա Գեդեո՞նն ասաց, թե՞ Համլետը, ձայնն այնքան հեռվից եկավ։

Ամիսներ հետո ես նկարը տարա գլխավոր հրապարակ և դրի բարձր պատվանդանի վրա, որտեղ մի ժամանակ, գիտեք, նա էր կանգնած, այժմ՝ մումիա, և ճաղատ գլուխը հպարտորեն վեր պարզած, աջ ձեռքը սպառնալից ուղղված հյուսիս-հարավ, արևելք ու արևմուտք, և բոցաշունչ ճառ էր խոսում ի լուր մարդկության։ Մարդիկ դանդաղ, շարան-շարան եկան ու հավաքվեցին նկարի ու իմ շուրջը, դառնալով ամբոխ։ Լինե՞լ, թե՞ չլինել – անցավ մտքովս։

Զարմանում էին, շփոթվում, հիանում էին։ Կարծիքների բախում, թշնամանք ու վեճեր եղան։

– Գայլ է։

– Գայլ չի, մարդ է։

– Եվ մարդ է, և գայլ։

– Չէ, ժողովուրդ, Մենուան է։

– Մենուա՜, Մենուա՜, Մենուա՜,– բղավում էր ամբոխը։

Հրապարակով շուրջանակի երթևեկող ավտոմեքենաները խլացուցիչ շչակում էին։ Երկնքում լողացող ուղղաթիռներից նամակներ, գույնզգույն փուչիկներ ու ծաղիկներ էին թափվում։ Նամակներն ուղղված էին ինձ՝ «Բարև, Մենուա», միայն մի քանիսը՝ Համլետին, Գեդեոնին և ծնողներիս։ Մեկ, ընդամենը մեկ նամակ էլ հասցեագրված էր Եղսոյին՝ «Բարև, բոզ»։ Աշոտ Երանոսյաններն աճպարարություն էին անում։ Ազգային զգեստներով գեղեցկուհի աղջիկների խմբերը դրոշներ պարզած, երգ ու պարով եկան ու անցան, դրոշներին գրված էր՝ «Պղնձե գայլ Մենուա»։ Այդ խառնաշփոթությունից օգտվելով, միմյանց դաշնակից ընդդիմադիրները բարձրախոսով գոռում էին՝ «Մահ կամ ազատություն», բայց նրանցից և ոչ մեկը չէր ցանկանում մեռնել։ Օդը խեղդվում էր էշի մսից պատրաստված նրանց քյաբաբի, խաշի ու խորովածի հոտից։ Կաշառված փողային նվագախումբը փողհարում ու դհոլում էր հյուսիսային քայլեղանակներ։ Սնկի նման բազմացած թուղթ բացողներն ու պայծառատեսները գուշակում էին՝ «կա ապագա», «ապագա չկա»։

Անկեղծ ասած, ես չէի սպասում, թե ինքնանկարս կարող էր այսպիսի աղմուկ առաջացնել։ Ավելի անկեղծ, ես, որ անվախ էի, շատ վախեցա։ Ես թաքնվեցի նկարի ետևը, շուտով էլ նկարը թաքցրի իմ ետևում։ Մենք գոյություն չունենք, գնացեք գրողի ծոցը։ Խելք-խորամանկությունս չանցավ։ Ամբոխը ձյութվել էր նկարին ու ինձ։ Քիչ էր մնում բուռն սիրուց գժված պատառոտեին ու հոշոտեին մեզ, ինչպես հսկայական գորշ արջն է իր գրկում սիրելով խեղդամահ անում հարազատ քոթոթին։ Նկարում իմ քիթ ու բերանից արյուն թափվեց, որ կրքոտ պաչ-պաչերի հետևանք էր։ Քաշելով պատառոտեցին վերնաշապիկս և կտոր մասերը գողացան-սեփականացրին իբրև անմոռանալի հիշատակ։ Շալվարս էլ էին ցանկանում հանել, բայց ես, այդ պահին արթնացած գայլային ուժով ու ուժգնությամբ հեռու քշեցի նրանց։ Կանայք և անգամ տղամարդիկ կրքահույզ սիրով, օրենքով ու անօրեն, միմյանց հերթ չտալով կծկծոտում էին, փսլնքոտ համբուրում Մենուայի դեմքը, ձեռք ու ոտք, մաշված կոշիկների տակն ու վրան, ծակ գուլպաները, ամեն երևացող ու դեռևս աներևույթ մանրամասեր։ Մազերս ատամներով փունջ-փունջ պոկոտեցին, եթե բեղ ու մորուք ունենայի, դրանք էլ էին իրենցով անելու։ Ոնց չէի խելագարվում։ Ոնց չէի կուրանում։ Ոնց չէի մեռնում։ Ոնց չէի անիծում աշխարհի կան ու չկան։

Բոլոր այն կանայք՝ Մերին, հարբեցող Նատաշան, Լամարը, երկար-հմայիչ ոտքերով մատուցողուհին, Ջուլիի նմանակը, բոլոր նրանք, ովքեր տարիներ առաջ մերժել էին իմ սերը, ծաղրել Մենուա անունս, այժմ քաղաքիս գլխավոր հրապարակում գժվում էին ինձ համար ու ցանկանում րոպե առաջ ամուսնանալ ինձ հետ։ Բայց Մենուան, որպես ամենաառաջին ու երդվյալ քրիստոնյա, չէր կարող իրեն բազմակնություն թույլ տալ և դավաճանել իր Աստծուն։

– Թանկագինս,– ասաց Եղսոն,– ես քեզ շատ եմ սիրում, խնդրում եմ վերադարձիր տուն, ես տղա կծնեմ, որը քեզ նման կլինի, ոչ Փանոս-Մանոսին, Կիրակոսին, միայն քեզ։

– Իսկ Արթո՞ւրը…

– Ես նրան չեմ ճանաչում։

– Իսկ Հոմերո՞սը…,– նաև Հոմերոս մտաբերելով, կասկածանք արեցի ես։

– Սիրելիս, հավատա, երդվում եմ իմ երեխաների արևով,–  մեղավոր լաց եղավ Եղսոն,– Հոմերոսի հետ ես ընդամենը մեկ գիշեր եմ ապրել, այն էլ քեզանից շատ առաջ։

– Այդ ժամանակ էլ ես աշխարհում կայի, չէ՞։

– Ներիր, Մենուա…

Դիմանկարս հրապարակից տարան Հայաստանի ազգային պատկերասրահ և կախեցին ամենապատվավոր սրահում, Վերածննդի վարպետների գլուխգործոցների հարևանությամբ։ Երևանցի ու զբոսաշրջիկ օտարները գալիս ու միայն ինձ էին դիտում-լուսանկարում, մյուսներին արհամարհալից անտես անելով։ Մի օր էլ եկավ ռուս թե մոնղոլ ցարը, նկարս պատից վերցրեց իբրև գույք պարտքի դիմաց և նվիրեց Փարիզի Լուվրին։ Համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամի տարում, երբ Լուվրը ֆինանսական սովի մեջ էր, դիմանկարս Սոդբիսում միջազգային աճուրդի հանվեց, որը երեսունմեկ միլիոն դոլարով առավ ճապոնացի մեդիա մագնատ Տոկոկա Կիտամուրան և փակեց իր անկիզելի պահարանում։ Ոչ ոք չգիտի, թե հետագայում ինչ եղավ։

Հիմա որտե՞ղ ես, Մենուա…

Գայլը կարծեց ողջ-առողջ է, այնինչ մեռած էր ավելի, քան մեռյալները։

Իմ ճակատագիրը այսպես գրեցի, տեսա ու նկարեցի, որտեղ ամեն ինչ այնքան ճշմարիտ է, որ կարող է սուտ համարվել։

Նորայր Ադալյան