Ես քեզ չեմ տեսել, չգիտեմ ով ես, կա՞ս, թե՞ չկաս, բայց յուրաքանչյուր րոպե մտածում եմ քո մասին: Նույնիսկ խոր քնի մեջ: Չես հավատա՝ քնած ժամանակ ավելի եմ զգում քեզ, թվում է՝ իմ սիրտն ես, թոքերն ու ուղեղը, որն ունի հազարավոր աչքեր, որոնք հաշվում են, չափում և կշռում քո գոյությունը: Որտեղի՞ց եկար և ո՞ւր ես գնում այդքան արագ ու անհամբեր: Մի՞թե արդեն կարոտել ես քո էմբրիոնին: «Սկիզբը վերջ է, վերջն էլ՝ սկիզբ» — քնած լսում եմ արթուն ուղեղիս ձայնը: Կանգ առ: Կյանքի ու մահվան ճանապարհին կանգառը միակ կետն է, որտեղ շողում է հավերժության լույսը: Դու կին ես, որովհետև ես տղամարդ եմ: Մենք գտնվում ենք ծով գետի երկու հանդիպակաց ափերին: Կարող եմ ասել քանի տարեկան ես: Քսանհինգ, չէ՞: Դու կուսությունդ նվիրեցիր նրան, ում չէիր սիրում: Այդ մարդը ես չեմ: Անունդ Արփի է: Դու՝ վաղորդյան զեփյուռի պես նրբահյուս, ամեն առավոտ ինձ արթնացնում ես քո շնչառությամբ: Ծաղիկները ժպտում են քո աչքերով: Շուրթերովդ ճնճղուկն է երգում «Առավոտ լուսո, արեգակն արդար»: Ձեռքերս տարածում եմ, որ քեզ գրկեմ և լողամ քո կապույտ-արևաշող երկնքում:
Սա պատմություն է, որ նման է ոչ թե պատմվածքի, ինչպես շատ հնարավոր է կարծեն ոմանք, որոնք պատմվածքը չափում են սանտիմետրով, այլ՝ վիպասանության, որը կյանքից առավել խորն է ու անչափելի, մանավանդ երբ այնտեղ պատահաբար, բայց տրամաբանորեն հանդիպում են, բնության կանչով չեն կարող չհանդիպել, միմյանց հակադիր երկու էակներ՝ մի կին և մի տղամարդ, այս ու այլ բոլոր դեպքերում՝ ես և նա: Իմանանք, երկուսն անհաշվելի թիվ է, որքան էլ հաշվետարները հակառակը պնդեն, երկուսի մեջ ամբողջ մարդկությունն է, թե՛ ողջերը և թե՛ ննջեցայլներ:
Մեր քաղաքը Հռոմից տարեց է, բայց այստեղ ոչ մի հնություն չկա՝ ցույց տալու նրա հազարամյակները: Արևն առաջինը շոյում է Մասիսի ձյունափառ վարսերը, հետո՝ դաշտն Արարատյան՝ քաղաքն աստիճանաբար առնելով իր տիրապետության տակ: Տարվա ամենաշոգ ժամանակը հուլիս-օգոստոսն է: Շինությունները տաքանում են: Ասֆալտը՝ հալչում: Ծառերն ու ամեն կանաչություն ծարավից թոշնում են: Այդ շոգ գիշերներին քունն աչքիդ մոտ չի գա, և մինչև լույս կզգաս արյունխում մոծակի տզզոցն ականջիդ ու քորոտ կծմծոցները մերկ մարմնիդ տարբեր մասերում: Այդ ժամանակ հազիվ թե գտնվի մեկը, որն ուզի բմբուլե գոլ ակողնում սեր վայելել, դրա ախորժակը ոչ ոք չունի, եթե ոչ՝ միայն նորապսակ երիտասարդները, որոնք արդեն համտեսել են, սպիտակ սփռոցին թափել կուսության վարդագույն գինին, բայց դեռևս չեն կշտացել սիրային կրքոտ խաղերի ճոխ սեղանից: Դաշտերում, լեռնագոգերինու հովիտներում, ձորերի մեջ հյութեղանում են պես-պես պտուղներ, որոնց թագուհին ոսկե ծիրանն է, որի նմանը չես գտնի աշխարհի և ոչ մի անկյունում, միայն այստեղ: Սեպտեմբերին՝ խաղողօրհնեքից հետո, երբ արևը դեռևս շոգ է մաղում, իսկ գիշերներն արդեն զգալիորեն ցրտում են, շոգ ու ցրտից շաքարնում է գույնզգույն խաղողը և, մայրացած կնոջ կրծքերի նման, ծանր ու խոշոր ողկույզներով խոնարհվում հողին: Քացրանում է և հողը: Քաղաքի շուկաները, որոնք մեծ մասամբ բաց երկնքի տակ են՝ փողոցներում և շենքերի մուտքերի առջև, լցվում են այդ առատ բերք ու բարիքով: Շոգ ու քրտնախաշ ամռանից հետո մարդիկ էլ են քացրանում, սիրալիր ժպտում միմյանց: Մինչև իսկ՝ օտարներ, որ կարծում են, թե հազար տարվա հարազատ են: Աշունը հարսանիքների և սիրո ժամանակն է: Ամուսնանում են անգամ ծերերն իրենց կողակիցների հետ՝ հիշելով և մտովին վայելու իրենց երիտասարդական տարիների սիրային հաճույքները: Արևն ու լիալուսինը հայտնվում են մեկ ընդհանուր հորիզոնականի վրա: Քաղաքը դառնում է երկիր դրախտավայր:
Մի ժամանակ, ինչ-որ տեղ՝ գուցե լուսնի վրա, ես քեզ տեսել եմ, բայց չեմ ճանաչում: Ո՞վ ես: Եթե մեր քաղաքի ամենաերկար փողոցում դեմ առ դեմ հանդիպենք ու ժպտանք, դու՝ ինձ ու ես՝ քեզ, դարձյալ չեմ հասկանա դու ես, ուրիշը չէ մի օտար քաղաքից, դու ես և դու: Ինչո՞ւ ես օր ու գիշեր հետապնդում ինձ: Մեղք եմ: Ես կուսությունս անկեղծորեն մատուցեցի նրան, ում սիրում էի, սակայն նա չիմացավ ինչպիսի երջանկություն եմ պարգևել իրեն: Այլևս չմտնես այս փողոցը, սա պատկանում է միայն ինձ, այստեղ երկկողմանի երթևեկությունն արգելված է: Սա իմ յասամանն է՝ ճիշտ և ճիշտ ինձ նման, իմ թավիշ բույրով, չփորձես ինձ հոտոտել, հեռացիր առանց հետ նայելու: Ինչո՞ւ ես այդպես արագ գնում: Տես, սա իմ ցայտաղբյուրն է: Մի կում արա իմ ջրից, զգացի՞ր ինչքան քաղցր եմ: Լավ, խմիր արյանս երկրորդ կումը: Ինչո՞ւ երրորդն էլ բերանդ առար, է՛լ չխմես: Այժմ գնա: Կանգնիր, մարդ Աստծո, ո՞ւր ես շտապում: Նայիր ինչ գեղեցիկ ծառ է, քսանհինգ տարեկան, որքան և ես: Մենք միասին ենք ծնվել և ապրում ենք այս քաղաքում: Երբ ժամանակը գա, ղողանջեն եկեղեցիների զանգերը, այդ պահին մենք կմեռնենք՝ ես ու իմ ծառը, ցայտաղբյուրն ու յասամանը: Քաղաքը լաց կլինի միամտաբար՝ կարծելով մենք արդեն չկանք, մարդիկ չգիտեն, որ մենք կշարունակենք ապրել խոտ ու ծաղիկների մեջ: Երբ մի օր քո մորը ծաղիկ նվիրես, իմացիր, որ դա ես եմ, ողջ թե մեռած ուրիշ որևէ կին, իմ գույն ու բուրմունքով: Հիմա հեռացիր: Սա իմ քաղաքն է: Այլևս աչքիս չերևաս: Ինձ չհիշես: Այ քեզ անակնկալ: Արփի՞: Դու գիտես իմ անո՞ւնը: Իսկ ես քո անունը չգիտեմ, Եղիա, չիմացա, որ դու բանաստեղծ ես նույնիսկ այն ժամանակ, երբ մորդ անկողնում ինձ բռնաբարում էիր՝ անսովոր հաճույք պատճառելով: Հիշո՞ւմ ես, դու ասացիր՝ «աստղազարդ է երկինքը շենքերից վերև»: Հանկարծ երկինքը պատվեց սև ամպերով: Կայծակ խփեց քաղաքին: Հեղեղ անձրև թափվեց: Ամպերն ահեղորեն որոտում էին՝ կարծես գուժելով մեր քաղաքի վերջը: Ես վախեցած գրկեցի քեզ: Անձրևը ողողել էր մորդ անկողինը, որտեղ նա քնում էր մեռնելուց առաջ: Մենք ամբողջովին անձրևաջրի մեջ էինք, որից բուրավետ գոլորշի էր բարձրանում: Երբ ծագեց արևը, դու, Եղիա, ինձ ասացիր՝ «քեզ սիրում եմ»: Բայց ես քեզ չհավատացի: Ես մերկ կանգնեցի ննջարանի մարդաբոյ հայելու առջև, որի փայտե նախշազարդ շրջանակից մորդ մարգարտյա վզնոցն էր կախված: Եվ տեսա, որ գեղեցիկ եմ ավելի, քան երեկ, և նման եմ կիթառի, որը դու նվագեցիր ամբողջ փոթորկալից գիշերը: Ինձ զարմացրեց, որ կարմիր բողբոջով զույգ կրծքերս իրար նման չեն՝ մեկն առավել գեղեցիկ է, որ դու գիշերն իհարկե չնկատեցիր: Դու մորդ զարդը գցեցիր պարանոցիդ և համբուրեցիր շուրթերս: Շարունակելով ինձ դիտել հայելու մեջ՝ ես մարգարիտները վզիցս առա և կախեցի նույն տեղում, որովհետև զգացի՝ ատում եմ քեզ:
Այս տարի ձմեռը եկավ նոյեմբերին: Երկինքը գորշացավ: Ցուրտ քամի փչեց: Ծառերը տերևաթափ եղան: Բացօթյա սրճարանները, որոնք շոգ ժամանակ մասամբ զովացնում էին մարդկանց, դարձան երանելի հիշողություն: Մի առավոտ էլ արթնանալով, նրանք չհավատացին իրենց աչքերին՝քաղաքը ծածկված էր ձյան հաստ վերմակով: Քամին ձյունը կուտակել էր պատշգամբներում, դռների առջև, պատերի անկյուններում: Ճանապարհներին դեռևս ոչ մի ոտնահետք չկար, նույնիսկ՝ շան ու կատվի: Ծառերի ճյուղերը ճկռել էին ձյան ծանրությունից: Օրն աշխատանքային էր, բայց ոչ ոք աշխատանքի չգնաց: Պահարաններից և թախտ ու ամեն պուճախից հանում էին ձմեռային ցեցկեր զգեստներն ու երկարաճիտք կոշիկներ, տաք գուլպա, բրդյա վզնոցներ ու գլխարկ՝ պաշտպանվելու այդքան անակնկալ վրա պրծած ձմռան տհաճություններից: Պատուհանների օդանցքներից դուրս ելած թիթեղե ժանգոտ խողովակներն արտաշնչեցին վառարաններում այրվող քարածխի ու փայտի սև ծուխը: Այրում էին թուղթ ու փալաս-մալաս: Թունավոր կծվահոտ էր գալիս հատկապես լենին-ստալինյան երկերի այրումից: Քաղաքը պատվեց թանձր ծխով: Ձմռան առաջին կիրակի օրվա առավոտյան մի գրող, որն օրինական որևէ վառելիք չուներ, չուգունե վառարան նետեց իր հեղինակած գրքերը, որ նման էր ինքնասպանության: Շատ ընտանիքներում, մանավանդ բազմազավակ, եթե տան տիրուհին ու տանտերը ժամանակին ի վիճակի չէին եղել ձմռան պաշար հավաքելու, գլխավորապես սնվում էին խաշած կարտոլով կամ դրա հում տալաշները շարում վառարանի վրա, փակցնում շիկացած կողերին, որ կարմրեն ու ատամների տակ հաճելիորեն խշրտան: Կին ու տղամարդ պառկում էին մի անկողնում և տաքացնում իրար: Այդ գիշերներին ոմանք, գիտակցորեն թե ենթագիտակցաբար, իրենց ապագա երեխայի ցրցանն էին անում: Պարաններից կախված խայտաբղետ լվածքը ցրտից տախտականում էր, մեխ խփեիր՝ չէր մտնի: Շները, կատուներն ու առնետները սառցակալած աղբակույտերում ուտելիք էին փնտրում: Նաև՝ որոշ պրոֆեսորներ: Փողոցներում հազվադեպ կտեսնես հմայիչ արտաքինով կնոջ, որով կարողանաս գայթակղվել: Ահա նրանցից մեկը, հավանաբար մի պաշտոնյայի կինն է կամ սիրուհին, անշուշտ հաճախում է գեղեցկության սրահներ, օրինակ՝ «Տոմա», հագին՝ սամույրի կիսամուշտակ, որը կոճկված չէ և ցույց է տալիս ձմռան ցուրտն արհամարհող նրա գրեթե մերկ լանջը՝ ոսկեշղթա խաչով: Ինչպես ասում են՝ մինի է հագին: Սուր-բարձրակրունկ, օձեկաշվե երկարավիզ կոշիկները նրա ոտքերը դարձնում են չափազանց հմայիչ: Առանց գլխաշորի է: Մազերի խոպոպ փնջերը թափված են ուսերին: Կարմիր շրթներկից շուրթերն ավելի են հյութեղացել: Իսկական միջազգային մոդել: Չկարծեք բոզ է: Նա էլ է մեզ հարազատ: Մենք էլ նա ենք:
Գարունն այնքան հեռու է, որ թվում է՝ երբեք չի գա, չեն հալվի ձյունն ու ջրհորդաններից կախված սառցե լեռները, աշխարհը չի կանաչի, ծիծեռնակները չեն ճռվողա կապույտ երկնքում: Քունն աչքերիս մոտ չի գալիս, որովհետև տեսնում եմ քեզ՝ հարսանեկան ծաղկեհյուս պսակով: Կանգ առ, Արփի, ո՞ւր ես գնում, այս քաղաքից դուրս մարդաբնակ աշխարհ չկա: Ես տղամարդ եմ, հետևաբար դու կին ես: Ես առնում եմ քո յասամանե բույրը: Մենք լողում ենք ծովացած գետում, որը ժայռեղեն ափեր ունի: Տես, խեղդվում եմ քո մեջ ու չեմ մեռնում: Մահը վերջ է, իսկ ես ուզում եմ քեզ սկիզբ լինել: Նայիր, ինչ աստղազարդ է երկինքը բազմահարկ շենքերից վերև: Հանիր ծաղկեպսակը և ինձ դարձրու քեզ պսակ: Տա՞մ անունս: Լավ է՝ դու ասես: Հանկարծ ուրիշ անուն չտաս, թե չէ կմեռնեմ ու այլևս քեզ չեմ տեսնի: Այո, ես մի քիչ բանաստեղծ եմ, բայց ոչ ոք մինչև այս րոպեն գլխի չի ընկել, նույնիսկ՝ դու, թերևս միայն կատուն գիտի, որ ցրտից աղիողորմ մլավում է փակ դռան հետևում: Ես բացում եմ դուռը, և դու անձայն, զեփյուռի նման թեթևասահ ներս ես մտնում: Ինչքան գեղեցիկ ես ու բուրավետ, իմ հեքիաթ: Ես գարունը երազում եմ քո պատկերով:
Ապրիլին էլ ձյուն եկավ: Մասիսի տիեզերական գագաթը տրտում մեղեդի երգեց. գարուն ա, ձուն ա արել:
Որտե՞ղ ես այս րոպեին: Քնա՞ծ ես, թե՞ ինձ նման արթուն: Արևն արդեն շողում է: Ծառերը ծաղկում են ժամ առ ժամ: Արի ու փարատիր իմ միայնությունը: Իմ բանաստեղծությունը դու ես, քո աչքերն ու շուրթերը լավագույն պատկերներն են, որոնք ես երբևիցե հորինել եմ իմ երազներում: Քո թավշյա յասամանը բուրում է իմ զգացմունքներով: Քո ցայտաղբյուրը ցայտեցնում է սրտիս զարկերը: Ես եմ Եղիան: Ինձ մի գողացիր քեզնից: Ինձ մի վաճառիր քաղաքի աղմկոտ ու ամբոխային շուկաներում: Քսանհինգ տարեկան թագուհի, յասամանե շրջազգեստով: Ե՞ս ծնեցի քեզ, թե՞ դու ինձ: Ձայն տուր, ով ծովակ, ինչո՞ւ լռում ես: Քո լռության ձայնը չգրված մեղեդի է կիթառի համար: Մատներով հպվեմ լարերիդ ու գիժ դառնամ: Մի՛ խոսիր, որ լսեմ քո յուրաքանչյուր բառը: Ես ամբողջովին, մինչև գոյությանս վերջին փաթիլը հալվում եմ քո մեջ: Թող ոչ ոք չիմանա՝ ինչքան եմ քեզ սիրում: Դու էլ մի իմացիր:
Քաղաքը հագավ գարնան պայծառ գույներ: Ձմեռը մոռացվեց, կարծես երբեք չէր եղել: Մարդիկ, նույնիսկ անծանոթներ, իրար ժպտում էին՝ ինչպե՞ս ես, բարեկամ, գիշերը լա՞վ քնեցիր, երազ տեսա՞ր: Երեխաներ էին ծնվում, որոնց կնքում էին Մոնթե, Անի, Նիկոլ, Էլեն անուններով, մեռոնում եկեղեցիների խորանի մոտ, խաչակնքում Աստվածամոր պատկերին, շշնջալով՝ դու ես մեր մայրն ու առաջին տիկինը, և գառներ զոհաբերում՝ ի սեր լույսի ու բարության: Վերջին պահին, երբ դանակը կտրելու էր կաթնակեր գառան վիզը, ամաչում էի նայել նրա ժպտուն, զարմացած աչքերին, կարծելով մեղք են գործում:
Բացօթյա սրճարանում նստած տղամարդը ոտքի ելավ և տրտմորեն նայեց քաղաքի գլխավոր փողոցով դանդաղ ընթացող թաղման թափորին: Հանգուցյալը գեղեցիկ դիմագծերով երիտասարդ կին էր, արևից կկոցած աչքերով, թվաց, քուն է մտել և ուր որ է կարթնանա: Մարմինն ամբողջովին ծածկված էր յասամանի ծաղիկներով: Փողոցը յասաման էր բուրում: Թափորն ուղեկցում էր ծեր քահանան՝ սպիտակ թաշկինակով արծաթ խաչը վեր պարզած: Դագաղի հետևից լռելյայն, առանց լալու քայլում էր քաղաքապետարանի լալյաց խումբը՝ բաղկացած մոտ երեք տասնյակ սևազգեստ կանանցից, որոնցից միայն մեկն էր կուրծք ծեծում, արցունք թափում ու ճղճղան ձայն տալիս՝ չեմ հավատում, չեմ հավատում: Նա խմբում ամենաբարձր վարձատրվող և փորձառու սգավորն էր: Իսկապես, դժվար էր հավատալ, որ աշխարհում ինչ-որ մեկը մեռել է: Տղամարդը սուրճ պատվիրեց, «Մալբորո» և օղի, թեև ո՛չ ծխող էր ու ո՛չ էլ խմող: Կեսգիշերին հարբած վերադարձավ տուն և առանց արթնանալու քնեց մի քանի օր:
Նորից շոգ ամառ եղավ, ոսկե աշուն ու ցրտաշունչ ձմեռ: Հայտնի չէ՝ տարվա որ եղանակն էր, արնձրև չկար, ձյուն ու քամի: Տղամարդը գույնզգույն ծաղիկների մի փունջ գնեց և տաքսիստին խնդրեց քշել Թոխմախի գերեզմանոց՝ լայնորեն սփռված քաղաքի հյուսիսային բարձունքների վրա, որտեղից Արարատյան դաշտի արևաշող հորիզոնում վեր էր խոյանում աստվածաշնչյան լեռը: Գերեզմանոցում խորհրդավոր խաղաղություն էր, ոչ մի ձայն ու շարժում, միայն սպիտակ թիթեռն էր վկայում, թե աշխարհում կյանքն անվերջանալի է: Մի տապանաքարի, չանչերը լայնորեն տարածած, կանգնել էր երկարապոչ կանաչ մողեսը: Եղիան ձեռքը մեկնեց նրան բռնելու: Մողեսը չփորձեց փախչել, որովհետև մեռած էր, Եղիան մտածեց՝ մեռածները չեն վախենում, դա միայն ողջերի թերությունն է, և թվաց՝ ինքն է մեռած մողեսից առավել: Ականջին բահ ու քլունգի ձայն հասավ: Նա գնաց այդ ուղղությամբ: Արևախանձ մորեմերկ կին գերեզմանափորը մինչև գոտկատեղը փոսի մեջ էր: Նա տղամարդու մի գանգ բարձրացրեց, կոպերից հանեց մետաղադրամը, որով ինչ-որ ժամանակ հանգուցյալի աչքերն էին ծածկում, և թափեց բերանի ու ակնախոռոչի կավահողը: «Ո՞վ է»: «Ես չեմ» — ասաց գերեզմանափորը: «Բա ո՞վ»: «Աքիլլեսը» — ասաց նա: «Տուր նայեմ»: Եղիան ձեռքն առավ գանգը և երկար դիտում էր: Վերջապես տեսավ, որ Աքիլլեսին նման չէ, ոչ էլ գերեզմանափորին, իրեն է նման, ինքն է: Նա գերեզմանոցում դեգերեց մինչև երեկո՝ արևի մայրամուտը, բայց ոչ մի տապանաքարին չգտավ այն անունը, որին սիրում էր ու որոնում: Հանկարծ սիրտը հուզմունքից վեր ելավ, երբ մի մամռակալած քարի նկատեց յասամանի չորացած ծաղիկներ: Նա ծնկի իջավ, դողացող ձեռքերով վերցրեց ծաղիկները, որոնք թեև չէին բուրում մեռած լինելու պատճառով, և զգաց մի կենդանի ու կարոտալից բուրմունք: Սիրտը խանդեց՝ ո՞վ է բերել, ի՞նչ տղամարդ, ո՞ր աշխարհից: Նա տապանաքարի երեսից մաքրեց մամուռները և կարդաց ժամանակի սոցիալական, բարոյական ու քաղաքական խորշակ քամիներից աղավաղված տառեր. ժողովրդական արտիստ Իզաբելլա Դանզաս: Նա իր ծաղկեփունջը դրեց Իզաբելլայի շիրմաքարին և գլխիկոր վերադարձավ քաղաքի կենտրոն՝ գլխավոր փողոցի սրճարանը, և խմեց ինքնամոռաց հարբելու աստիճան:
Արփին ապրեց ավելի երկար՝ մինչև խոր ծերություն, քան տղամարդը: Ամեն մեռելոցի, որ կատարվում է յուրաքանչյուր տարվա մարտին՝ երկուշաբթի օրը, նա կռացած ու դժվարաքայլ գնում էր Թոխմախ գյոլի գերեզմանոց՝ ծաղկեցնելու, մոմ վառելու, խունկ ծխեցնելու Եղիայի գերեզմանին և լռելու վիպական լռությամբ: Բազալտե փայլեցված տապանաքարին Եղիայի անունն ու կյանքի թվականները գրված չէին, միայն՝ խոր փորագիր խաչ, որ գիշերները լույս էր ճառագում:
Երբ Արփին աչքերը ծածկեց մահվան վարագույրով, առավոտ էր, Արարատյան դաշտի լուսապայծառ առավոտների մեկը,- հավատացնում է ժամանակակիցն իր հետնորդներին: Ոչ ոք նրա գերեզմանի տեղը չգիտի: Միայն՝ Աստված:
Լուսանկարի աղբյուրը՝avproduction.am
No Comments