Իմ զրուցակիցը կոմպոզիտոր Վաչե Շարաֆյանն
է: Մեր զրույցի կարևորագույն առանցքը նրա նոր գրած «Հին աստվածներ» բալետն է՝ ըստ Լևոն Շանթի համանուն
թատերգության:
-Պարո՛ն Շարաֆյան, դեռևս 1985-ին հաղթող եք ճանաչվել ԽՍՀՄ Համամիութենական կոմպոզիցիաների մրցույթում: Խորհրդային հանձնաժողովին ի՞նչն էր գրավել խիստ ինքնատիպության հետ մեկտեղ՝ ընդգծված ազգային որակներ ունեցող երաժշտության մեջ:
-Դժվարանում եմ ասել, թե ինչն էր գրավել: Ես բավականաչափ ակտիվ եմ եղել դեռ փոքր հասակից, ուսանողական տարիներին 4-5 պարտիտուր էի գրում յուրաքանչյուր կուրսում: Ձեր նշած մրցանակը տրվեց մի ստեղծագործության, որը գրել էի սիմֆոնիկ նվագախմբի և քամանչայի համար: Ծրագրային ստեղծագործություն էր, և ժյուրին հավանության արժանացրեց այն: Դա համամիութենական մասշտաբի մրցույթ էր, մասնակցում էին Սովետական Միության բոլոր հանրապետությունների ներկայացուցիչները: Ես երկրորդ կուրսի ուսանող էի այդ ժամանակ, դեռ ասպիրանտ էլ չէի: Բավական հետաքրքիր էր այդ մրցանակին արժանանալը, բայց չէի ասի, թե անսպասելի էր: Դեռ այն ժամանակ ինքնավստահություն կար իմ մեջ, և չեմ կարծում, թե սա իմ այն ժամանակվա լավագույն ստեղծագործությունն էր, պարզապես դա էի նոր գրել-ավարտել, դրա համար էլ որոշեցի դա ներկայացնել:
-Դուք Կոմիտասի անվան կոնսերվատորիայի ասպիրանտուրան ավարտել եք Էդվարդ Միրզոյանի ղեկավարությամբ, մի մարդու, որ հավատարիմ էր դասական երաժշտության ավանդույթներին: Ինչպե՞ս էր նա վերաբերվում Ձեր նորարարություններին դասական երաժշտության մեջ:
-Ոչ միայն ասպիրանտական տարիներին, այլև ամբողջ կյանքում եմ սովորել Էդվարդ Միրզոյանի մոտ: 10-12 տարեկան հասակից այցելում էի նրան պարբերաբար, ցույց էի տալիս ստեղծագործություններս: Ունեի լավ երաժիշտ ուսուցիչներ, նաև խաղում էի շախմատ, պատրաստվում էի հաճախել ֆիզմաթ դպրոց, իմ կյանքի ճանապարհը բոլորովին այլ կերպ էի պատկերացնում: Բայց եկավ մի պահ, երբ հասկացա, որ եթե երաժշտությամբ լրջորեն չզբաղվեմ, ապա ես ես չեմ լինի: Տրվեցի ստեղծագործական աշխատանքին՝ մշտապես կապ պահելով Էդվարդ Միխայիլովիչի հետ: Սովորում էի Ալ. Սպենդիարյանի անվան երաժշտական դպրոցում, նաև սկսեցի հաճախել դպրոցի կոմպոոզիցիայի դասարանը, որտեղ դասատուս էր ինձ շատ ոգևորող Սվետլանա Բոյաջյանը: Մոտավորապես 12 տարեկանում կարող էի հանգիստ սովորել կոնսերվատորիայի՝ գուցեև ոչ առաջին կուրսում: Ինչ վերաբերում է իմ նորարար ստեղծագործող լինելուն Էդվարդ Միխայիլովիչի վերաբերմունքին՝ ասեմ, որ նա երբեք սահմանափակումներ չի դրել: Իր մեծությունը հենց այն էր, որ չէր խրախուսում իրեն նմանվելը: Սա ինքս էլ միշտ կարևորում եմ իմ պրակտիկայում. եթե ես աշխատում եմ ուսանողների հետ, ապա պիտի անեմ այնպես, որ նրանք երբեք ինձ չնմանվեն: Յուրաքանչյուրը պետք է գտնի ինքն իրեն: Էդվարդ Միխայիլովիչի աշակերտն է եղել Ավետ Տերտերյանը, որը նույնպես այդ մոտեցումն է ունեցել, և նրա ստեղծագործությունը որևէ կապ չունի Միրզոյանի երաժշտության առանձնահատկությունների հետ: Ամենակարևորը դա է. դասախոսը պիտի կարողանա ստեղծել մի մթնոլորտ, որում մարդը կկայանա, որպես կոմպոզիտոր՝ կգտնի իր տեղը:
-Հեղինակ եք հարյուրավոր տարաժանր ստեղծագործությունների՝ սիմֆոնիկ, կամերային, երգչախմբային, վոկալ անսամբլային, ինչպես նաև «Աբգար արքա» երկժամանոց օպերայի, «Երկրորդ լուսինը» բալետի, արդեն նաև՝ «Հին աստվածներ» բալետի: Որքանո՞վ են դրանք հանրայնացված, հնչեցված Հայաստանում և արտասահմանում: Մասնավորապես՝ կցանկանայի անդրադառնանք օպերայի և բալետների ճակատագրերին, «Հին աստվածների»՝ նոր մեկնարկած ընթացքին:
-Սա շատ կարևոր հարցադրում է: Ես տարվա մեջ իմ ստեղծագործությունների՝ տասից ավելի համաշխարհային պրեմիերաներ եմ ունենում և՛ արտասահմանում, և՛ Հայաստանում: Ես այսպես ինքնահաստատվում եմ, մտածում, որ իմ արած գործը զուտ տեղային բնույթի չէ, այն համամարդկային է: Վերջերս ունեցա համաշխարհային պրեմիերա. իմ «Կոնչերտո գրոսսո N 2» ստեղծագործությունը հնչեց Ամերիկայում, Բեննինգտոն փառատոնի ժամանակ՝ «Firebird» անսամբլի կատարմամբ: Վերջին մեկ տարվա ընթացքում ունեցել եմ նաև նշանակալի պրեմիերա Նյու Յորքի Մետրոպոլիտեն թանգարանի մեծ դահլիճում. սա արդեն երրորդ ելույթս էր Մետրոպոլիտենում: Համերգը մեկ ժամից ավելի տևեց և կայացավ նյույորքաբնակ հայազգի նկարիչ-անիմատոր Գևորգ Մուրադի հետ համագործակցությամբ, տեղաբնակ երաժիշտների, ինչպես նաև Հայաստանից ժամանած Գևորգ Դաբաղյանի հետ: Մուրադի հետ նախկինում էլ ենք համագործակցել. 2004 թվականին Նյու Յորքում՝ Ճապոնական սրահում, կատարվեց «Ակացիաների բուրմունքը» ստեղծագործությունս, և Գևորգ Մուրադն առաջին անգամ արեց կենդանի անիմացիա՝ ըստ իմ երաժշտության: Երաժշտության՝ պատկերի վերածումը արվեստի նոր տեսակ է, որ շատ հետաքրքիր է, և ապագայում էլ այս իմաստով ես ու Գևորգը կունենանք համագործակցություն: Մետրոպոլիտենում կազմակերպված համերգ-անիմացիան, որը, ի դեպ, Գևորգի նախաձեռնությունն էր և Մետրոպոլիտեն թանգարանի պատվերը, արժանացավ հոտնկայս ծափահարության, մի բան, որ այդ համերգասրահում հազվադեպ է պատահում: Մետրոպոլիտենի տնօրենը ողջագորվեց ինձ հետ, հայտնեց իր հիացումը իմ երաժշտության և ողջ նախագծի հանդեպ: Բազմաթիվ համերգներ եմ ունեցել Իտալիայում, որոնց մասին ոչինչ չի ասվում, ոչինչ չի գրվում: Բայց սա չի ազդում իմ ստեղծագործական կյանքի ընթացքի վրա: Սեպտեմբերին նորից սպասվում են պրեմիերաներ, համերգներ, ձայնագրություններ: Բայց կա մի հարց. ես աշխարհով մեկ այս տարիների ընթացքում ապացուցել ու ապացուցում եմ, որ ես՝ ես եմ (Կոմիտասը կասեր. «Ես էլ ես եմ»): Այդուհանդերձ, կան բաներ, որ անհնար է անել դրսում: Այդպիսի գործ է օպերա կամ բալետ բեմադրելը: Դրա համար անհրաժեշտ են շատ մեծ իմպրեսարիոներ, որպիսիք չկան այսօր (Դյագիլև չկա այսօր): Այսինքն՝ օպերան, բալետը նախագծեր են, որ պիտի իրականացվեն հայրենիքում, տվյալ դեպքում՝ իմ հայրենիքում՝ Հայաստանում: Ես համարձակություն ունեմ պնդելու, որ իմ գրած օպերան, երկու բալետը, նաև՝ երրորդը, որի վրա աշխատում եմ, արժանի են բեմադրվելու և հանրայնացվելու: Այնինչ դրանք գրեթե անհայտ են: «Երկրորդ լուսինը» մեկ գործողությամբ բալետը, որ Գյուրջիևի մասին է, ընդամենը հատվածաբար համերգային կատարումներ է ունեցել, երբեք չի բեմադրվել: Բայց ով լսում է, միանգամից ասում է, որ պետք է անպայման բեմադրել: Այս դեպքում ծագում է երկրորդ հարցը՝ որտեղի՞ց գտնենք միջոցներ: Հասկանում ես, որ դժվար վիճակում է երկիրը, բայց մեկ էլ տեսնում ես, որ այստեղ-այնտեղ ինչ-որ միջոցներ են ներդրվում, այնպիսի մեծ միջոցներ, որ ես չեմ պատկերացրել, թե կարող են լինել այդպիսիք: Այդ միջոցներով իրականացվում են մեկանգամյա նախագծեր, որոնք որևէ մնայուն որակ չեն դառնում: Ես չեմ ուզում ինչ-որ մեկի ուղղությամբ քար նետել, բայց կարծում եմ՝ պետք է լինի կարևոր գործեր ստեղծելու գիտակցությունը և աշխատանք տարվի այդ ուղղությամբ: Կոմիտասից և Թումանյանից բացի, մենք ունենք ևս մի մեծանուն հայ, որի 150-ամյակն է լրանում այս տարի: Խոսքը Լևոն Շանթի մասին է: Որոշ մարդկանց հայտնի է, որ ես գրել եմ բալետ՝ «Հին աստվածները»: Բայց ամեն կերպ փորձում են չխոսել այս մասին, չբարձրաձայնել այս փաստը: Գուցե՝ որովհետև գրել եմ բալե՞տ: Ո՞ւմ եմ սրանով խանգարում, չգիտեմ: Ո՞վ պիտի տուժի, եթե իմ բալետը բեմադրվի: Ես կամ՝ և առանց բալետի: Միևնույն է, օրերից մի օր իմ բալետը պիտի բեմադրվի: Եվ եթե այդպես է, ապա լավ է, որ արվի ճիշտ ժամանակին: Եթե առաջին բալետը, երկրորդը, օպերան մնում են չբեմադրված, եթե անվերջ ասում են, թե փող չկա, սրանով հիասթափեցնում են արվեստագետին, փակուղի են տանում մշակույթը: Ես որևէ կասկած չունեմ իմ արած գործի հարցում, և ամեն անգամ հաջողությամբ ապացուցում եմ, որ իսկապես ես՝ ես եմ: Ես ծանոթով, ինչ-որ միջնորդություններով, կեղծ կոչումներով չէ, որ ներկայանում եմ հանրությանը: Գրում եմ երաժշտություն, որը կատարում են այնպիսի մարդիկ և երաժշտախմբեր, ինչպիսիք են աշխարհահռչակ Յո-Յո Ման, Յուրի Բաշմետը, Դրեզդենի սիմֆոնիկ նվագախումբը, Բոստոնի ժամանակակից սիմֆոնիկ նվագախումբը, Հիլիարդ անսամբլը, Էստոնիայի պետական արական երգչախումբը, այլք: Ինձ պատվիրում են գործեր բազմաթիվ հանրահայտ երաժիշտներ, և դա անում են այն բանի համար, որ ես գրում եմ երաժշտություն, որը երաժշտություն է: Ինչևէ, վերադառնանք «Հին աստվածներին»: Իհարկե, այնպիսի գիգանտներ, ինչպիսիք են Կոմիտասը և Թումանյանը, պետք է հիշվեն ոչ թե հոբելյանից հոբելյան, այլ ամեն օր: Բայց եթե ընդունված է նշել հոբելյան, ուրեմն չպիտի մոռանանք ոչ մեկին, մանավանդ՝ Լևոն Շանթի նման մեծությանը: Ես մեծ պատիվ եմ համարում ինձ համար, որ հնարավորություն ընձեռնվեց «Հին աստվածներ» ստեղծագործության հիման վրա գրել բալետ: Այն երկու գործողությամբ բալետ է՝ 80-85 րոպե տևող երաժշտությամբ: Մեր օպերայի և բալետի թատրոնը նախաձեռնում է այն բեմադրել և դիմել է կառավարությանը՝ ֆինանսավորման համար: Որոշակի գումար հավաքվել է դրսում, և ես այն նույնպես տրամադրել եմ այս նպատակի իրագործմանը: Մեծ հույս ունեմ, որ այս գործն ի կատար կածվի:
-Ասացիք՝ ընձեռնվեց հնարավորություն: Որտեղի՞ց եկավ այն:
-Ես ցանկություն ունեի գրել նոր բալետ: Ունեի երկու թեմա մտքումս, որոնցից մեկը «Հին աստվածներն» էր: Երկրորդը դեռ չասեմ՝ որն էր, բայց այն նույնպես գրելու եմ անպայման, գուցեև լինի օպերա, ոչ թե բալետ: Իմ կյանքում հաճախ է պատահում, որ երբ մի բան ուզում եմ անել, ինչ-որ տեղից հենց այդ բանն անելու առաջարկ եմ ստանում: Այսպես էր և «Հին աստվածների» դեպքում: Շատ անսպասելի՝ ամերիկաբնակ գրականագետ մի տիկին՝ Կատյա Քուշերյանը, ինձ նամակ գրեց, որում առաջարկում էր իր աջակցությունը՝ այս բալետը գրելու և հետագայում բեմադրելու համար: Թե ինչպես էր նա ինձ գտել, պարզ է՝ իմ երաժշտության միջոցով: Ես իրեն երբեք չեմ ճանաչել, որևէ շփում մեր մեջ չի եղել: Վերջերս ենք ընդամենը հանդիպել-ծանոթացել Ամերիկայում: Պարզվեց, որ շատ համակրելի, ինձ հոգեմոտ տեսակ է:
-Դերենիկ Դեմիրճյանը կասեր՝ հոգեկից: Ի դեպ, Լևոն Շանթի, Թումանյանի և մյուս վերնականների առնչությամբ է օգտագործել այս բառը՝ իրենց կապը կոչելով գրական հոգեկեցություն:
-Վստահ եմ, իմ բառապաշարն այդքան հարուստ չէ, որ կարողանամ Դեմիրճյանի նման արտահայտվել: Ես փորձում եմ այդ բացը երաժշտությամբ լրացնել: Եվ վստահ եմ, որ դա ինձ հաջողվել է «Հին աստվածներ» բալետի երաժշտության պարագայում: Սպասենք և հուսանք, որ այն շուտով կբեմադրվի:
-Պարո՛ն Շարաֆյան, Ձեր ձայնասկավառակները թողարկվել են BIS Records (Շվեդիա), Albany Records (ԱՄՆ), Traditional Crossroads (ԱՄՆ), Blue Grigffin (ԱՄՆ), Louth CMS (Իռլանդիա) ստուդիաների կողմից, Ձեր ստեղծագործությունների հրատարակիչներն են այնպիսի հեղինակավոր հաստատություններ, ինչպիսիք են G.SCHIRMER (ԱՄՆ), Editions BIM (Շվեյցարիա), Billaudot (Ֆրանսիա), A-RAM (Անգլիա), այլք: Այն, որ հայաստանյան շուկան, մեղմ ասած, «չի սպառում» դասական երաժշտություն, պարզ է բոլորիս համար: Ինչպիսի՞ պատկեր է դրսում, վաճառվո՞ւմ են Ձեր ձայնագրությունները, նվագախմբերը, անհատ երաժիշտները շահագրգի՞ռ են ձեռք բերել Ձեր ստեղծագործությունների նոտաները և կատարել դրանք՝ Ձեր ակնկալածի կամ ցանկացածի սահմաններում:
-Սա այն հարցն է, որին անդրադարձը կարող է մի մեծ սցենար դառնալ: Այսօր ժամանակները շատ են փոխվել, այսօր կան շատ մենեջմենթներ, որոնք աշխատում են: Ես ոչ մի մենեջմենթում ներգրավված չեմ: Իմ հեղինակային իրավունքը պահում է ամերիկյան մի շատ հզոր կազմակերպություն, և երբ ես մի քսան տարի առաջ ասում էի, թե մենեջմենթի կարիք ունեմ, նրանք ծիծաղում էին՝ ասելով, որ դա անհեթեթ է իմ դեպքում, որովհետև կատարումների այն քանակությունը, որ ունեն իմ ստեղծագործությունները, չեն ունենում լուրջ մենեջմենթ ունեցող երաժիշտները: Եվ ես ժամանակի ընթացքում հասկացա, որ մենեջմենթի ոլորտում խաբկանքը շատ-շատ է: Իսկ սա արդեն ծիծաղելի է դառնում, որովհետև կարող ես խաբել մեկ անգամ, երկու անգամ, տասն անգամ, բայց ոչ՝ ընդմիշտ: Այսօր այնքան բաց է աշխարհը, ու կարծեմ՝ թաքնված բան չկա: Երբ որևէ երաժիշտ ուզում է ինչ-որ գործ կատարել, շատ անգամ ոչ թե հրատարակիչներին է դիմում, այլ՝ ուղղակի ինձ: Աշխարհում արդեն ընդունված է, որ մարդիկ հարաբերվում են ուղղակի միմյանց հետ: Փա՛ռք Աստծո, կա համացանցը, կան բազմաթիվ կայքեր, որ հանրահռչակում են ստեղծագործողին, ունես լայն հնարավորություններ՝ ծանոթանալու և ծանոթացնելու քո արվեստը: Հիշում եմ՝ երբ 2001 թվականին Նյու Յորքում թողարկվեց իմ առաջին ձայնասկավառակը, այն վաճառվում էր աշխարհի ամենամեծ խանութում՝ «Tower-records»-ում: Ոչ միայն վաճառվում էր, այլև այնտեղ հնչում էին իմ ստեղծագործությունների ձայնագրությունները: Որոշ ժամանակ անց «Tower-records»-ը փակվեց: Ես շոկի մեջ էի, մտածում էի, թե արվեստն սկսել է չհետաքրքրել մարդկանց: Բայց ինձ ամերիկացիները շատ արագ հանգստացրին՝ բացատրելով, որ կա խնդիր՝ թվային ձայնագրությունը, որ հասանելի է նաև համացանցով, չի բավարարում մարդկանց: Այդպիսի ձայնագրությունների համար անիմաստ է մեծ խանութ պահել: Մարդիկ այսօր դրա փոխարեն նախընտրում են կենդանի երաժշտությունը, համերգները: Բացի այդ՝ հիմա վերադառնում են նախկին սկավառակներին, որոնց հնչողությունն ավելի մոտ է բնականին: Բայց և այնպես, ոչինչ չի փոխարինի կենդանի կատարումներին, և ես նորից ու նորից հույս եմ հայտնում, որ այս տարի մենք կկարողանանք կենդանի կատարմամբ ներկայացնել ունկնդրին իմ նորաստեղծ «Հին աստվածներ» բալետը:
Զրույցը՝ Կարինե Ռաֆայելյանի
No Comments